เราต่างระมัดระวังตัวเพื่อหลีกเลี่ยงการติดโควิด แต่อาจลืมคิดว่าเรามักพาตัวเองไปสัมผัสข่าวร้ายเกี่ยวกับโควิดแบบซ้ำแล้วซ้ำเล่า ซึ่งส่งผลเสียต่อสุขภาพกายใจก่อนเราจะติดโควิดเสียอีก

การดูข่าวการบาดเจ็บล้มตายหรือความทุกข์ทรมานของผู้อื่นซ้ำ ๆ มักทำให้เรารู้สึกเศร้าหมองและเหนื่อยล้าทั้งกายและใจ ไม่ว่าข่าวการติดเชื้อหรือเสียชีวิตจากโควิดที่สื่อชอบพาดหัวว่า “ทำลายสถิติ” “ตายสูงสุด” ข่าวสงครามในต่างประเทศ หรือข่าวการเสียชีวิตจากการตกเรือของดาราดังที่ครองพื้นที่สื่อติดต่อกันนานหลายเดือน

ข่าวสารอันน่าหวาดหวั่นนี้ทำให้เรากลัว ถึงแม้จะไม่เกี่ยวข้องหรือห่างไกลจากตัวเองมาก เช่น ข่าวสงครามในยูเครน หรือข่าวการติดโควิดจากเทศกาลสงกรานต์ บางคนวิตกกังวลและเหนื่อยล้าจนแทบไม่อยากทำอะไร  บ้างกะเกณฑ์ตัวเองและคนรอบตัวให้ปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัดและเคร่งเครียดเพื่อหลีกเลี่ยงการติดเชื้อ จนคนรอบข้าง “หัวจะปวด” หรือ “ประสาทกิน” ส่งพลังงานลบให้แก่กัน นำมาสู่การทะเลาะเบาะแว้ง บางครั้งถึงขั้นทำร้ายร่างกาย

เป็นอาการเดียวกับที่มักเกิดแก่บุคลากรทางการแพทย์ที่มีหน้าที่ดูแลคนไข้ หรือผู้ดูแลคนในครอบครัวที่เจ็บป่วยเรื้อรังเป็นเวลานาน ภาษาทางจิตวิทยาเรียกว่า “compassion fatigue” หรือความเหนื่อยล้าจากการเอาใจใส่ดูแลผู้เจ็บป่วย หรือการรับรู้ สัมผัส แบกรับความทุกข์ยากของผู้อื่นมากเกินไป

ปลายทางของการเหนื่อยล้าจากการดูแลผู้ป่วยมักเป็นการทำร้ายร่างกายและจิตใจกันด้วยคำพูดและภาษากาย เช่น พูดเสียงดัง ตวัดสายตาใส่ หรือเมินเฉย บ้างลงไม้ลงมือ เหมือนข่าวที่เราเห็นบ่อย ๆ ว่าลูกทำร้ายพ่อแม่ที่ป่วยติดเตียง ซึ่งผู้ดูแลมักถูกสังคมประณามว่า “เนรคุณ” ทั้งที่แท้จริงแล้วพวกเขาควรได้รับการดูแลและโอบอุ้มจิตใจ เพราะได้ใช้พลังกายใจไปกับการดูแลจนแทบไม่เหลือเรี่ยวแรงดูแลร่างกายและจิตใจตัวเองเลย

ในทางวิชาการความเหนื่อยล้าแบบนี้จะค่อย ๆ ก่อตัวและสะสมจนผู้ดูแลไม่ทันสังเกตหรือ “ไม่รู้ตัว” หรือหากรู้ตัวก็กักเก็บไว้เพื่อเป็นผู้ดูแลที่ดี “ลูกกตัญญู” หรือ “พยาบาลที่ดี” เข้าทำนอง “ไม่ไหวบอกไหว” เมื่อนานวันก็เข้าสู่ภาวะเหนื่อยล้าจนจิตหลุด นำไปสู่ปัญหาสุขภาพอันใหญ่หลวง ส่งผลให้ความสามารถในการดูแลผู้ป่วยหรือผู้สูงอายุลดน้อยลง

ในบทความชื่อ “ชุดพีพีอีทางจิตวิทยา : สำรวจความอ่อนล้าจากความเมตตากรุณาและการอ่อนล้า (หมดไฟ) จากการทำงานหนักในช่วงโควิด (Psychological PPE : Exploring compassion fatigue and burnout during COVID)” ของ TEND Academy ซึ่งเป็นสถาบันที่ให้ความรู้แก่ผู้ดูแลผู้ป่วยในประเทศแคนาดา บอกว่า หากเราทุ่มเทดูแลผู้อื่นมากเกินไปจนไม่มีเวลาดูแลกายใจตัวเอง ไม่มีช่วงเวลา “ชาร์จแบตฯ” “เติมพลัง” ความใส่ใจต่อผู้ที่เราดูแลก็จะลดลง มีความคิดลบ เฉยเมย ไม่แยแส และรู้สึกว่างานนี้ไม่จบสิ้นเสียที

เครื่องมือสำคัญในการรับมือคือรู้ทันอารมณ์ความรู้สึกตัวเอง ภาษาที่เราคุ้นเคยคือ “สติ” หรือ “ความรู้สึกตัว” ซึ่งถือเป็นชุดพีพีอีหรือเกราะป้องกันทางใจของผู้ดูแล กล่าวคือหากผู้ดูแลไม่มีสติ ไม่สังเกต หรือตามไม่ทันสภาพร่างกายและอารมณ์ของตัวเองก็อาจติดเชื้อความอ่อนล้าจากการดูแลได้

อาจมีคำถามว่างานดูแลผู้ป่วยเป็นงานหนัก บางคนต้องเฝ้าดูแลจนแทบไม่มีเวลากินนอน จะเอาเวลาที่ไหนมาฝึกสติ แท้จริงการฝึกสตินั้นไม่จำเป็นต้องมีรูปแบบเหมือนนั่งสมาธิในวัด สามารถทำได้ทุกที่ทุกเวลาแม้ขณะทำงาน ยิ่งยุ่งมาก ทำงานหลายอย่าง ยิ่งต้องฝึกสติ เพื่อไม่ให้รู้สึกท่วมท้นหรือเกิดความผิดพลาด