475 ตุลาคม 67 ชาติพันธุ์อีสาน หลากกลุ่มชนบนที่ราบสูง

ตามความจริงพื้นที่อีสานเป็นถิ่นฐานของคนนับสิบชาติพันธุ์ด้วยรูปพรรณ ผิว ผม เสื้อผ้า อาหาร ประเพณี และวิถีชีวิตใกล้เคียงกัน ทำให้ยากจะแยกแยะได้จากเกณฑ์ทางกายภาพและโดยการนิยามความหมายของ “ชาติพันธุ์” การบ่งชี้ชาติพันธุ์จึงยากที่จะดูจากเพียงรูปกายภายนอกและเครื่องนุ่งห่มที่ได้รับการยอมรับในวงกว้างมากกว่าคือแบ่งด้วยเกณฑ์ทางภาษา ซึ่งสารคดีฉบับ “ชาติพันธุ์อีสาน หลากกลุ่มชนบนที่ราบสูง” ได้เลือกกลุ่มชนเจ็ดกลุ่มที่มีอัตลักษณ์ของตนชัดเจนมานำเสนอเพื่อรู้จัก “อีสาน” ในมิติ “ชาติพันธุ์”

469 เมษายน 67 หมอลำ รถแห่ ซอฟต์พาวเวอร์ อีสานร่วมสมัย

ทำไม “หมอลำ” วัฒนธรรมความบันเทิงเก่าแก่ของอีสานจึงไม่เคยห่างหายแม้ล่วงผ่านยุคสมัย นับตั้งแต่บรรพชนรู้จักหลอมโลหะมาทำเป็นลิ้นแคน จากนั้นมาเสียงแคนก็คงไม่เคยเงียบหายจากถิ่นลุ่มน้ำโขง ตามบันทึกที่ปรากฏอยู่บนประติมากรรมสำริด อีกด้านยังปรับตัวเข้าสู่ผู้ฟังรุ่นใหม่ด้วยการย่อเวทีกว้างใหญ่กับตู้ลำโพงกระหึ่มมาอยู่บนรถบรรทุกคันเดียว

468 มีนาคม 67 40 Years of Storytelling

นิตยสารสารคดีรับหน้าที่เป็นผู้เล่าเรื่องราวให้กับคนไทยมา 40 ปีแล้ว ตั้งแต่วันแรกจนถึงวันนี้ งานเขียน “สารคดี” เปลี่ยนแปลงไปมากมาย คนเล่าเรื่อง…เขาเป็นอย่างไรบ้าง เรื่องราวที่เล่า…เหมือนหรือต่างกันอย่างไร ขนาดไหน ขณะที่ storytelling คือการเล่าเรื่องแทรกตัวอยู่ในทุกสิ่ง ดังที่มีคำบอกว่า “เราทุกคนคือผู้เล่าเรื่องราว และเราคือเรื่องราวที่เราเล่า” ในวาระขึ้นปีที่ 40 สารคดีจึงชวนผู้อ่านมาฟังเรื่องเล่าของหลากหลายนักเล่าเรื่อง

418-street-food-thailand

+PDF ฉบับพิเศษอ่านได้ทั้งในรูปแบบ PDF และบทความปรกติ สารคดีฉบับ 418 ธันวาคม 2562 จากหาบเร่แผงลอยถึง "สตรีตฟู้ด" จากวันยันค่ำ คืนยันรุ่ง เราสามารถหาซื้ออาหารหวานคาวและของขบเคี้ยวสารพัดชนิดได้ตลอด 24 ชั่วโมง หลายปีที่ผ่านมาก เมื่อจัดอันดับมหานครแห่งสตรีตฟู้ด สำหรับนักท่องเที่ยวต่างชาติ กรุงเทพฯ ติดอันดับต้นๆ ของโลกเสมอ เพราะของกินริมทางเป็นเสมือนเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงชีวิตของคนเมือง ทั้งผู้ขายและผู้ซื้อ มาร่วมสำรวจสตรีตฟู้ด อาหารที่ราคาถูก สะอาด และอร่อย จากหลากหลายแง่มุม

461 สิงหาคม 66 รำแม่มด ศาสนาผีอีสานใต้

“แม่มด” ในอีสานไม่ใช่หญิงหมอผี แต่เป็นผู้หญิงพื้นบ้านที่สามารถสื่อสารกับผีบรรพบุรุษที่อยู่ต่างภพผ่านการเข้าทรง ในอีสานใต้คำนี้มาจากมะม็วต หรือเมม็วต ม็วตหรือมตสันนิษฐานว่ามาจากมะตะ ที่แปลว่าคนตายหรือผี  มะม็วตที่คนไทยเลือนเสียงเป็นแม่มด จึงหมายถึงหญิงที่เป็นผู้สื่อสารระหว่างคนกับผี  การนับถือผีอาจเป็นศาสนาแรกก็ว่าได้ และในบางท้องถิ่นยังคงศรัทธาเหนียวแน่นไม่น้อยกว่าศาสนาที่มาทีหลัง   เช่นเดียวกับคนล้านนาที่นับถือผีปู่ย่า มีพิธีไหว้ผีบรรพบุรุษ และคนทรงเรียกว่า “ม้าขี่” 

455 กุมภาพันธ์ 66 ไทยเจริญรส หมัก ดอง ของ เค็ม

ในสังคมยุคก่อนอุตสาหกรรม อาหารไม่ใช่สิ่งที่สามารถซื้อหามาได้ง่าย ๆ รวมถึงไม่ได้มีให้กินตลอดเวลา ทุกอย่างล้วนมี “หน้า” ของมันในรอบปี ซึ่งหากผ่านเลยไปแล้ว คือหมดสิ้น เป็นอันว่าอดกิน วิถีปฏิบัติที่มนุษย์ทุกหนทุกแห่งต้องทำเหมือน ๆ กัน คือหาวิธีเก็บงำ “ของสด” ตามฤดูกาลไว้ให้กินได้นาน ๆ “ศิลปะการถนอมอาหาร” เกิดขึ้นและสืบทอดมาด้วยวัตถุดิบจากท้องถิ่น ผนวกรวมกับภูมิปัญญาแต่ครั้งอดีต หากแต่เมื่อสภาพแวดล้อมเปลี่ยนแปลง “ของกินจากบ้าน” จะยังหลงเหลือ “ที่ทาง” ในสังคมสมัยใหม่หรือไม่

450 กันยายน 2565 ปฏิรูปการศึกษาไทย

ย้อนไป 20 กว่าปีก่อน ขณะที่ทั่วโลกกำลังเปลี่ยนทิศทางไปให้ความสำคัญกับทักษะติดตัวหรือ “สมรรถนะ” ประเทศไทยก็เริ่มปฏิรูปการศึกษาโดยประกาศแนวคิดยึดหลัก “ผู้เรียนมีความสำคัญที่สุด” แต่ความเป็นจริงกลับตรงกันข้าม เพราะหลักสูตรและการประเมินผลยังคงยึดการวัดค่านักเรียนจากการจดจำ หลักสูตรฐานสมรรถนะคืออะไร ? ภายใต้การบริหารจัดการการศึกษาของระบบข้าราชการที่ใหญ่โตเทอะทะและปรับตัวช้า ยังมีประกายหวังจากผู้ไม่ยอมจำนน ซึ่งพวกเขามักมีชุดคำถามคล้ายกันว่าโรงเรียนของเรากำลังพาเด็กไปที่ไหน ?

448 มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ศาสตร์ศิลป์ โนรา ศักดิ์ศรี โรงครู

บรรดาการละเล่นพื้นเมืองภาคใต้ ยอมรับกันว่าหนังตะลุงและโนรายืนเด่น แต่โนรามีสิ่งนอกเหนือจากการขับร้องและเล่นเป็นเรื่องราวอย่างหนังตะลุง คือมีการร่ายรำ-ประกอบพิธีกรรมตามคติความเชื่อ ต้องบวงสรวงเทวดาอารักษ์และผีบรรพบุรุษ “โนรา” แต่เดิมจึงมาพร้อม “โรงครู” ที่เปี่ยมด้วยรายละเอียดจับต้องไม่ได้ ยูเนสโกประกาศขึ้นทะเบียน “โนรา” ให้เป็น “มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ” คุณค่าและความสำคัญของ “สิ่งที่จับต้องไม่ได้” เหล่านี้อยู่ตรงไหน ?

446 Soft Power + Minimal

เพียงชั่วข้ามคืน “ข้าวเหนียวมะม่วง” ก็กลายเป็นของหวานไทยที่ดังไปทั่วโลก จากการแสดงของ “มิลลิ” บนเวทีคอนเสิร์ตระดับโลก Coachella 2022 กลางเดือนเมษายน ๒๕๖๕ พร้อมกับส่งคำว่า soft power ขึ้นหน้าฟีดข่าวออนไลน์ ทั้งเสียงชื่นชมและข้อถกเถียง แต่จริง ๆ soft power มีความหมายอย่างไร  ความสำเร็จของเกาหลีใต้จะบอกอะไรเราเกี่ยวกับ soft power  เช่นเดียวกับคำว่า “minimal” ซึ่งไม่ทันรู้ตัวสินค้านานาชนิดก็ใช้เขียนเป็นคำต่อท้าย สำรวจกระแส soft power+minimal เพื่อทำความรู้จักเทรนด์นี้ให้ถึงราก

445 ๒๔๐ ปี กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์

๒๑ เมษายน ๒๓๒๕ เป็นวันทำพิธีฝังหลักเมืองแห่งราชธานีกรุงรัตนโกสินทร์  จาก “เวนิสตะวันออก” ถึง “มหานครแห่งแสงสี” สารคดี พาย้อนรอยประวัติศาสตร์ตั้งแต่ก่อร่างสร้างเมือง และสำรวจปฏิสัมพันธ์ของชาวกรุงกับอนาคตของ “บ้าน” และ “สิ่งแวดล้อม” ที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของคนกว่า ๑๐ ล้านคน ซึ่งกระจายบนพื้นราบขึ้นไปถึงบนตึกสูง  รวมถึงการสร้างสำนึกในพื้นที่สาธารณะ และความสำคัญของพื้นที่สีเขียว ก่อนจะถึงวาระ ๒๕๐ ปีในอีก ๑๐ ปีข้างหน้า ที่หลายฝ่ายคาดหวังว่ากรุงเทพมหานครจะดีและน่าอยู่ขึ้นกว่าเดิม

444 กระท่อม-กัญชา การกลับมาของยาต้องห้าม

พลันที่ได้รับการปลดล็อกพ้นจากความเป็นพืชเสพติด กระท่อมก็กลายเป็นไม้มหาชน  จนถึงกับได้สมญาว่าเป็น “ยาชูกำลังประจำชาติ” และด้วยสารสำคัญที่ให้สรรพคุณทางยา ทำให้หวังกันว่าจะสามารถเป็นพืชเศรษฐกิจชนิดใหม่ของประเทศได้ ขณะที่กัญชาซึ่งมีหลักฐานว่ามนุษย์รู้จักใช้เป็นยามาร่วมหมื่นปี และกฎหมายกลับมาเปิดเสรีให้ใช้ทางการแพทย์ ก็เกิดกระแสการชวน “ชิมกัญ” เมนูอาหารและเครื่องดื่มจากใบ ราก ต้นกัญชา  แม้ไม่ใช่ยาวิเศษที่จะรักษาได้ทุกโรค แต่เวลานี้กัญชาเป็นเหมือนโอสถแห่งความหวังของคนไทย