ไม่ใช่แค่ข้นคลั่กด้วยความรู้ ยังเป็นการผสมผสานระหว่างความจริงและความงาม

วันที่นัดพบครู-ศิษย์สาขาวิชาเทคโนโลยีธรณี คณะเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยขอนแก่น ณ “ภูผาผึ้ง” เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูสีฐาน อำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ พวกเขากำลังเรียนรู้วิธีทำแผนที่ พลอยได้รู้จักแผนที่ภูมิประเทศ แผนที่ธรณีวิทยามาตราส่วนต่าง ๆ ซึ่งเป็นเพียงส่วนเสี้ยวของที่ใช้ในวิชาชีพ

เล่าแบบมัดรวม “แผนที่ภูมิประเทศ” (topographic map) จัดทำโดยกรมแผนที่ทหาร จึงมักเรียกกันว่า “แผนที่ทหาร” หรือ “แผนที่ฐาน” (base map) แต่ทหารก็ทำหลายแผนที่เพราะเป็นหน่วยงานที่ได้การยอมรับให้เป็นข้อมูลชั้นต้นเมื่ออ้างอิงสรรพสิ่งบนพื้นโลก หลายอาชีพนิยมใช้แผนที่ภูมิประเทศเมื่อต้องการรู้ขนาด รูปร่าง ความสูงต่ำ ลักษณะวางตัวของพื้นที่ แหล่งน้ำ ทางน้ำ มหาสมุทร ไปจนสิ่งปลูกสร้างฝีมือมนุษย์อย่างถนน หมู่บ้าน บนแผนที่มีครบทั้งระวาง มาตราส่วน ระบบพิกัด คำอธิบายของสัญลักษณ์และจำแนกเส้น-สีให้ผู้ใช้งานนำข้อมูลไปใช้ประโยชน์บริหารจัดการที่ดินและสิ่งปกคลุมดินได้เหมาะสม

แต่แผนที่ทหารไม่มีจำหน่ายทั่วไป ต้องซื้อจากหน่วยงานทหารเพราะมีข้อมูลความปลอดภัยของประเทศที่อาจใช้ประโยชน์วางแผนพัฒนาประเทศเชิงยุทธศาสตร์ทางพื้นที่ อย่างการเลือกที่ตั้งค่ายทหาร การทิ้งระเบิดโจมตีทางอากาศ ยิ่งแผนที่ภูมิศาสตร์แบบกระดาษด้วยแล้วถือว่ามีประสิทธิภาพมากในการดูภาพกว้าง

“ประโยชน์ที่ทางธรณีวิทยาได้จากแผนที่ภูมิประเทศคือ ‘contour line’ เส้นชั้นความสูงที่ลากผ่านจุดต่าง ๆ ซึ่งมีความสูงเหนือระดับน้ำทะเลเท่ากัน ยิ่งเส้นคอนทัวร์อยู่ชิดแสดงว่าภูเขานั้นชันมาก คนที่ดูแผนที่ก่อนไปเดินภูเขาจะประเมินตนเองได้ว่าร่างกายสามารถขึ้นได้สูงแค่ไหน ยิ่งภูเขาชันการหายใจยิ่งลำบาก เพราะมีการเปลี่ยนแปลงระดับความสูงเร็วมากในช่วงระยะห่างสั้น ๆ”