ความทรงจำเรื่อง UXO
บน “แก้ว MAG”
Souvenir & History
เรื่อง : สุเจน กรรพฤทธิ์
ภาพ : ประเวช ตันตราภิรมย์
ภาพประกอบ : ไพลิน จิตรสวัสดิ์
รับรู้กันมานานแล้วว่าสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (สปป.ลาว) เป็นประเทศที่ถูกทิ้งระเบิดมากที่สุดแห่งหนึ่งบนโลก ประเมินว่าระหว่าง ค.ศ. ๑๙๖๕-๑๙๗๓ ที่สหรัฐอเมริกา “ปฏิบัติการทางอากาศ” มีการทิ้งระเบิดในลาวกว่า ๔๑๖ ล้านลูก (๑๑ ล้านลูกเป็นระเบิดขนาดใหญ่) ปริมาณกว่า ๒ ล้านตัน
นำจำนวนมาเฉลี่ยกับประชากรราว ๕ ล้านคน จะพบว่าปริมาณระเบิด “ต่อหัว” คนลาวสูงที่สุดในโลก
ระเบิดเหล่านี้ส่วนมากเป็นคลัสเตอร์บอมบ์ (cluster bomb-ระเบิดลูกปราย ภายในบรรจุระเบิดขนาดเล็กจำนวนมาก) ถูกทิ้งระหว่างสงครามเวียดนาม (ค.ศ. ๑๙๖๔-๑๙๗๕) เพื่อช่วยรัฐบาลพระราชอาณาจักรลาวสกัดกองกำลังของ “ขบวนการปะเทดลาว” ที่สหภาพโซเวียตและพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามสนับสนุน
การทิ้งระเบิดยุติใน ค.ศ. ๑๙๗๓ เมื่อสงครามจบลงใน ค.ศ. ๑๙๗๕ ทั้งลาวกับเวียดนามกลายเป็นคอมมิวนิสต์ ทว่าความต้องการพัฒนาเศรษฐกิจในยุคโลกาภิวัตน์ทำให้ทั้งสองประเทศเข้าเป็นสมาชิกสมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ASEAN) ในที่สุด
แต่ “มรดกสงคราม” ยังอยู่ ระเบิดที่ยังไม่ทำงานกลายเป็นมัจจุราชเงียบซุ่มอยู่ในป่าเขาและพื้นที่เกษตร ผู้คนและสัตว์เลี้ยงที่บังเอิญไปเหยียบต้องบาดเจ็บล้มตาย โดยเฉพาะอดีตเขตสู้รบ เช่น เชียงขวาง (แขวงเชียงขวาง) ล่องแจ้ง (แขวงไซสมบูน) โดยมีการประเมินว่ามีระเบิดที่ยังไม่ทำงานตกค้างในลาวกินพื้นที่กว่า ๑,๘๐๐ ตารางกิโลเมตร หรือเท่ากับ ๒๗๐ ล้านลูก ไม่รวมกับระเบิดอีกจำนวนมาก ของพวกนี้กลายเป็นอุปสรรคโดยตรงในการประกอบอาชีพ และทำให้คนลาวจำนวนมากยังคงยากจนเพราะใช้ที่ดินของตนเองไม่ได้
ปลายฤดูร้อน ค.ศ. ๒๐๒๔ ระหว่างสำรวจแขวงเชียงขวางและหัวพัน ผมพบความพยายามเก็บกู้ระเบิดในหลายพื้นที่
โดยเฉพาะในไร่นาและชานเมือง คนนำทางเล่าว่า หลังสงครามเย็นจบ สหรัฐฯ ส่งเจ้าหน้าที่มาค้นหาศพทหารอเมริกันที่เสียชีวิตในการรบจัดงบประมาณสนับสนุนการกู้ระเบิดที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า UXO (unexploded ordnance) ผ่านเอ็นจีโอ (NGO) อีกส่วนก็มอบให้หน่วยงานเก็บกู้ระเบิดของลาว
ขณะผ่านบ้านยอดงึม เมืองแปก (แขวงเชียงขวาง) ผมได้ไปดูทีมงานกู้ระเบิดจากองค์กร The Mines Advisory Group หรือ MAG เอ็นจีโอที่ทำงานด้านนี้ทำงาน เจ้าหน้าที่ทั้งชายหญิงต่างถืออุปกรณ์ตรวจสอบและเก็บกู้ ค่อย ๆ เดินอย่างระมัดระวังกลางทุ่งกว้าง เจ้าหน้าที่ MAG คนหนึ่งเล่าว่าพวกเขาต้องตีตาราง แบ่งทุ่งนาให้เป็นแปลงย่อย ใช้เครื่องตรวจจับโลหะตรวจให้ทั่ว เมื่อเจอระเบิดก็เก็บกู้ ต้องขุดลึกตลอดทั้งแถบกว่า ๑ เมตร จนแน่ใจว่าพื้นที่บริเวณนั้นปลอดภัยดีแล้ว จึงย้ายไปสำรวจที่ดินแปลงอื่นต่อ
ทั้งนี้ทีมเก็บกู้ระเบิดบางทีมก็เป็น “แม่หญิงลาว” ทั้งหมด คือไม่มีเจ้าหน้าที่ผู้ชายเลย
MAG ยังให้ข้อมูลว่า ตั้งแต่ ค.ศ. ๑๙๙๔ พวกเขาเคลียร์พื้นที่ได้แล้ว ๑๑๓.๑ ล้าน ตารางเมตร ทำลาย UXO ไปแล้ว ๕.๔๙ แสนลูก และงานนี้ยังคงต้องดำเนินต่ออีกนานนับทศวรรษ ตราบใดที่ UXO ยังไม่หมด
ผมทำได้เพียงสนับสนุนพวกเขาด้วยการซื้อแก้วใบหนึ่งกลับมา ราคา ๒.๕ แสนกีบ (ประมาณ ๔๒๘ บาท)
บนแก้วเขียนว่า “saves live builds safer futures” (รักษาชีวิต สร้างอนาคตที่ปลอดภัยยิ่งขึ้น)