เครื่องสักการะถูกจัดเตรียมอย่างประณีต ด้วยฝีมือของกลุ่มผู้หญิงในสายตระกูล 

หลังทุกอย่างหยุดนิ่ง เสียงพึมพำบทสวดเล็ดลอดจากร่างสั่นเทิ้ม เสียงหายใจดังฟืดฟาด บทสวดยังวนซ้ำเดิมแต่น้ำเสียงเปลี่ยนไป จากอ่อนนิ่มเป็นแข็งกร้าวราวกับเป็นคนละคน เสียงชายแผดจากผู้หญิงร่างเล็ก ทุกลมหายใจตรงนั้นถูกสะกดด้วยเหตุการณ์ตรงหน้า

“ม้าขี่” เป็นคนที่ถูกคัดเลือกโดยผีเจ้าพ่อเพื่อใช้สื่อสารในโลกของมนุษย์เหมือนการเข้าทรงทั่วไป แต่ในพิธีนี้จะต่างที่หลังจากผีเจ้าพ่อมาประทับแล้วจะไปตามวิญญาณผู้ตายมาเข้าทรงแทนที่ เพื่อให้พบปะพูดคุยกับญาติพี่น้องหรือคนที่รักได้

สิ่งที่ผีเจ้าพ่อได้รับจะมีเพียงชื่อ-สกุล วัน เดือน ปีเกิด และจำนวนวันที่ตายจากญาติเขียนใส่กระดาษส่งให้กับกวาน ซึ่งเป็นคนเดียวในพิธีที่พูดคุยสื่อสารกับเจ้าพ่อได้โดยตรง

หลังคุยกับกวานเสร็จ เจ้าพ่อย้ายมานั่งบนฟูกและนอนลงอย่างสงบ

เมื่อเปลือกตาขยับ ทุกสายตาจ้องมองไปที่ม้าขี่อย่างจดจ่อ  หลังลุกขึ้นนั่งท่าทีก็เปลี่ยนไป น้ำเสียงเปลี่ยนเป็นเด็กหนุ่มและพูดภาษาไทยกลาง

“ลองบอกมาเลาะ เสื้อตั๋วไหนเป็นของน้อง ?” 

ม้าขี่หยิบเสื้อหลายตัวด้านหน้าขึ้นมาดูและชี้ไปที่เสื้อ รด. พร้อมสวมใส่อย่างทะมัดทะแมง

“ตัวนี้ครับ”

“แล้วบุหรี่ไฟฟ้าของคิงอันไหน ?”

“อันนี้ครับ”

แม้จะเอาของส่วนตัวออกมาอีกกี่ชิ้นวิญญาณในม้าขี่ก็เลือกได้ถูกต้องทั้งหมดไม่มีข้อสงสัยใดหลงเหลืออยู่ เบื้องหน้าคือคนที่ทุกคนตั้งใจมาเจอ

น้ำเสียงหยอกล้อดังปนเสียงร้องโห่ดีใจและร้องไห้โหยหวนเป็นความตื้นตันใจที่ได้เจอกันอีกครั้ง และเสียใจที่มันเป็นครั้งสุดท้าย

หลังมั่นใจแล้วว่าวิญญาณในร่างตรงกับลักษณะของผู้ตายครอบครัวจะชวนกินกับข้าวซึ่งเป็นของโปรดของผู้ตายพูดคุยถามไถ่ความเป็นอยู่ในโลกหลังความตาย ถามสิ่งที่ต้องการให้ครอบครัวช่วยทำ และนั่งจับเข่าบอกเล่าความในใจกับผู้ตายเป็นครั้งสุดท้าย

ทุกนาที ทุกประโยค ทุกสัมผัส อบอุ่นและหดหู่อยู่ในเวลาเดียวกัน

อาจดูเหมือนพิธีที่ช่วยแก้ปัญหาให้คนตาย แต่ที่จริงแล้วเยียวยาคนอยู่มากกว่า เพราะนี่เป็นโอกาสสุดท้ายที่คนเป็นจะได้รับรู้ถึงคนตาย ได้จัดการความสัมพันธ์แก่กันและกัน

ไกล แสนไกล สุดโค้งขอบฟ้า ไกลสุดตา ฟ้าไม่อาจกั้นใจ หวง สุดห่วง ใจนั้นแสนห่วงใย ไกล แสนไกล ใจนั้นสุดคิดถึง 

เพลงที่ทุกคนคุ้นเคยถูกร้องด้วยเสียงที่สั่นเครือ

“ผมขอตัวแล้วครับ” 

“ชาติหน้ามาเกิดเป็นลูกน้ากับอานะ”

“ครับ”

สิ้นเสียงตอบรับ ร่างนั้นร่วงหล่นในอ้อมกอดแม่ อาบหยดน้ำตา ท่ามกลางเสียงไห้สะอื้น  

ไม่มีใครรู้ได้ว่าคนตายไปแล้วไปไหน รู้สึกอย่างไร คิดถึงใครบ้าง แต่ที่แน่ ๆ สำหรับคนที่ยังมีชีวิตอยู่ การได้พบคนที่เขารักและผูกพันเป็นครั้งสุดท้าย อาจช่วยพาให้ก้าวข้ามความเสียใจและสร้างพลังในการมีชีวิตอยู่ต่อไป

เมื่อชาวล้านนารับพุทธศาสนาแล้วคนกับผีก็ยังมีสายใยเชื่อมโยงกันเหนียวแน่น เพราะความเชื่อเรื่องผีถูกผนวกกลืนเข้าสู่จารีตประเพณีมาช้านาน ชาวล้านนาจึงผสมผสานความเชื่อโดยนำผีเข้ามารับใช้ในพุทธศาสนา ตั้งให้ผีเป็นผู้ปกป้องเชิงสัญลักษณ์เพื่อเน้นย้ำความเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ของวัด ดังเช่นวัดปงสนุกเหนือ จังหวัดลำปาง ที่ประกอบพิธีกรรมเลี้ยงผี “เสื้อวัด”

ในวัดนี้มีหอผีอารักษ์หรือผีเสื้อวัดทั้งหมด ๑๓ หอที่อยู่รอบพระธาตุศรีจอมไคล  ผีเสื้อวัดเหล่านี้นอกจากจะดูแลวัดและพระธาตุศรีจอมไคลแล้วยังเป็นผู้ควบคุมผู้คนที่เข้ามาใช้พื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ให้อยู่ในกรอบของความดีงามสำรวมกิริยามารยาท ปฏิบัติตามข้อห้ามต่าง ๆ ที่กำหนดขึ้น

พิธีเลี้ยงผีเสื้อวัดจัดขึ้นในช่วงราวเดือนห้าของภาคเหนือ ประมาณเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี ซึ่งใช้เวลาประกอบพิธีทั้งหมด ๒ วัน วันแรกเรียกว่า “วันดา” บรรดาผู้เฒ่าผู้แก่และคนในชุมชนจะร่วมกันทำความสะอาดหอผีและจัดเตรียมเครื่องสักการะต่าง ๆ เช่น ขันตั้งดอกไม้ ธูป เทียน ตลอดจนถึงวัตถุดิบในการประกอบอาหารเป็นเครื่องเซ่นไหว้

เช้าตรู่ในวันที่ ๒ เรียกว่า “วันเลี้ยง” คนในชุมชนจะมาช่วยกันประกอบอาหารเครื่องเซ่นไหว้ จัดอาหารต่าง ๆ ใส่ขันโตก ๑๓ ใบ ตามจำนวนของหอผี  หลังจากถวายเครื่องเซ่นไว้แล้ว ผู้ดูแลผีที่เรียกว่า “กวานผี” จะเชิญผีลงประทับผ่านร่างทรงที่เรียกว่า “ม้าขี่ที่นั่ง” เพื่อประกอบพิธีกรรมฟ้อนรำ พูดคุยไถ่ถาม

ท้ายที่สุดคือการทำพิธีลอดต๋าแหลวเพื่อขจัดปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายให้คนในชุมชนอยู่ร่มเย็นผาสุกสืบไป แม้ยุคสมัยจะผ่านมานานเพียงใดคนท้องถิ่นก็ยังเชื่อและนับถือผีคู่กับพุทธศาสนาได้อย่างลงตัว เสมือนหนึ่งว่าผีและพุทธร่วมกันสร้างโลกทัศน์ให้ชาวล้านนามีรูปแบบเฉพาะตนเอง