ผลออกมาว่าแยกได้ พบคลื่นเสียงฮาร์มอนิก (harmonic) แต่ละตัวจะเน้นที่ตำแหน่งไหน แต่ละรังจะไม่เหมือนกัน  แต่ถามว่าถ้าเอานกตัวนี้ไปร้องที่อื่นเราจะรู้ไหมว่าเป็นตัวนี้ ก็ต้องไปอัดเสียงแล้วเอามาวิเคราะห์ เปรียบเทียบกับฮาร์มอนิกของมัน ถึงจะรู้ว่าไอ้นี่เบอร์ ๘ ไอ้นี่เบอร์ ๑๐

แยกออกมาได้ว่ามันมีเสียงร้องแบบไหนตอนก่อนบินประกาศอาณาเขต โมโห หรือก้าวร้าว

อาทิตย์หนึ่งมี ๗ วัน เราก็ทำเจ็ดตัว ออกไปเก็บเสียงทุกวัน แต่ที่วิเคราะห์ได้ก็น่าจะห้าตัว เป็นงานวิจัยใหม่ไม่เคยมีใครทำ เราเป็นคนแรก แต่คนก็ไม่ค่อยสนใจ  เรื่องเสียงส่วนใหญ่เขาจะสนใจนกกรงหัวจุกที่เป็นนกร้องเพลง คลื่นเสียงของมัน โซโนแกรม (sonogram) มีหลายรูปแบบ ส่วนนกเงือกจะมีแต่ กก กก กก อยู่อย่างนั้น หรือไม่ก็ กาฮัง กาฮัง กาฮัง ฉะนั้นถามว่าตัวนี้เสียงเพราะไหม จะบอกว่าเพราะเหมือนนกกรงก็ไม่ได้

ความยากของงานวิจัยอยู่ตอนวิเคราะห์ข้อมูล สมัยก่อนนู้นเครื่องแมคอินทอชต้องใช้โปรแกรมวิเคราะห์ เอาเสียงที่อัดมาใส่เครื่องคอมพ์แล้วดูโซโนแกรม อาจารย์พิไลไปอบรมที่ญี่ปุ่นแล้วกลับมาสอนเรา

เราชอบทำงานภาคสนาม มีความสุข เวลาเข้าป่าจะรู้หมดว่าคนที่ไปกับเราเป็นอย่างไร ความจริงใจหรือไม่จริงใจจะแสดงออกมา โชคดีที่ส่วนใหญ่เจอการตอบรับและความจริงใจดี ๆ  เวลาเข้าป่าถ้าไม่ชอบกันนี่ถึงฆ่ากันตายได้ เราเป็นผู้หญิงบางอย่างทำเหมือนผู้ชายก็ไม่ได้ ต้องช่วยเหลือกันทุกอย่าง พี่หุงข้าวไม่เป็นนะ พี่ทำกับข้าวให้ น้องผู้ชายหุงข้าวนะ ช่วยเหลือกัน

มีคนบอกว่าปุ๊กต้องเลิกเข้าป่าได้แล้ว ให้นั่งทำงานที่ออฟฟิศ  เราบอกถ้าให้เลิกเข้าป่าก็ออกแหละ เลิกทำ ที่มาทำเพราะอยากเข้าป่า เดินไหวไม่ไหวก็ตุปัดตุเป๋ไปเรื่อย

แต่การวิเคราะห์ข้อมูลก็จำเป็น เราวิเคราะห์ทุกอย่าง ทุกคนที่ทำงานอยู่ในภาคสนามจะส่งข้อมูลทั้งหมดมาที่เรา ข้อมูลต้องผ่านการวิเคราะห์เพื่อเอาไปเขียนเป็นเปเปอร์ ถ้าอาจารย์พิไลจะเอาไปใช้เป็นรายงานทางวิชาการก็จะบอกว่าต้องการแบบไหน สิ่งสำคัญคือการทำเป็นรายงานส่งให้แหล่งทุน ทุก ๆ ๖ เดือนเราก็จะตามเก็บข้อมูลจากทุกคน เอ้า ห้วยขาแข้ง เขาใหญ่ บูโด ส่งมา เพื่อวิเคราะห์ว่าปีนี้นกเงือกชนิดนี้ประสบความสำเร็จในการทำรังเท่าไร  คนที่อยู่ในพื้นที่อาจรู้เฉพาะพื้นที่ของตัวเอง แต่เรารู้ทุกพื้นที่เพราะเป็นคนเก็บรวบรวมข้อมูล

ที่เขาใหญ่ พี่อ๊อด (พิทยา ช่วยเหลือ) กำลังทำงานกับชุมชนหมูสี ติดตั้งโพรงเทียมภายในโรงเรียนบ้านหมูสี ถ้าเราไปพี่อ๊อดก็จะพาไปดู คล้าย ๆ เราเป็นคนตรวจงาน ต้องรู้ทุกอย่าง ไม่งั้นก็จะรายงานผู้ใหญ่หรือคนให้ทุนไม่ถูก พี่อ๊อดก็จะบอกว่าติดตั้งไปกี่โพรงแล้ว ตอนนี้มีเด็กสนใจการทำรังเทียมนะ

พี่กาหลิบ (ณรงค์ จิระวัฒน์กวี) กำลังเก็บข้อมูลชีพลักษณ์ต้นไม้ ปีนี้มีผลไม้อะไรสุก กี่ต้น กี่ชนิด เพื่อเอามาเปรียบเทียบช่วงที่ผลไม้สุกกับช่วงที่นกเข้ารัง มันจริงไหมที่พูดกันว่าปีไหนผลไม้สุกเยอะนกเข้ารังเยอะ เราพล็อตเป็นกราฟให้ดู ผลไม้ชนิดไหนสุกนอกฤดู แล้วนกรวมฝูงเยอะไหม

อื่น ๆ คือเก็บข้อมูลว่านกเข้ารังเท่าไร ซ่อมรังที่ไหนบ้าง ซ่อมกี่โพรง โพรงที่เสียเป็นอย่างไร วิธีการซ่อมทำอย่างไร นำข้อมูลต่าง ๆ มาวิเคราะห์ ใครทำงานอะไรก็มาบอก

นักข่าวไปสัมภาษณ์นักวิจัยของเราก็จะได้ข้อมูลเฉพาะที่ ถ้าอยากได้ทั้งหมดก็ต้องไปให้ครบ แต่รูปแบบการนำเสนอก็จะไม่ใช่งานวิชาการ ส่วนมากจะออกเป็นสื่อ

ถ้าเป็นการประชุมเชิงวิชาการ พี่อ๊อดจะรู้เรื่องในพื้นที่เพราะเขาอยู่หน้างาน เวลาเรารายงานผู้ให้ทุนต้องตามนักวิจัยภาคสนามมาทั้งหมด  เรารายงานตัวเลขที่ถูกส่งมาให้วิเคราะห์ แต่รายละเอียดอื่น ๆ การเดินป่าบริเวณนั้นเป็นอย่างไร ทุกคนต้องมาช่วยกัน  เราผสมผสาน เหมือนรถขาดอุปกรณ์บางตัวก็วิ่งไม่ได้

ความจริงเสี่ยงหมดทุกอย่าง ออกเดินทางก็เสี่ยงแล้ว รถจะวิ่งมาชนหรือเปล่า ถ้าเดินเข้าป่าก็เจอสัตว์

อย่างภาคใต้ บูโด อุทยานตรงนั้นเหมือนเกาะเกาะหนึ่ง มีพื้นที่แค่ ๑๘๙ ตารางกิโลเมตร แล้วมีชุมชนอยู่รอบเทือกเขาบูโด  ชาวบ้านปลูกยางพารา ทำสวนทุเรียน ลองกอง สัตว์ในป่าอย่างไรเขาก็ล่าอยู่แล้ว ถามว่าแล้วมันเสี่ยงอะไร เราพูดคนละภาษากับเขา คนที่นั่นพูดยาวี ยิ่งเป็นคนเฒ่าคนแก่ฟังภาษาไทยไม่รู้เรื่อง

สมัยก่อนตอนอาจารย์พิไลลงไปใหม่ ๆ โจรอยู่บนเขา ปรกติอาจารย์จะสอนพวกเราว่าให้แต่งตัวกลมกลืนกับผืนป่า อาจจะเป็นสีเขียว สีกากี จะได้ไม่เด่น แต่พอไปอยู่บูโด อาจารย์บอกไม่ได้ สีกากีเหมือนราชการ พวกโจรจะยิงเอา ใส่ไปเลยเสื้อลายสกอตเขาจะได้รู้ว่าเราคือใคร แล้วทุกครั้งก็จะต้องไปกับชาวบ้าน  สมัยนี้มีจีพีเอสจับพิกัดได้เอง ป่าที่อื่น ๆ เราไปเองก็ได้ แต่บูโดอย่างไรก็ต้องชวนชาวบ้านไปด้วยทุกครั้ง  เราขึ้นไปนอนบนยอดเขา เขาอาจจะมองเราอยู่ แต่เขารู้จักเราในนามนักอนุรักษ์ เราไม่ใช่ทหารหรือตำรวจ คุณตัดไม้โครม ๆ ก็แล้วแต่ทางอุทยานจะจัดการอย่างไร ส่วนเราอนุรักษ์นกเงือก ชาวบ้านที่ขึ้นไปกับเราดูแลนกเงือก นี่คือความเสี่ยงของบูโด แต่ตอนนี้ดีหน่อยโจรไม่ได้อยู่บนเขาแล้ว เมื่อก่อนบางช่วงเขาจะบอกเลยนะว่าอย่าขึ้นมา เดี๋ยวสับสนว่าเป็นฝ่ายไหน

เราเดินป่าเขาใหญ่มาตั้งแต่ปี ๒๕๓๓ เสือสักตัวก็หายาก บางทีเดินเข้าไปตอนเช้ายังไม่เห็น กลับลงมาถึงเห็นรอยเสือ เข้าป่าไปเฝ้าต้นไม้คนเดียวไม่อันตราย ถามเขาว่าถ้าเจอหมูป่าทำอย่างไร พี่บุญมา แสงทอง ที่ทำงานกับอาจารย์พิไลมาดั้งเดิมบอกทำเสียงดังหน่อยเดี๋ยวมันก็วิ่งหนี ลิงก็ไม่เยอะ เจอหมี ต่างคนต่างตกใจ เราวิ่งทางหนึ่ง หมีวิ่งทางหนึ่ง  เมื่อก่อนจะเจอกระทิงสักตัวต้องขึ้นไปถึงเขาสามยอด เห็นแค่รอยด้วย  ช้างนี่นาน ๆ จะออกมากินโป่ง พอช้างออกรีบวิ่งไปดู อยากเห็น แต่เดี๋ยวนี้กลายเป็นว่ากระทิงออกมาจนถึงข้างนอก ช้างเยอะแยะไปหมด สมัยนี้เจอสัตว์เยอะเพราะเสือหมด เหลือหมาใน ที่เป็นสัตว์ผู้ล่า

ล่าสุดโดนช้างล้อมตอนพาคนไปดูนก พี่อ๊อดบอกตรงนี้แหละปุ๊ก พี่ว่าปลอดภัย ไม่มีช้าง ไม่มีกระทิง ทำซุ้มแถวนี้ให้คนมาดูนกกัน  อาทิตย์นี้ไม่มีอะไร ได้ดูนกสบาย อาทิตย์ถัดไปเข้าไม่ถึงรัง ช้างเดินกันเป็นโขลง ต้องโทร. บอกพี่อ๊อดให้มาพาออกไปหน่อย

พี่อ๊อดจะบอกเสมอว่าช้างเป็นโขลงไม่น่ากลัว ถ้าตัวเดียวน่ากลัวกว่า ส่วนจุดอื่นกระทิงเยอะ เมื่อก่อนเวลาทัศนศึกษาเราจะแยกกัน กลุ่มละ ๕ คน ๑๐ คน เพราะการที่เราจะสอนใครถ้าไม่เห็นภาพมันก็ไม่เกิดความประทับใจ  ถ้าเราพาไปดูตอนที่พ่อนกเอาอาหารมาป้อนแม่กับลูกในโพรง คุณจะเกิดความประทับใจแล้วก็รักมัน

ห้วยขาแข้งมีวัวแดง เสือ ควายป่า บางครั้งเวลานอนในป่าจะได้ยินเสียง พยายามบอกเขาว่าเรามาดี ไม่ได้มาร้าย ไม่ได้มาล่าใคร เขาก็จะหายไป แต่ก็มีน้องที่โดนควายขวิด เวลาเดินไปเจอปั๊บก็แตกวง วิ่งกันคนละทิศละทาง เสียงอะไรตกใจได้หมดแหละ บางทีเสียงหมูป่าเราก็ตกใจ

การปีนขึ้นไปซ่อมหรือเปลี่ยนโพรงสูง ๆ บนต้นไม้เสี่ยงอยู่แล้ว อุปกรณ์เราต้องมั่นใจ ใช้เชือกคล้าย ๆ ปีนผาคล้องเชือกเอาไว้เพื่อเซฟตี้ ถ้าเชือกขาดตัวเราก็จะติดกับต้นไม้

เคยไปซ่อมโพรงที่บางลาง ทำร่วมกับตำรวจตระเวนชายแดน (ตชด.) เอา นูรีฮัน ดะอูลี เด็กผู้หญิงที่อยู่บูโดไปสอน นูรีฮันปีนไปดูโพรง แล้วก็สอนตำรวจตระเวนชายแดน ผู้ชายทั้งนั้น วัยรุ่น นายสิบ ก็ให้ปีนขึ้นไป จะยิงเชือกก็ยาก ครั้งหนึ่งมีต้นหลาวชะโอนขวาง มีหนาม เราก็ตัด ตชด. ก็ตัด ต้นก็ยังไม่ล้ม ก็ไม่ได้ใส่ใจ เชือกยิงขึ้นได้แล้วเขาก็เริ่มขึ้นกัน เรายืนอยู่ข้างล่าง คอยดูว่าข้างบนจะเอาอะไร เชือกที่ใช้ปีนต้องไปคล้องต้นไม้อีกทางหนึ่งด้วย อยู่ ๆ ต้นไม้นั้นล้ม ถ้าเรายังยืนอยู่ตรงนั้นเราตาย แต่มีน้อง ตชด. คนหนึ่งเห็น เข้ามาอุ้ม ทุกคนเป็นห่วง บอกว่าพี่ปุ๊กคนเดียวนี่แหละที่จะตาย พอต้นไม้ฟาดเชือก เชือกก็ดีด น้องผู้หญิงคนหนึ่งเจ็บขา ถ้าต้นไม้ล้มไปถูกเชือกที่น้องปีนอยู่ น้องจะกระเด็นออกจากต้นไม้เลย โชคดีรอดตาย บอกกันว่าเราคิดอะไรดี ๆ คงไม่ตายกันหรอก

ไม่ใช่เล็ดลอดสายตา จะให้เราไปทำทุกที่มันเป็นไปไม่ได้  ถ้าคนในชุมชนเห็นดีเห็นงามแล้วต้องทำกันเองด้วย อย่างเกาะยาวน้อย จังหวัดพังงา เราลงไปทำไม่ได้ แต่เป็นที่ปรึกษาได้  ถ้าเขาอยากให้ไปบรรยายเรายินดี ไม่ต้องจ่ายค่าตัว ขอแค่ช่วยค่าเดินทาง มีที่ให้อยู่ แล้วก็มีอาหารให้กิน

เราไปบรรยายให้พนักงานรีสอร์ตหลายแห่ง เขาอยู่ติดป่า พอนกมาก็ต้องให้พนักงานรู้เรื่องด้วย แขกถามจะได้คุยได้

เนื้อหาบรรยายเป็นเรื่องทั่วไปของนกเงือก เกิดเมื่อไร กินอาหาร ทำรัง ลูกออกจากรังเมื่อไร ออกมาแล้วอาหารที่กินมีอะไร หลังฤดูทำรังรวมฝูงกันอย่างไร  เอางานวิจัยที่เราทำ ที่อาจารย์พิไลสั่งสมทำมาเปรียบเทียบให้เขาเห็นว่านกเงือกมีชีวิตความเป็นอยู่เหมือนกับคน เขาจะได้อ๋อเวลาเราพูด เอางานวิจัยจากบูโดให้เขาดู ให้เห็นว่าชาวบ้านที่บูโดทำอย่างนี้นะ พวกเราดูแลชาวบ้านที่เป็นพรานเก่ามาก่อน  ที่เกาะยาวอาจจะไม่ได้เฝ้ารังเหมือนที่บูโด แต่เขาก็ทำสถิติเวลามีลูกนกออก เฉพาะนกเงือกที่เกาะยาวรีสอร์ตมีกี่รัง ประสบความสำเร็จไหมในการทำรัง ได้ลูกนกกี่ตัว

ชีวิตของนกเงือกที่คนจะมองภาพออก อย่างคนแต่งงานกันไปไม่จีบกันแล้ว แต่นกเงือกตอนจะเข้ารังเขาจะจีบกันทุกปี พอตัวเมียยินยอมที่จะเป็นเมียของตัวผู้ เข้าโพรงไปแล้วตัวเมียก็ต้องทำความสะอาด เวลาไปบรรยายให้เด็กฟังจะบอกว่าเหมือนกับแม่เราที่ต้องทำความสะอาดบ้าน  บ้านเราถ้าไม่ปิดประตูเดี๋ยวโจรมา นกเงือกก็ปิดเหมือนกัน เหลือแค่รูเล็ก ๆ ที่จะรับอาหารจากพ่อนก  แม่จะเลี้ยงลูกอยู่ในนั้นจนกว่าลูกจะออกมา เราเปรียบเทียบกับชีวิตคนว่าเหมือนไหม

นกเงือกเลี้ยงลูกสามแบบ นกกก พ่อกับแม่ช่วยกันเลี้ยง ถึงระยะหนึ่งแม่จะออกจากโพรงมาช่วยพ่อหาอาหารก็เหมือนบ้านที่พ่อกับแม่ช่วยกันทำงาน เอาเงินมาเลี้ยงดูเรา

นกแก๊ก นกเงือกกรามช้าง พวกนี้พ่อหาเลี้ยงตัวเดียวจนกว่าลูกจะออกมาพร้อมแม่ ก็เหมือนบ้านบางบ้านที่พ่อทำงานคนเดียว

และนกเงือกสีน้ำตาล มีผู้ช่วยเลี้ยง เหมือนบางบ้านมีพี่น้อง น้า อา มาช่วยกัน

ทีนี้บ้านที่อยู่ทุกปีก็ต้องพัง พ่อเราซ่อมไม่เป็นก็ต้องไปหาช่างมาซ่อม แต่นกเขาซ่อมรังไม่ได้แน่นอน พวกเราก็ต้องไปซ่อมให้ นกก็จะได้มาอยู่บ้านนี้ ออกลูกทุกปี พวกเราคือคนที่ปีนขึ้นไปซ่อมโพรงรัง

พอเราเปรียบเทียบกับคนเขาจะมองภาพออก

นกเงือกกินผลไม้ในป่าไม่ต่ำกว่า ๓๐๐ ชนิด เลือกเฉพาะผลสุก เวลากินเขาบินไป ถ้าเมล็ดเล็กก็อึออกมา เมล็ดใหญ่ก็ผ่านการย่อยก่อน เมล็ดจากอึนกพร้อมงอกเป็นต้นใหม่

ถามว่านกเงือกบินได้ไกลไหม อาจารย์พิไลวิจัยมาแล้ว ติดจีพีเอสบนตัวนก รู้ว่านกแต่ละตัวมีพื้นที่หากินแค่ไหน  มีการทดลองด้วยว่าเมล็ดผลไม้ที่นกเงือกกินงอกได้และโตดีกว่าเมล็ดที่เก็บจากต้น หมายความว่านกเงือกช่วยปลูกป่าจากเมล็ดราว ๓๐๐ ชนิด  กว่าจะเป็นป่าอาจจะยาวนาน แต่เราก็เห็นแล้วว่าป่ามีความสำคัญอย่างไรกับชีวิตของเรา

เวลาทำค่ายเด็กเราจะก่อทรายขึ้นมาสองกอง กองหนึ่งเอาใบไม้มาเสียบ ๆ ให้เห็นว่าเป็นป่า อีกกองหนึ่งเป็นกองทรายโล้น ๆ ลองเอาน้ำราด แบบไหนที่น้ำไหลลงมาเร็ว เด็กได้เห็น เราก็ต้องเปรียบเทียบ

เราบรรยายให้เด็ก ๑๐๐ คนฟัง ถ้ามีแค่ ๑๐ คนมาสานต่อได้เราก็ดีใจแล้ว มีนะคนที่เข้าค่ายกับเราตั้งแต่เด็ก ตอนเราไปทำค่ายที่บูโด นราธิวาส มีนูรีฮันเป็นฮอร์นบิลเลดี้ ตอนนั้นเรียนประถมฯ จากนั้นเข้ามาเรียนต่อที่กรุงเทพฯ พอจบปริญญาตรีกลับมาทำงานอนุรักษ์นกเงือกที่บ้านเกิด เนี่ยทั้งหมด สักคนก็ยังดี

สำคัญมาก ช่วงที่อาจารย์พิไลหาทุนไม่ได้จนส่งผลกระทบต่อการทำงาน อาจารย์ถึงกับบอกว่าใครมีหนทางไหนก็ให้ไปทำ จะกลับบ้านหรือไปทำอะไรก็ให้ขยับขยาย พวกเราบอกว่าไม่เป็นไร ไม่เอาเงินเดือนก็ได้ แต่ขอให้อาจารย์จ่ายเป็นค่าอาหารก็พอ เราไม่ได้มีหนี้มีสิน แค่นั้นพอแล้ว ขอช่วยงานอาจารย์ ถึงวันนี้ทุกคนก็ยังอยู่

เงินเดือนพวกเราไม่เท่าไร ต้องมัธยัสถ์กันน่าดู ใครได้ภรรยาหรือสามีรวยก็ดีไป แต่ส่วนใหญ่โสดเยอะเหมือนกัน

เงินทุนสำคัญมาก ถ้าไม่มีเงินทุนพวกเราตกงานกันหมด ถามว่าเงินเดือนพอกินไหม ก็ไม่พอหรอกถ้าต้องเลี้ยงลูกเลี้ยงเมีย เมียต้องหาเลี้ยงตัวเองด้วยนะ  เราอยู่ได้เพราะโสด ไม่ต้องดูแลพ่อแม่ พ่อแม่หาเลี้ยงตัวเอง เจ้าหน้าที่หลายคนก็เป็นแบบนั้น แต่ถามว่าพวกเราทนอยู่เหรอก็ไม่ใช่ พวกเราทำเพราะใจรัก เงินไม่ได้เป็นที่ตั้ง

อย่างโครงการอุปการะครอบครัวนกเงือก รังที่แพงที่สุดมีผู้อุปการะปีละ ๓,๗๐๐ บาท แต่เราจ้างชาวบ้านทำงานทุกวันนะ วันละ ๒๐๐ บาท ชาวบ้านที่เราดูแลเกือบ ๔๐ คน ถ้าเดือนหนึ่งทำ ๒๐ วัน ก็ ๔,๐๐๐ แล้ว จนต้องบอกว่า ๑ เดือนขึ้นเขา ๑๕ วันก็พอ วันอื่นก็ไปหางานอย่างอื่นทำบ้าง  ชาวบ้านที่เราจ้างเป็นพรานล่านกมาก่อน เมื่อเราทำให้พรานกลับใจมาเป็นผู้ดูแลนกเงือกก็ต้องมีอะไรตอบแทนเขา เมื่อก่อนเขาเอานกไปขายได้ครั้งหนึ่ง ๕,๐๐๐ หรือ ๓ หมื่น นี่เราให้เขาวันละ ๒๐๐ ขึ้นเขาไปเก็บข้อมูลเพื่อรายงานให้กับผู้อุปการะ

สมมุติมีผู้อุปการะครอบครัวนกชนหินแพงที่สุดเลย ๓,๗๐๐ บาท ประมาณปีกว่าเราถึงจะส่งรายงาน เป็นข้อหนึ่งที่ผู้อุปการะสงสัย ทำไมเงียบไปนาน  คนให้เงินเราวันนี้คุณจะได้รายงานข่าวจากเรากลางปีหรือปลายปีหน้าโน่นแหละ เคยมีผู้อุปการะบางคนไม่เปิดอีเมล ก็ว่าพวกเราเงียบ  เราส่งจดหมายก็มีจดหมายหายหรือตีกลับบ้าง พอเห็นว่าเป็นของมูลนิธิเขาไม่เปิดดูหรืออะไรเราก็ไม่รู้ ผู้อุปการะหลายคนอาจจะได้รายงานฉบับเดียวกัน เพราะเงินของคุณไม่พอใช้จ่ายทั้งปีสำหรับนกเงือกหนึ่งครอบครัว

คำถามแรกที่แหล่งทุนส่วนใหญ่ถามคือตอนนี้ประเทศไทยมีนกเงือกเหลือกี่ตัว ใครตอบได้ล่ะ

แต่ถ้าถามว่าในพื้นที่ต่อตารางกิโลเมตรที่เราทำงานมีกี่ตัว เรามีงานวิจัย อาจจะไม่ได้ตีพิมพ์ทางวิชาการ แต่เรารู้ว่าในพื้นที่ที่เราทำวิจัยอยู่แต่ละปีมีลูกนกออกมากี่ตัว เขาใหญ่ตั้งแต่อาจารย์พิไลทำปี ๒๕๒๑ ถึงปัจจุบันมีลูกนกเงือกรวมสี่ชนิดไม่ต่ำกว่า ๓,๐๐๐ ตัว ห้วยขาแข้งประมาณ ๒,๐๐๐ บูโดทำตั้งแต่ปี ๒๕๓๖ ถึงปัจจุบันมีลูกนก ๘๐๐ ตัว นี่คืออัตราการเกิดที่เราเก็บเป็นข้อมูลทุกปี ๆ

อาจารย์พิไลได้ทุนตั้งแต่ปี ๒๕๔๖ สำรวจประชากรนกเงือกทั่วประเทศ พอได้รู้ว่าที่ไหนมีประชากรนกเงือกเท่าไร ตอนนี้ก็อยากจะรีเช็กว่าประชากรเหลือมากน้อยแค่ไหน เพราะเราทำเฉพาะห้วยขาแข้ง เขาใหญ่ บูโด พื้นที่อนุรักษ์แค่นั้น  ตอนนี้การทำวิจัยมีหลายรูปแบบทั้งเดินพอยต์ (point transects) คือการเดินสำรวจตามจุดกำหนด เดินไลน์ (line transects) คือการเดินสํารวจตามแนวเส้นทางที่กำหนด

เดือนสิงหาคมกำลังจะได้ทุน กำลังนะ จะได้จริงหรือเปล่ายังไม่รู้  คุยกับทีมงานว่าเราน่าทำผืนป่าทางภาคใต้ คนให้ทุนคือสิงคโปร์ เขาก็อยากได้ข้อมูลของอินโดนีเซีย มาเลเซีย เพราะนกเงือกเหล่านี้จะอาศัยอยู่ทางอินโดนีเซีย มาเลเซียด้วย

เราจะดูว่าการแพร่กระจายของนก จำนวนประชากรมากน้อยแค่ไหน ที่ต้องดูอีกครั้งเพราะทำงานวิจัยมา ๔๐ ปี นกเงือกปากย่น นกเงือกดำมีอยู่โพรงสองโพรงเอง นกเงือกดำเจอที่ป่าพรุโต๊ะแดง นราธิวาส มีอยู่ตรงนั้นโพรงเดียว นกเงือกปากย่นเจอที่ฮาลา-บาลากับบางลาง พอทำปีหนึ่ง ปีถัดไปก็ไม่ได้ทำแล้ว เราถือว่าประชากรน้อย ยังไม่มีข้อมูลพวกนี้

ปัจจุบันทุกอุทยาน ทุกเขต  มีเจ้าหน้าที่เดินสมาร์ตพาโทรล (smart patrol) สำรวจป่าของเขาเป็นประจำทุกเดือน  ทีมของเราเสนอว่าจะเข้าไปร่วม เอานกเงือกบรรจุด้วย  เราเคยอบรมให้เจ้าหน้าที่ทุกอุทยาน ทุกเขต ตอนที่นกชนหินซึ่งพบทางภาคใต้จะขึ้นเป็นสัตว์ป่าสงวน ให้เขาบันทึกด้วยว่าเจอหรือไม่ ตำแหน่งไหน แล้วก็ไปเพิ่มนกเงือกทุกชนิดที่เจอในป่าทางภาคใต้ เราจะได้รู้จำนวนประชากร

ตอนนี้ไฮเทคโนโลยีมากขึ้น มีวิธีการคำนวณที่เราเองก็ต้องศึกษา ทางมูลนิธิก็เพิ่งรับน้องใหม่มา เพราะมีโครงการขยายไปทำวิจัยในผืนป่าตะวันตก บริเวณอุ้งผาง ทุ่งใหญ่นเรศวรตะวันตก ตะวันออก แม่วงก์ คลองลาน เพื่อดูจำนวนประชากรของนกเงือกคอแดงที่อาศัยอยู่บนยอดเขาสูงระดับ ๑,๐๐๐ กว่าเมตรขึ้นไป น้องใหม่ที่มาต้องทำแผนที่ซึ่งเป็นสิ่งที่เขาเพิ่งเรียนมา วางจุดให้ครอบคลุมพื้นที่สำรวจเพื่อดูประชากร  นี่คือสิ่งที่เด็กรุ่นใหม่ ๆ ทำเป็นอยู่แล้ว

สิ่งที่ยังขาดคือการสื่อสารไปยังชุมชน การสอนให้ชุมชน เราต้องการคนด้านนี้ งานวิจัยอย่างเดียวถ้าไม่ออกสื่อบ้างก็ไม่มีใครรู้ว่าเราทำอะไร

เด็กรุ่นใหม่รู้ในสิ่งที่เราไม่รู้ รู้เทคนิคใหม่ ๆ ตามแต่ใครจะสนใจ เก่ง EIS (executive information system) ทำแผนที่ภูมิศาสตร์ การใช้ประโยชน์ที่ดิน

เพียงแต่ความอดทนเขาอาจจะยังน้อยหรือยังไม่พบสิ่งที่ต้องการทำจริง ๆ  สมัยก่อนคนทำอะไรก็จะทำกันนาน ๆ ทำจนกว่าจะตายจากกันไปข้างหนึ่ง น้อยคนที่จะทำงานนี้แป๊บเดียว  ขณะที่รุ่นใหม่เหมือนเขาเข้ามาเรียนรู้ว่างานนี้เป็นอย่างนี้ ไม่ชอบ เปลี่ยน ซึ่งใจเราใจเขานะ เพราะเราก็ไม่สามารถล่วงรู้ได้หรอกว่าเขาชอบอะไรแบบไหน

ความกังวลว่าจะไม่มีใครมาสานต่อก็มีบ้าง สิ่งที่อาจารย์พิไลวางรากฐานคืองานวิจัยพื้นฐาน ความรู้พื้นฐานเรื่องนกเงือกถือว่าแน่นพอระดับหนึ่งแล้ว ถ้ารุ่นใหม่มาหยิบจับแล้วทำต่อมันก็ดี

อย่างที่บอกว่าเรามีนักวิจัยรุ่นใหม่ทำมา ๒๐ ปี เขาอาจจะไม่ต้องไปเฝ้านก ไปดูพฤติกรรม อันนี้รู้แล้ว เขาทำเรื่องจีพีเอส นกชนิดนี้ที่เราติดจีพีเอสบินไปทางไหน หากินในพื้นที่เท่าไร พื้นที่เป็นแบบไหน แต่เวลาลงพื้นที่ก็ต้องไป ground check ว่าพื้นที่ที่นกใช้ประโยชน์เป็นแบบไหนป่าที่นกลงมาแวะ ทำให้รู้ว่านกเงือกก็มีการอพยพ