ดินและหินที่ถูกขุดขึ้นมาจะนำไปทิ้งที่ไหน ? จะเคลื่อนย้ายต่ออย่างไร ?

รายงานการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม หรืออีไอเอ ประเมินว่า กองดิน กองหิน วัสดุต่าง ๆ ที่ถูกขุดขึ้นมาจากข้างล่างจะมีปริมาตรรวมกันมากกว่า ๘ ล้านลูกบาศก์เมตร ต้องใช้พื้นที่วางกองดินมากถึง ๔๔๑.๑๕ ไร่ 

ตำแหน่งของกองดินถูกกำหนดให้ตั้งอยู่ใกล้ร่องเขา ห่างจากชุมชน ลำน้ำ และมีทางระบายน้ำออก เฉลี่ยแล้วมีกองดิน ๑ จุด ทุกระยะทาง ๑๐ กิโลเมตร รวม ๖ จุด ได้แก่พื้นที่

๑. บ้านแม่สวดใหม่ ตำบลแม่สวด อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ๔๔.๘๘ ไร่

๒. บ้านผีปานใต้ ตำบลนาเกียน อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ๗๗.๗๔ ไร่

๓. ไม่ระบุชื่อหมู่บ้านในตำบลนาเกียน อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ มีจุดกองดิน ๒ แห่ง รวมกัน ๓๒.๔๙ ไร่

๔. บ้านหนองอึ่งเหนือ ตำบลนาเกียน อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ๗๙.๓๔ ไร่

๕. บ้านตุงลอย ตำบลอมก๋อย อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ๑๐๐.๘๐ ไร่

๖. ตำบลนาคอเรือ อำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ ๑๐๙.๓๐ ไร่

จุดวางกองดินสี่จากหกจุดอยู่ในอำเภออมก๋อย เป็นที่อยู่อาศัยของชาวไทยเชื้อสายกะเหรี่ยง หรือที่คนภาคกลางเรียกว่าชาวเขา

ทุกวันนี้พื้นที่เกือบทั้งหมดคือราว ๙๙ เปอร์เซ็นต์ของอำเภออมก๋อยถูกประกาศเขตป่าสงวนแห่งชาติ เขตห้ามล่าสัตว์ป่า เขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่า ประชาชนที่ไม่มีเอกสารสิทธิที่ดินอยู่อาศัยและที่ดินทำกิน แต่อำเภอเทือกเขาสูงและผืนป่าแห่งนี้กลับถูกประกาศเป็นสถานที่หลักสำหรับทิ้งกองดิน

จินดารัตน์จากบ้านผีปานใต้เล่าว่า หมู่บ้านของเธอเป็นหนึ่งในชุมชนที่ตั้งอยู่ในแนวอุโมงค์ผันน้ำและถูกกำหนดให้เป็นจุดวางกองดิน

“หมู่บ้านของเราแต่ละครอบครัวทำไร่หมุนเวียนเป็นอาชีพหลัก ทุ่งนาธรรมดาแทบไม่มีเพราะพื้นที่ลาดชัน เราถึงเป็นห่วงว่าโครงการจะกระทบป่าไม้  ทำไมกฎหมายบอกว่าห้ามทำลายป่า ห้ามบุกรุกแผ้วทาง แต่กลับอนุญาตให้ทำโครงการใหญ่ ๆ อย่างนี้”

บ้านแม่สอใต้ ตำบลนาเกียน เป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ขนาด ๒๓ ครัวเรือน ตั้งอยู่ในป่าห่างจากตัวอำเภออมก๋อยประมาณ ๔ ชั่วโมง เอกชัย จามรจารุเดช เดินอยู่บนแปลงเกษตรริมลำห้วยแม่เลาะ ที่ราบริมลำห้วยเป็นที่ทำกินของคนกะเหรี่ยงสามหมู่บ้านที่กำลังปรับสภาพพื้นที่เตรียมปลูกข้าวและพืชผัก

บ้านแม่สอใต้ถูกกำหนดจุดวางกองดิน จากการสำรวจรายชื่อผู้ได้รับผลกระทบจากโครงการผันน้ำพบว่าชาวบ้านต้องสูญเสียพื้นที่ทำกินตั้งแต่ ๖-๑๑.๕ ไร่

จุดที่ใช้วางกองดินมากที่สุดอยู่ในอำเภออมก๋อย กองใหญ่ที่สุดอาจเป็นบ้านแม่สอใต้กับบ้านผีปานใต้ หมู่บ้านอื่น ๆ ที่คาดว่าจะได้รับผลกระทบ เช่น บ้านหนองอึ่งเหนือ บ้านตุงลอย  จากการสำรวจรายชื่อผู้ได้รับผลกระทบพบว่ามีชาวบ้านต้องสูญเสียพื้นที่ทำกินตั้งแต่ ๖-๑๑.๕ ไร่

บนนาข้าวที่ชาวบ้านกำลังขุดตอซังอันเหี่ยวแห้งเตรียมปลูกข้าวครั้งใหม่ เอกชัยแสดงความกังวลเกี่ยวกับโครงการอย่างเห็นได้ชัด 

“เขาไม่ได้ลงรายละเอียด แค่บอกว่าจะถมที่ ถ้าเจ้าของไม่มาก็จะเอาไปฟรี ๆ ถ้าไม่แสดงตัวจะไม่มีค่าชดเชยให้”

เอกชัยเล่าว่าหลายเดือนก่อนเจ้าหน้าที่เข้ามาสำรวจเสาไฟฟ้าแรงสูง ครั้งที่ ๒ ตั้งใจมาดูที่นา “มีคนถามว่าจะชดเชยเท่าไรก็บอกว่าตอบไม่ได้ แล้วก็พูดว่าถ้ามีโครงการจะมีงานให้ชาวบ้านทำ ให้เงินวันละ ๒๐๐-๓๐๐ บาท ถึงวันนี้เราห่วงเรื่องอนาคต กลัวผลกระทบที่ก็ยังไม่รู้เลยว่าจะมีอะไรบ้าง แล้วคนรุ่นหลังจะอยู่กันอย่างไร”

หลายหมู่บ้านในตำบลนาเกียน ตำบลอมก๋อย ของอำเภออมก๋อยไม่มีไฟฟ้าใช้ ชาวบ้านต้องพึ่งพาพลังงานจากแผงโซลาร์เซลล์

“ทุกครั้งเวลาเราถามเรื่องไฟฟ้า เจ้าหน้าที่จะบอกว่าเราเป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่ในป่าติดขัดข้อกฎหมาย มีข้อจำกัดเรื่องการพัฒนาสาธารณูปโภคขั้นพื้นฐานทั้งหลาย ไม่ว่าไฟฟ้า น้ำประปา หรือแม้แต่ถนนเข้าหมู่บ้าน แต่มาวันนี้จะมีถนนตัดเข้ามาถึงพื้นที่หัวงานก่อสร้างอุโมงค์ผันน้ำ และหมู่บ้านของเราจะมีเสาไฟฟ้าแรงสูงพาดผ่าน”

ทุกครั้งที่มีโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ มักมีคำพูดว่าคนส่วนหนึ่งต้องเสียสละเพื่อคนส่วนใหญ่ แล้วคนส่วนใหญ่ได้เสียสละอะไรแล้วบ้างหรือยัง

“คนบนดอยต้องเสียสละเพื่อให้คนภาคกลางมีน้ำกินน้ำใช้ คำพูดนี้แทงใจมาก คุณควรบริหารจัดการน้ำให้เป็นระบบและมีประสิทธิภาพมากกว่านี้  พวกเราช่วยกันทำแนวกันไฟป่าทุกปี มีพิธีกรรมรักษาป่า พื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ เช่น สะดือป่า สุสานบรรพบุรุษ ป่าจิตวิญญาณ ดูแลรักษาต้นน้ำลำธารตามประสาคนที่ต้องพึ่งพาน้ำ  ถ้าไม่มีโครงการผันน้ำ คนในลุ่มน้ำเจ้าพระยาจะอยู่กันไม่ได้หรือ”