วันแรกที่ได้ยินคําว่าสิทธิชุมชน ผมรู้สึกแปลกประหลาดแล้วก็ว้าวมาก  ตอนนั้นเรียนอยู่ปี ๔ นิเทศศาสตร์ จุฬาฯ ภาควิชาวารสารสนเทศ ไปทําวารสารเรื่องโรงไฟฟ้าเทพา แล้วก็ไปที่อีอีซี แต่ละพื้นที่เขาพูดเรื่องสิทธิชุมชน ที่ผ่านมาเราพูดเรื่องสิทธิเสรีภาพของเราคนเดียว เวลาเห็นชาวบ้านรวมตัวกันแล้วบอกว่าเป็นสิทธิของทั้งชุมชน ไม่ใช่แค่คนแต่รวมถึงทรัพยากรธรรมชาติ ปลาในทะเล น้ำ  มีข้อตกลงร่วมกัน สร้างความเหนียวแน่น สร้างความเปลี่ยนแปลงได้เป็นเรื่องใหม่มากสำหรับเรา แล้วก็ตัดสินใจเข้าเป็นอาสาสมัครมูลนิธิพัฒนาภาคเหนือ องค์กรที่ทํางานเรื่องสิทธิชุมชนในบริบทคนบนพื้นที่สูง เป็นจุดเริ่มต้นจนถึงวันนี้

น่าจะเป็นสงขลาฟอรัม ภาคประชาสังคมในพื้นที่จังหวัดสงขลา เมื่อก่อนมีบางกอกฟอรัม สงขลาฟอรัม ปัตตานีฟอรัม ผมโตมาจากแนวคิดภาคประชาสังคมแบบนั้น ซึ่งเป็นภาคประชาสังคมที่ทํางานร่วมกับรัฐ

แต่พอเห็นปัญหาเรื่องชายหาด ตัวปัญหากลับเป็นรัฐที่ออกนโยบาย กำหนดกฎหมายทางเดียวทั้งประเทศ เราไม่อยากให้ประเทศเรามีแต่กำแพงกันคลื่น เชื่อว่านโยบายจัดการชายหาดที่ดีคือเก็บรักษาชายหาดไว้ จะป้องกันแผ่นดินอย่างไร มันคนละเรื่อง

มีหนังสือเล่มหนึ่งเกี่ยวกับงานภาคประชาสังคมที่อ่านแล้วติดใจมากคือ การเมืองเพื่อประชาชน (Politics for People) ของ เดวิด แมทธิวส์ พูดเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างประชาชน รัฐ ชุมชน  ถ้าเราจะสร้างภาคประชาสังคมที่เข้มแข็ง แล้วทํางานต่อต้านรัฐด้วย พร้อมเสนอสิ่งที่ดีกว่าด้วยได้ไหม หรือบางครั้งร่วมกับรัฐบ้างก็ได้ เช่น เสนอโฉนดชุมชน วิธีแก้ปัญหาด้วยการรื้อกําแพงกันคลื่น มันจะเป็นไปได้หรือเปล่า

ปัญหาที่ชุมชนกำลังเผชิญคือมีโครงการเหมืองถ่านหินเข้ามาในหมู่บ้าน คนในชุมชนไม่รู้ว่าถ่านหินมีประโยชน์หรือส่งผลกระทบอย่างไร แต่หน่วยงานก็ประกาศจะทำเหมืองถ่านหินพื้นที่ ๒๘๔ ไร่ ๓๔ ตารางวา ให้ชาวบ้านที่อยู่ในรัศมีตามกฎหมายระบุไปรับฟังความคิดเห็น เราเห็นข่าวในสื่อ ตั้งคำถามว่าคืออะไร จนวันหนึ่งมีเครือข่ายยุติเหมืองแร่ถ่านหินซึ่งเป็นองค์กรพัฒนาสังคมเข้ามา คนในพื้นที่ช่วยกันส่งเสียงว่าไม่เห็นด้วย เพราะถ้ามีเหมืองจะส่งผลกระทบต่อชีวิต ทรัพยากรธรรมชาติที่ทํากิน ลําห้วย ทําให้เราลุกขึ้นมาต่อสู้ร่วมกับคนในชุมชนโดยมีองค์กรภาคประชาสังคมสนับสนุน คิดประเด็นเคลื่อนไหว เรียกว่าเป็นงานจัดตั้งก็ได้

ตอนแรก ๆ เขามาเคาะประตูถึงบ้าน ชวนแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ ติดตั้งธงตามบ้าน มีงานถอดบทเรียน ไม่รู้เลยว่าสิ่งเหล่านี้เรียกการเคลื่อนไหว เขาถามรู้สึกอย่างไร มีข้อกังวลอะไร ก็ตอบไม่ได้

หลังจากนั้นก็เข้าร่วมกิจกรรม ออกแบบว่าจะทําอย่างไรไม่ให้มีเหมือง ทํางานกันหนักมากเพื่อไม่ให้เกิดเวทีรับฟังขอประทานบัตรทำเหมืองถ่านหิน ต้องทําความเข้าใจแก่คนในหมู่บ้านทางผ่านรถขนถ่านหินให้ไม่เห็นด้วยแล้วมาร่วมกับเรามาก ๆ

รับรู้ว่าบ้านเกิดกำลังจะสร้างท่าเรือน้ำลึก พอเห็นแผนที่ เป็นชายหาดที่เราวิ่งเล่นทุกวัน หลังคาสีแดงคือบ้านเรา หลังท่าเรือเป็นสวนแตงของพ่อ กังวลว่าจะไม่มีพื้นที่เหล่านี้อีก โตขึ้นก็รู้ว่าไม่ได้เพิ่งมีการต่อสู้แค่รุ่นเรา เคยสู้ตั้งแต่สมัยท่อก๊าซไทย-มาเลเซีย รักษาปกป้องกันมาได้ถึงขนาดนี้

เราต้องการให้คนรุ่นหลังหรือรุ่นตัวเองได้หายใจ กินอาหารปลอดภัย ยิ่งมีอะไรกดทับมากยิ่งเหมือนเป็นสิ่งที่ต้องทํา อยู่ในสถานการณ์ที่ชาวบ้านโดนสลายการชุมนุมยิ่งทําให้เห็นว่าคนออกไปแสดงเจตนาเขามีแค่มือเปล่า อยากยืนยันจุดยืนเรื่องสิทธิชุมชนเพื่อปกป้องพื้นที่ทํากิน พื้นที่หายใจ