แต่ความจริงยังขึ้นอยู่กับว่าเราอ่านเข็มทิศกับแผนที่ออกไหม

และสำคัญกว่าอีกคือเรารู้หรือเปล่าว่าตอนนี้อยู่ที่ไหนและกำลังจะไปไหน

มนุษย์วิวัฒนาการมาจากการเดินทาง จากเอปหรือลิงไม่มีหางที่อาศัยอยู่บนต้นไม้ ลงมาเดินสองขาตัวตรงท่องไปในทุ่งหญ้า เดินไกลไปเรื่อย ๆ จากทวีปแอฟริกา ขึ้นทิศเหนือไปยุโรป เลี้ยวขวามาตะวันออกกลาง อินเดีย จีน ตะวันออกเฉียงใต้ สุดขอบแผ่นดินแล้วยังไม่พอใจ หาทางลงเรือข้ามทะเลไปตามหมู่เกาะ ถึงทวีปออสเตรเลีย  และจากตอนเหนือยุโรปยังอ้อมซ้ายไปถึงทวีปอเมริกา

ตั้งแต่ โฮโม อิเร็กตัส เดินทางไปเกือบรอบโลกเมื่อราว ๑ ล้านปีก่อน พร้อมกับเกิดวิวัฒนาการหลายเผ่าพันธุ์ ทั้งต่อสู้
แย่งชิงและผสมกลืนเผ่าพันธุ์อื่น จนเหลือเพียง โฮโม เซเปียนส์ในวันนี้ มนุษย์เดินทางตลอดเวลาไปรอบโลกกลม ๆ

โดยส่วนตัวผมเชื่อว่าสมองมนุษย์มีความสามารถในการสร้างแผนที่แผ่นดินอยู่ในหัว เช่นเดียวกับสัตว์ต่าง ๆ โดยเฉพาะนกที่บินบนฟ้าสูงและมองลงมายังแผ่นดินเบื้องล่าง นกรู้ว่าวันนี้เช้า สาย บ่าย เย็น จะไปหากินต้นไหน กลับมาเกาะคอนนอนต้นไหน (ใครจะรู้ มันอาจวางแผนไว้แล้วด้วยซ้ำว่าพรุ่งนี้ เดือนนี้หรือฤดูนี้จะไปไหนบ้าง) ยิ่งนกอพยพข้ามทวีปยิ่งไม่ต้องพูดถึง แม้จะมีคำอธิบายว่านกมีเข็มทิศแม่เหล็กในสมองทำงานด้วยผลจากควอนตัมกับสนามแม่เหล็กโลก แต่มันก็ต้องรู้ว่าจะไปที่ไหน ไม่ใช่แค่ทิศไหน แผนที่ที่บอกตำแหน่งจุดหมายจะอยู่ที่ไหน ถ้าไม่ใช่ในสมองเล็ก ๆ เท่าผลลำไย