ถ่านหินเกรดซับบิทูมินัสพบได้ในแอ่งกะเบอะดิน มีมากตรงจุดบรรจบของห้วยผาขาวกับห้วยมะขาม บริษัทเอกชนจึงยื่นขอประทานบัตรทำเหมืองถ่านหินในอำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่

แผนที่ “ที๊งคูเท๊ะฌี้” ของคนอมก๋อยเป็นรูปธรรมของ “แผนที่เดินดิน” 

นพ. โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ ผู้อำนวยการศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) เคยเขียนไว้ในหนังสือ วิถีชุมชน : เครื่องมือ ๗ ชิ้นที่ทำให้งานชุมชน ง่าย ได้ผล และสนุก สำนักพิมพ์สุขศาลา ตีพิมพ์ในปี ๒๕๕๔ ว่า แผนที่เดินดินเป็นหนึ่งในเจ็ดเครื่องมือศึกษาชุมชน ร่วมกับการจัดทำผังเครือญาติ, โครงสร้างองค์กรชุมชน, ระบบสุขภาพชุมชน, ปฏิทินชุมชน, ประวัติศาสตร์ชุมชน และประวัติชีวิต แสดงภาพรวมของชุมชนในมิติต่าง ๆ ทั้งทางกายภาพ ชีวภาพ ความสัมพันธ์ของคนในชุมชน ไปจนถึงสถานการณ์ปัญหาอาศัยกระบวนการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนเข้ามาช่วยกันทำแผนที่ผ่านการเดินสำรวจ จดบันทึก สัมภาษณ์ สนทนากลุ่ม ค้นคว้าข้อมูลเอกสาร

กระบวนการอาจเริ่มจากนำแผนที่ที่มีอยู่แล้วมาลงข้อมูลพื้นฐาน เช่น เลขที่บ้าน ชื่อเจ้าของบ้าน สถานที่สำคัญ จากนั้นออกเดินสำรวจ พูดคุย และสังเกต หลีกเลี่ยงการใช้รถ เขียนอธิบายรายละเอียดทางกายภาพของบ้านเรือน เช่น บ้านเก่า มีรั้ว ไม่มีคนอยู่อาศัย

ธนกฤต โต้งฟ้า ผู้ช่วยงานรณรงค์ลุ่มน้ำโขง เอิร์ธไรซ์ อินเตอร์เนชั่นแนล องค์กรเอกชนต่างประเทศด้านกฎหมาย เคยนำแผนที่เดินดินมาใช้ศึกษาทำความเข้าใจชุมชนหลายแห่งให้ความเห็นว่า แผนที่เดินดินช่วยให้มองเห็นภาพรวมของชุมชน ได้ข้อมูลเกี่ยวกับสภาพความเป็นอยู่ของผู้คนจำนวนมากภายในระยะเวลาสั้น ๆ ข้อมูลน่าเชื่อถือเพราะได้มาจากการลงพื้นที่สำรวจด้วยตัวเอง  การทำแผนที่เดินดินเป็นจุดเริ่มต้นความสัมพันธ์ ช่วยสร้างความคุ้นเคยกัน มองเห็นกลุ่มเป้าหมายหรือผู้ได้รับผลกระทบที่จะทำงานสานต่ออย่างทั่วถึง

สำหรับธนกฤต นอกจากเป็นพี่เลี้ยงสนับสนุนการทำแผนที่เดินดินในชุมชนต่าง ๆ ตัวเขาเองก็เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่เคยผ่านความเจ็บปวดมาก่อนจากโครงการเหมืองตะกั่ว

หลังจากโรงงานอุตสาหกรรมเข้ามาประกอบกิจการแต่งแร่ริมลำห้วยคลิตี้ที่ไหลผ่านหมู่บ้านคลิตี้ อำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี จนเกิดการปนเปื้อนของกากแร่ลงในลำน้ำ นำไปสู่การต่อสู้เรียกร้องและฟ้องคดีให้ผู้ที่เกี่ยวข้องต้องฟื้นฟูลำห้วยในเวลาต่อมา

ลึกเข้าไปในผืนป่า คลิตี้ล่างหมู่บ้านเล็ก ๆ ห่างจากตัวอำเภอทองผาภูมิร่วม ๘๐ กิโลเมตร บางพื้นที่ในหมู่บ้านไม่มีแม้แต่สัญญาณโทรศัพท์ ไฟฟ้า น้ำประปาเข้าไม่ถึง ไม่มีถนนหนทางให้รถวิ่งอย่างสะดวกสบาย ระบบระบุพิกัดบนพื้นโลกอย่างจีพีเอส (GPS) รวมทั้งกูเกิลแมป (Google Maps) ก็แทบเข้าไม่ถึงเช่นกัน กลุ่มเยาวชนคลิตี้ล่างออกเดินไปทีละก้าวเพื่อบันทึกเรื่องราวลงบนแผนที่

ตำแหน่งของจุดอาบน้ำ ซักผ้า ล้างจาน หุงข้าว เก็บผักริมห้วย ดำน้ำหาปลา ตกปลา ช้อนกุ้งช้อนหอย ค่อย ๆ ถูกปักหมุดลงบนแผนที่เดินดินทีละจุด เช่นเดียวกับตำแหน่งของพื้นที่ทำกินและบ้านแต่ละหลัง

ชลาลัย นาสวนสุวรรณ ผู้ประสานงานเครือข่ายเยาวชนคลิตี้ล่างดีจัง ถ่ายทอดเหตุการณ์ระหว่างทำแผนที่ว่า “เราหอบแผนที่เดินไปทีละบ้าน ลงข้อมูลชาวคลิตี้ล่างที่มีตะกั่วอยู่ในร่างกาย พอทำไปได้ระยะหนึ่งก็นำแผนที่มากางให้ชาวบ้านดู บางคนอวดเพื่อนว่าจุดนี้เขาช่วยเขียน จุดนี้เขาบอกข้อมูล คุณยายอายุมากที่สุดในชุมชนบอกว่าอย่าลืมบ้านยายนะ เรารีบชี้ให้ยายดู ยายยิ้มดีใจที่เราไม่ลืมเขียนบ้านแก”