หากใครติดตามเฟซบุ๊กแฟนเพจที่เกี่ยวข้องกับ “ของจิ๋ว” ในยุคบุกเบิก คือช่วงทศวรรษ ๒๐๑๐ ย่อมจะต้องรู้จักหรือเคยผ่านตา “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” กับ “ไอ้แมงมุม”

ปัจจุบันเพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” มียอดไลก์ ๑๑๘,๐๘๖ ไลก์ ขณะที่ “ไอ้แมงมุม” มียอดไลก์ ๒๖๑,๖๑๒ ไลก์ (มกราคม ค.ศ. ๒๐๒๐) เรียกได้ว่าในโลกโซเชียลมีเดียทั้งสองเพจเป็นเพจยอดไลก์หลักแสนที่มีคนติดตามผลงานอย่างสม่ำเสมอ

ลองหยิบโทรศัพท์มือถือไล่ดูไทม์ไลน์เพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” ย้อนไป ค.ศ. ๒๐๑๒ จะพบภาพถ่ายตุ๊กตาพลาสติกตัวเล็กในสถานที่ท่องเที่ยวจริง เช่น วัด พิพิธภัณฑ์ ฯลฯ ในท่วงท่าและลีลาลงตัวกับบริบทแวดล้อมและด้วยเทคนิคการถ่ายภาพทำให้ผู้ดูราวกับเข้าไปอยู่ในโลก “มนุษย์จิ๋ว” ที่มีขนาดราว ๓-๕ เซนติเมตร

เพจนี้ทำให้วัยรุ่นหลายคนอยากไปเที่ยววัดและพิพิธภัณฑ์มากขึ้น

ส่วนเพจ “ไอ้แมงมุม” มีจุดเด่นที่นำเสนอสไปเดอร์-แมนขนาด ๕ เซนติเมตรในหลายท่วงท่าปฏิสัมพันธ์กับแมวและสุนัขที่กลายเป็นสัตว์ยักษ์อย่างน่าสนใจ ทั้งยังมีจุดเด่นคือองค์ประกอบเสื้อผ้าหน้าผมที่ทำให้สไปเดอร์-แมนมีกลิ่นอายความเป็นไทยอย่างน่าพิศวง

เพจนี้ทำให้หลายคนยิ้มได้เมื่อเห็นซูเปอร์ฮีโร่ออกท่าทางในแบบที่พวกเขาไม่คิดว่าจะได้เห็น

ในแง่ของการสื่อสาร สองเพจนี้เป็น “คลื่นลูกแรก” ที่อาศัยพลังโซเชียลมีเดียจนทำให้ “ของจิ๋ว” สื่อสารกับสังคมไทย

น้อยคนจะทราบว่าเฟซบุ๊กเพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” คือผลพลอยได้จากโครงการวิจัยของ รศ. ดร. กิตติชัย เกษมศานติ์ แห่งสาขาวิชานิเทศศิลป์ (การถ่ายภาพ) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง ซึ่งเริ่มดำเนินการเมื่อ ค.ศ. ๒๐๑๒ 

“ผมขอทุนวิจัยจากสำนักวิจัยแห่งชาติ (วช.) ทำโครงการวิจัยผลิตสื่อสำหรับเยาวชนเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม เรามองว่าวัยรุ่นส่วนมากไปเดินห้างสรรพสินค้า เราอยากดึงพวกเขากลับมาท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม” อาจารย์กิตติชัยเล่าก่อนจะอธิบายว่าเหตุที่นำตุ๊กตาจิ๋วขนาด ๒-๕ เซนติเมตรมาใช้จูงใจก็เพราะต้องการเปลี่ยนจากวิธีเดิม เช่น ทำโปสต์การ์ด ที่แพร่หลายในยุคนั้น “เรายังมีแรงบันดาลใจจากการถ่ายภาพทั่วกรุงเทพฯ รู้สึกว่าเมืองมันไม่ได้ใหญ่ แต่หลากหลาย ก็คิดถึงโมเดลรถไฟที่มีตุ๊กตารูปคนในอิริยาบถต่าง ๆ จึงคิดว่าจะเล่นกับขนาดของตุ๊กตาตัวเล็ก (ฟิกเกอร์) และขนาดของเมือง”

อาจารย์กิตติชัยเล่าว่าโครงการนี้นำตุ๊กตาตัวเล็กไปวางในสถานที่ท่องเที่ยว ๓๐ แห่งในกรุงเทพฯ แล้วใช้มุมมองการถ่ายภาพใหม่ช่วยนำเสนอ “เราคุ้นเคยกับการถ่ายภาพระดับสายตา แต่เมื่อเอากล้องลงบนพื้นผมเรียกว่า ‘มุมมองของมด’ (ant’s eye view) ก็ต้องปรับตัว เพราะเจอสิ่งกีดขวางทั้งหญ้า ฝุ่น ดิน ขยะ ทดลองเลนส์หลายแบบจนตกลงใช้เลนส์ตาปลา (fisheye lens) โฟกัสของขนาดเล็กได้โดยไม่ทำให้ฉากหลังที่เป็นสาระสำคัญหายไป”

อาจารย์กิตติชัยบอกว่าหมดเงินกับการซื้อฟิกเกอร์จิ๋วทุกตัวราว ๑ แสนบาท ส่วนเฟซบุ๊กเพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” เกิดขึ้นโดยไม่ตั้งใจ “เราหาคนมาช่วยทำแบบประเมินผล เอาของไปแจกที่สยามเพื่อขอให้คนช่วยทำแบบสอบถาม ส่วนเฟซบุ๊กเกิดขึ้นด้วยวิธีคิดเดียวกัน ปรากฏว่าได้รับความนิยม มีสื่อมาสัมภาษณ์ นิตยสาร สุดสัปดาห์ ชวนเขียนคอลัมน์”

แล้วยอดไลก์ก็ขึ้นสู่หลักแสนในเวลาไม่นาน “สมัยนั้นเพจนี้อาจเป็นของแปลก” อาจารย์กิตติชัยวิเคราะห์ ทว่าแม้จะจูงใจให้คนส่วนหนึ่งหันมาสนใจเที่ยววัดเที่ยววังมากขึ้น แต่ก็มีปัญหา เพราะ “เราใช้ตุ๊กตาจิ๋วของต่างประเทศซึ่งทุกคนหาซื้อได้ พูดง่าย ๆ คือไม่มีลักษณะเฉพาะ คนจำนวนหนึ่งก็มักถามว่าฟิกเกอร์ตัวเท่าไร เรากลายเป็นตัวแทนขายผลิตภัณฑ์ไป เขาไม่ได้สนใจเรื่องที่เรานำเสนอ”

ค.ศ. ๒๐๑๔ คอลัมน์ “one minute to happiness” ในนิตยสาร สุดสัปดาห์ ได้รับการรวมเล่มเป็นหนังสือชื่อ เมื่อตัวเราเล็กลง ความสุขก็ใหญ่ขึ้น ถือเป็นหนังสือขายดีเล่มหนึ่ง ก่อนที่ปีต่อมาอาจารย์กิตติชัยจะได้ทุนไปเรียนปริญญาโทและเอกที่ประเทศอังกฤษ เพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” จึงไม่ได้เคลื่อนไหวมากนัก อย่างไรก็ตามแฟนเพจยังคงเห็นตุ๊กตาจิ๋วถ่ายคู่กับสถานที่โด่งดังอย่างบริเวณใกล้หอนาฬิกาบิ๊กเบน รัฐสภาอังกฤษ เป็นระยะ

เจ้าตัวเล่าว่าการถ่ายภาพแบบนี้ในสถานที่สำคัญมักใช้เวลานานก็ก่อความสงสัยให้ตำรวจ จนหลายครั้งต้องแสดงบัตรนักศึกษาแล้วอธิบายสิ่งที่กำลังทำอยู่

“ตำรวจกลัวว่าเราจะเป็นผู้ก่อการร้ายมาดูสถานที่วางระเบิดครับ” (หัวเราะ)

อาจารย์กิตติชัยเล่าว่าเมื่อจบปริญญาโทด้านการตลาดจาก Brunel University ก็เรียนต่อปริญญาเอกสาขาการวิจัยเพื่อการออกแบบ “ผมเก็บปัญหาความไม่เป็นตัวของตัวเองของเฟซฯ Big Bangkok มาคิดตลอด ผมต้องการทำของที่ไม่ซ้ำใคร”

อาจารย์กิตติชัยจึงทำงานชิ้นสุดท้ายก่อนเรียนจบด้วยการออกแบบ monster ตัวหนึ่งและให้ชื่อว่า “นมเย็น” โดยเป็นตุ๊กตามอนสเตอร์สีชมพูหน้าตาน่ารัก

“ผมใช้บุคลิกของภรรยาสร้างมอนสเตอร์ตัวนี้ ที่ไม่ทำเป็นคนเพราะมันตรงเกินไป มอนสเตอร์ให้ความรู้สึกแฟนตาซีและน่ารัก ชื่อ ‘นมเย็น’ มาจากสีชมพูที่คล้ายกับนมเย็น”

และ “นมเย็น” นี่เองถูกนำมาใช้กับโครงการวิจัย Big Bangkok ภาค ๒ (ชื่อทางการคือ “สื่อสิ่งพิมพ์ด้านการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมสำหรับเยาวชน : การพัฒนากลยุทธ์การผลิตสื่อและประเมินผล”) เมื่ออาจารย์กิตติชัยกลับเมืองไทยใน ค.ศ. ๒๐๑๘ “ผมขอทุนวิจัยจากมหาวิทยาลัย โครงการนี้มีสามระยะ ระยะแรก ผมทำร่างมอนสเตอร์ให้เป็นสามมิติในคอมพิวเตอร์แล้วสั่งโรงงานผลิต ๑๒ ท่า  ระยะที่ ๒ เอาไปถ่ายกับสถานที่ท่องเที่ยว ๑๐ แห่ง ผมจะถ่ายภาพสองครั้งก่อนจะนำ ‘นมเย็น’ มาขยายขนาดให้เท่าคนจริงแล้ววางลงไปในภาพสถานที่เดียวกัน ทำให้ ‘นมเย็น’ มีขนาดเท่ามนุษย์ที่มาเที่ยว  ระยะที่ ๓ คือการประเมินผล”

เพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” จึงเคลื่อนไหวอีกครั้ง อาจารย์กิตติชัยเล่าว่า “ใช้เพจเดิมเพราะมีฐานคนติดตามอยู่แล้ว เป้าหมายเหมือนเดิมคือชวนคนวัย ๑๕-๓๕ ปีไปเที่ยวในสถานที่ที่เป็นเอกลักษณ์ของไทย ผมมองว่ารายได้จากการท่องเที่ยวของไทยแต่ละปีมีมาก จึงพยายามส่งเสริมเรื่องนี้”

อย่างไรก็ตามระบบของเฟซบุ๊กที่ทำให้ยอดมองเห็นเพจลดลงจนทำให้ต้อง “จ่ายเงินเพิ่มการมองเห็นในกระทู้ที่สำคัญ อาจจะเดือนละครั้ง”  อาจารย์กิตติชัยยังบอกว่าในอนาคตอาจมีการต่อยอดโดย

“ผมอาจหันมาเสนอสถานที่ท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับผู้ทุพพลภาพหรือเยาวชน แต่ตอนนี้ต้องดูผลของโครงการปัจจุบันเสียก่อน  สำหรับผม แค่ทำให้วัยรุ่นสนใจสถานที่ทางวัฒนธรรมก็ถือว่าประสบความสำเร็จ เพราะพวกเขาอาจไปค้นหาข้อมูลต่อว่าสถานที่นั้นสำคัญอย่างไรในอนาคต”

ขณะที่เพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” เกิดจากงานวิจัย ในทางกลับกันเพจ “ไอ้แมงมุม” กำเนิดจากความชอบของผู้สร้างล้วน ๆ

แอดมินเพจคือ อุดมศักดิ์ โปร่งอากาศ หรือ “หนึ่ง” เล่าว่างานหลักของเขาคือรับราชการทหาร ส่วนการนำ “ไอ้แมงมุม” มาถ่ายภาพเป็นงานอดิเรกที่เขารัก

“ผมดูภาพยนตร์เรื่อง Spider-Man (ไอ้แมงมุม) ใน ค.ศ. ๒๐๐๒ ดารานำแสดงตอนนั้นคือ โทบีย์ แมกไกวร์ (Tobey Maguire) สไปเดอร์แมนต่างกับฮีโร่อื่น เขาเหาะไม่ได้ ต้องยิงใยแมงมุมแล้วโหนตัวไปตามตึกสูง ชีวิตจริงลำบาก แต่ก็คอยช่วยเหลือคนอื่น  ผมประทับใจคติที่ว่า ‘พลังที่ยิ่งใหญ่ มาพร้อมกับความรับผิดชอบที่ยิ่งใหญ่’ ในหนังเรื่องนี้”

หนึ่งจึงเริ่มเก็บสะสมตุ๊กตาสไปเดอร์แมน “ตัวแรกซื้อจากร้านขายของชำราคา ๑๐๐ กว่าบาท หลังจากนั้นก็ซื้อจากตลาดนัด ห้างเมก้าพลาซ่า (แถวสะพานเหล็ก) และตลาดคลองถมในคืนวันเสาร์”

แต่กว่าเขาจะเริ่มนำมาถ่ายภาพและสร้างเฟซบุ๊กแฟนเพจก็ล่วงเข้าสู่เดือนกันยายน ๒๐๑๗ “ผมเอามาถ่ายกับลูกสุนัขในบ้านแล้วโพสต์ลงเฟซบุ๊กส่วนตัว ปรากฏว่าคนชอบมาก เลยถ่ายอีกเรื่อย ๆ ในที่สุดก็มีคนเสนอให้เปิดแฟนเพจ เพจ ‘ไอ้แมงมุม’ จึงเกิดขึ้น”

จุดเด่นของ “ไอ้แมงมุม” คือนำสไปเดอร์แมนมาแต่งองค์ทรงเครื่องแบบคนไทย มีองค์ประกอบภาพที่ชัดเจนว่าคือประเทศไทย ไอ้แมงมุมจะมีปฏิสัมพันธ์กับสุนัขและแมวที่กลายเป็นสัตว์พาหนะขนาดยักษ์

หนึ่งเล่าว่าเทคนิคถ่ายภาพคือหากแมวหรือสุนัขหลับเขาจะจัดท่าของสไปเดอร์แมนให้เข้ากับอิริยาบถนั้น นำไปวางแล้วถ่ายภาพ  ถ้าตื่นอยู่ก็อาจต้องใช้เทคนิคซ้อนภาพ

“ถ่ายสองภาพแล้วเอามารวมกันในโปรแกรมโฟโต้ช็อป

“ปัจจัยหลักคือต้องดูอารมณ์ของสุนัขและแมวให้ดี บ้านผมมีแมวตัวเดียว ภาพที่เห็นส่วนมากในเพจแมวกับสุนัขเป็นของเพื่อน ชุดของสไปเดอร์แมนที่เห็นในภาพก็มีแฟนเพจส่งมาให้ฟรี ฟิกเกอร์หลายตัวก็มาจากบริษัท Beast Kingdom ที่ให้การสนับสนุนผม”

ดังนั้นการโลดแล่นของสไปเดอร์แมนจึงได้รับแรงสนับสนุนจากแฟนเพจด้วย

แอดมินเพจอย่างอาจารย์กิตติชัยและอุดมศักดิ์ให้คำตอบคล้ายกันว่าพวกเขาต่างมี “วาระ” เป็นของตัวเองในการนำเสนอภาพของหุ่นจิ๋ว

สำหรับอาจารย์กิตติชัย เพจ “Big Bangkok กรุงเทพเมืองใหญ่” ต้องการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมกับวัยรุ่น โดยผลพลอยได้คือ “ผมได้เที่ยว ได้นำเสนอความคิดในนิตยสาร เห็นโลกที่ไม่เคยเห็น ทำให้ตัวเราเล็กลง” และตั้งใจว่าในอนาคตจะนำเสนอภาพที่มีเนื้อหาหลากหลายมากขึ้น

ส่วนอุดมศักดิ์บอกว่าเพจ “ไอ้แมงมุม” ต้องการสร้างความสุขให้คนดู “แฟนเพจแต่ละคนชอบสไปเดอร์-แมนในอิริยาบถต่างกัน อนาคตผมอาจเพิ่มแง่คิด คำคม เรื่องขำขันลงไปในภาพ อาจทำวิดีโอหรือหาโอกาสทำกิจกรรมกับแฟนเพจ การที่คนอื่นรักสิ่งที่เรารัก ผมมองเป็นความสุขและความสำเร็จ และผมอยากขอบคุณแฟนเพจที่ติดตามมาตลอด”