นี่ไม่ใช่การสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตในภาวะปรกติ ด้วยตั้งแต่คริสต์ทศวรรษ ๑๙๕๐ ไทยมองจีนเป็น “ภัยคุกคาม” มาตลอด ระแวงภัยคอมมิวนิสต์ กังขาความช่วยเหลือที่รัฐบาลจีนแผ่นดินใหญ่ (จีนแดง) มอบให้พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) เคลื่อนไหวต่อต้านรัฐบาลที่สำคัญคือจีนเป็น “แนวหลัง” สนับสนุนรัฐบาลเวียดนามเหนือต่อสู้กับรัฐบาลเวียดนามใต้ซึ่งไทยและสหรัฐอเมริกาสนับสนุน

ค.ศ. ๑๙๗๕ เป็นปีที่สถานการณ์เปลี่ยนแปลงรวดเร็ว อเมริกาถอนตัวจากอินโดจีน เวียดนามใต้พ่ายแพ้ถูกรวมกับเวียดนามเหนือ ลาวและกัมพูชากลายเป็นคอมมิวนิสต์ สหภาพโซเวียตและจีนขัดแย้งกัน ค่ายคอมมิวนิสต์แตกเป็นสองขั้ว เวียดนามและ สปป.ลาวเข้าข้างสหภาพโซเวียต ขณะที่กัมพูชาสนับสนุนจีน

ไทยตัดสินใจเปิดความสัมพันธ์กับจีนแดงท่ามกลางบริบทเหล่านี้ จนมีทฤษฎีสมคบคิดว่าการเปิดความสัมพันธ์ทางการทูตครั้งนั้นทำให้ไทยแก้ปัญหาการคุกคามจากเวียดนามได้ และความสัมพันธ์นั้นก็เติบโตต่อมาจนถึงยุคที่จีนก้าวขึ้นมาเป็นมหาอำนาจทางเศรษฐกิจและการทหารเคียงคู่สหรัฐอเมริกา

เรามักเห็นในสื่อว่า “จีนไทยใช่อื่นไกลพี่น้องกัน” แต่เมื่อ สารคดี ได้สนทนากับ ผศ.ดร.พงศ์พิสุทธิ์ บุษบารัตน์ อาจารย์ประจำภาควิชาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซึ่งจบปริญญาเอกจากคณะรัฐศาสตร์และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ มหาวิทยาลัยแห่งชาติออสเตรเลีย (Australian National University - ANU) ด้วยวิทยานิพนธ์ “Embracing proaction : the role of self-perception in Thailand’s post-Cold War foreign policy” ทั้งยังคลุกคลีกับการทำวิจัยเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับสองมหาอำนาจคือสหรัฐอเมริกาและจีนมาตลอด อาจารย์กลับชี้ประเด็นว่าความเชื่อนั้นต้องถูกทบทวนอย่างจริงจัง

บทสนทนานี้ว่าด้วยสายสัมพันธ์ไทย-จีนที่เดินหน้ามาครึ่งศตวรรษ ไทยควรวางตัวอย่างไรกับมหาอำนาจใหม่ และควรวางการทูตของเราไปในทางไหน

เพื่อที่ “ผลประโยชน์แห่งชาติ” ของไทยจะไม่กระทบกระเทือน