หมู่บ้านบางกลอยล่าง (ทางขวาของภาพ) 
ตั้งอยู่ฝั่งตรงข้ามหมู่บ้านโป่งลึก มีแม่น้ำเพชรบุรีคั่นกลาง 
หากเดินเท้าราว ๒ วัน จะถึงบ้านบางกลอยบน และเดินต่ออีกราว ๑-๒ วัน 
จะถึงบ้านใจแผ่นดิน สุดชายแดนไทย ทั้งหมดอยู่ในป่าแก่งกระจาน 
อุทยานแห่งชาติขนาดใหญ่ที่สุดของประเทศไทย 
ภาพ : ฐิติพันธ์ พัฒนมงคล

◆ เรื่องราวการเดินทางกลับบ้านใจแผ่นดินของชาวกะเหรี่ยงบางกลอยลอยเข้าหูผู้คนตั้งแต่ช่วงต้นปี ๒๕๖๔  

◆ หลังปีใหม่ไม่กี่วันก็มีข่าวและภาพผู้คนขนข้าวของ สัมภาระ เดินเท้าเข้าป่าส่วนลึกสุดของอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน เรียกกันในภาษากะเหรี่ยงว่า “กะจื่อคุ” - “ใจแผ่นดิน” และ “คลี่หล่อ” - “บางกลอยบน”  ชาวบ้านร่วม ๔๐ คน มีทั้งเด็กเล็ก ผู้หญิง และคนตั้งครรภ์  

◆ ภาพการกินอยู่อย่างอัตคัดริมลำห้วยลำธาร นอนกลางดินกินกลางป่าหุงหาอาหารด้วยวิธีก่อกองไฟ อาจคล้ายคนเมืองเวลาท่องเที่ยวรอนแรมตามป่าเขา แต่สำหรับชาวบ้าน นี่คือชีวิตจริง  

◆ เรื่องราวที่เกิดขึ้นมาพร้อมข่าวเจ้าหน้าที่ประกาศจุดยืนว่าจะดำเนินคดีตามกฎหมาย ข้อหาบุกรุกพื้นที่อุทยานฯ ผืนป่าต้นน้ำเพชร ตามด้วยเสียงสนับสนุนให้เร่งรัดจัดการก่อนเกิดผลกระทบกับระบบนิเวศ สัตว์ป่า และป่าไม้ 

◆ หลังจากนั้นภาพผืนป่าถูกทำลาย ต้นไม้ถูกตัดฟัน ซากสัตว์ป่า ไร่กัญชา ก็ถูกปล่อยออกมาผสมปนเปกันชนิดไม่รู้ว่าอันไหนจริงอันไหนลวง ตอกย้ำว่า “กะเหรี่ยงบางกลอย” ไม่สมควรหวนกลับถิ่นป่าต้นน้ำ

ป้ายบ้านบางกลอยที่เชิงสะพานแขวนข้ามแม่น้ำเพชรบุรี หมู่บ้าน “บางกลอยล่าง” หรือบ้างก็เรียก “โป่งลึก-บางกลอย” แห่งนี้ตั้งอยู่บนที่ทำกินเดิมของชาวกะเหรี่ยงบ้านโป่งลึก

ชีวิตใน “พื้นที่จัดสรร” ไม่เป็นดังคาด ชาวบ้านส่วนหนึ่งปรารถนาหวนคืนสู่ถิ่นเก่าทุกวันนี้บางกลอยคือพื้นที่ขัดแย้งเรื่อง “คน” ใน “ป่า” แต่ก็เป็นเพียงเสี้ยวหนึ่งของปัญหาการไล่ที่อยู่อาศัยและทำกินที่เกิดขึ้นในผืนป่าไทย

ผลสำรวจสำมะโนประชากรของคณะทำงานแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนของกลุ่มชาติพันธุ์ในพื้นที่บ้านบางกลอย ระหว่าง ๒๖-๒๘ มีนาคม ๒๕๖๔ บ้านบางกลอยล่างมีประชากร ๑๑๔ ครัวเรือน ๖๗๗ คน แบ่งเป็นบุคคลสัญชาติไทย ๖๐๘ คน บุคคลไม่มีสถานะ ๕๓ คน และบุคคลไม่มีสัญชาติ ๑๖ คน

ระหว่าง ๑๙-๒๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๔ คณะทำงานแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนของชุมชนกะเหรี่ยงบางกลอย จังหวัดเพชรบุรี ลงพื้นที่เก็บข้อมูลในหมู่บ้านบางกลอยล่าง ในช่วงคาบเกี่ยวกันคือ ๒๒-๒๔ กุมภาพันธ์ เจ้าหน้าที่สนธิกำลังดำเนินยุทธการพิทักษ์ป่าต้นน้ำเพชร

...

คดีความที่เกิดขึ้นยังทำให้สังคมไทยรู้จัก โคอิ มีมิ หรือ “ปู่คออี้” ชายชราอายุ ๑๐๑ ปี หนึ่งในชาวกะเหรี่ยงบางกลอยที่ถูกเผาบ้าน  ในอดีตปู่คออี้เคยเป็นพรานล่าสัตว์และเคยพากลุ่มนิยมไพรจากในเมืองเข้าป่าล่าสัตว์แถบเทือกเขาตะนาวศรี ในวันนี้ออกมาเรียกร้องสิทธิแทนชุมชนกะเหรี่ยงที่ถูกคุกคามขับไล่

วันที่ ๑๐ ธันวาคม ๒๕๖๐ ตรงกับวันสิทธิมนุษยชนสากล คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมอบรางวัลเกียรติยศ “ผู้อุทิศตนเพื่อสิทธิมนุษยชน” ให้กับปู่คออี้ ในฐานะที่ออกมาเรียกร้องความเป็นธรรมกรณีถูกบังคับให้อพยพโยกย้ายจากแผ่นดินบ้านเกิด ต่อสู้เพื่อความเป็นธรรมของคนกะเหรี่ยงที่อาศัยอยู่ในป่า

“เราไม่ได้โกงหรือแย่งชิงที่ดินของใครมา เพราะน้ำนมหยดแรก เราก็ดื่มที่นี่ ข้าวเม็ดแรก เราก็กินที่นี่ รอยเท้าแรก เราก็ย่ำที่นี่ เราอยากกลับไปอยู่ที่ใจแผ่นดินเหมือนเดิม”

พิณนภา พฤกษาพรรณ หรือมึนอ หลานสะใภ้ของปู่คออี้ ภรรยาของ พอละจี รักจงเจริญ หรือบิลลี่ แกนนำชาวกะเหรี่ยงที่ลุกขึ้นมาต่อสู้เรียกร้องเรื่องสิทธิชาวกะเหรี่ยง ก่อนที่จะหายตัวไปอย่างลึกลับและพบว่าเสียชีวิตอย่างเป็นปริศนา เดินทางมารับรางวัลแทนปู่คออี้ที่มีสุขภาพไม่แข็งแรง และนำคำพูดของปู่คออี้ที่ฝากมากล่าวในงาน

ต่อมาในกลางปี ๒๕๖๑ ศาลปกครองสูงสุดมีคำพิพากษา เนื้อหาตอนหนึ่งระบุว่า “บ้านบางกลอยบนและบ้านใจแผ่นดินเป็นชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิมของกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยง (ปกา-กะญอ) ในเขตอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน” และ “การรื้อถอนทำลายสิ่งปลูกสร้างและทรัพย์สินของเจ้าหน้าที่เป็นการใช้อำนาจเกินความจำเป็น ไม่สมควรแก่เหตุ ไม่ปฏิบัติตามขั้นตอนหรือวิธีการ” ให้กรมอุทยานฯ ชดใช้ค่าสินไหมทดแทนกรณีรื้อถอนเผาทำลายบ้าน สิ่งปลูกสร้าง และยุ้งฉางต่อผู้ฟ้องคดีทั้งหกคน เฉลี่ยคนละประมาณ ๕ หมื่นบาท

แต่ชาวบ้านก็ไม่ได้สิทธิกลับแผ่นดินเกิด ศาลพิพากษายึดตามกฎหมาย พ.ร.บ. อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๐๔ ใจความว่า “ผู้ฟ้องคดีทั้งหกไม่มีสิทธิที่จะอยู่อาศัยในที่ดินพิพาท เนื่องจากที่ดินพิพาทอยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน และผู้ฟ้องคดีทั้งหกไม่มีหนังสือสำคัญแสดงสิทธิในที่ดินหรือหลักฐานแสดงการได้รับอนุญาตจากทางราชการให้ครอบครองทำประโยชน์ในที่ดินพิพาทโดยชอบด้วยกฎหมาย ดังนั้นศาลจึงไม่อาจกำหนดบังคับให้ผู้ฟ้องคดีทั้งหกกลับคืนสู่สภาพเดิมโดยให้กลับไปอยู่อาศัยและทำกินในพื้นที่เดิมได้”

ปลายปีเดียวกันกับที่ศาลมีคำพิพากษา ปู่คออี้เสียชีวิตในวัย ๑๐๗ ปี โดยไม่มีโอกาสกลับไปเหยียบแผ่นดินบ้านเกิดตามความตั้งใจ

…

ต้นปี ๒๕๖๔ ท่ามกลางสถานการณ์โรคโควิด-๑๙ ระบาด ชาวบ้านกะเหรี่ยงบางกลอยกลุ่มใหญ่ตัดสินใจเดินเท้าเข้าป่าลึก มุ่งสู่พื้นที่อันเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านบางกลอยบนและบ้านใจแผ่นดินที่พวกเขายืนยันว่าเป็นที่ทำกินดั้งเดิมของบรรพชน และชาวบ้านหลายคนก็เกิดและเติบโตที่นั่น ก่อนที่จะถูกบังคับโยกย้ายลงมา

เจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติแก่งกระจานระดมสรรพกำลังตาม “ยุทธการพิทักษ์ป่าต้นน้ำเพชร” ใช้เฮลิคอปเตอร์เคลื่อนย้ายตัวชาวบ้านส่วนหนึ่งลงมาได้สำเร็จ  แต่เมื่อชาวบ้านในหมู่บ้านข้างล่างรู้ข่าวก็ตามขึ้นไปสมทบ จนมีคนในพื้นที่ด้านบนมากกว่า ๘๐ คน  คราวนี้เจ้าหน้าที่สนธิกำลังหลายหน่วยงานตามภารกิจเคลื่อนย้ายคนทั้งหมดตามหมายศาล ใช้เวลาลำเลียงชาวบ้านออกจากพื้นที่ราว ๘-๙ ชั่วโมง

ฝ่ายประชาสัมพันธ์ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช รายงานว่าปฏิบัติการครั้งนี้ได้รับคำแนะนำและปรึกษาจากอัยการจังหวัดเพชรบุรี  ระหว่างดำเนินการยังพบว่ามีการบุกรุกพื้นที่ป่าเพิ่มอีก จึงรวบรวมหลักฐานจนศาลออกหมายจับ  มีชาวบ้านอยู่ในหมายศาล ๒๒ คน ไม่อยู่ในหมายศาล ๖๕ คน ทั้งหมดถูกควบคุมตัวลงมาด้านล่าง

ผู้กระทำผิดส่วนหนึ่งอยู่ในการดูแลของเจ้าหน้าที่กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์  ส่วนหนึ่งถูกนำตัวส่งหมู่บ้านโป่งลึก-บางกลอย  ส่วนที่มีหมายจับ หลังสอบปากคำจึงถูกควบคุมตัวเข้าเรือนจำจังหวัดเพชรบุรี ต่อมาศาลอนุญาตให้ประกันตัวโดยมีเงื่อนไขคือห้ามกลับไปบุกรุกพื้นที่ป่าอุทยานฯ โดยไม่ได้รับอนุญาตซ้ำอีก มีผู้ถูกหมายเรียกเพิ่มอีก ๖ คน รวมทั้งหมดเป็น ๒๘ คน

“เราไม่ได้โกงหรือแย่งชิงที่ดินของใครมา เพราะน้ำนมหยดแรก เราก็ดื่มที่นี่ ข้าวเม็ดแรก เราก็กินที่นี่ รอยเท้าแรก เราก็ย่ำที่นี่ เราอยากกลับไปอยู่ที่ใจแผ่นดินเหมือนเดิม”

๒๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๔ วันแรกของยุทธการพิทักษ์ป่าต้นน้ำเพชร เจ้าหน้าที่หลายหน่วยงานสนธิกำลังตรวจยึดพื้นที่ป่าซึ่งถูกบุกรุก แผ้วถาง  ตลอดทั้งวันชาวบ้านไปเฝ้าดูเหตุการณ์อยู่ที่หน่วยพิทักษ์ กจ. ๑๐ บ้านโป่งลึก ซึ่งเป็นลานจอดเฮลิคอปเตอร์ที่ใช้เคลื่อนย้ายชาวบ้านร่วม ๘๐ คน ลงมาจากบางกลอยบน-ใจแผ่นดิน 

การปกป้องผืนป่าแก่งกระจานสอดคล้องกับทิศทางทำงานของทางอุทยานแห่งชาติ  เนตรนภา งามเนตร ผู้ช่วยหัวหน้าอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน ให้ความเห็นเกี่ยวกับการปฏิบัติหน้าที่ปกป้องผืนป่าแก่งกระจาน ตาม “ยุทธการพิทักษ์ป่าต้นน้ำเพชรบุรี” เมื่อวันที่ ๒๒-๒๔ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๔ (เผยแพร่ในผู้จัดการออนไลน์) ว่า “เราไม่ได้ต้องการสร้างความขัดแย้งกับชาวบ้าน เราแค่ต้องการรักษาผืนป่าแก่งกระจานที่เป็นสมบัติของคนทั้งชาติ หาจุดตรงกลางให้เราสามารถเดินต่อไปได้ ผืนป่าไม่ใช่สมบัติของใครคนใดคนหนึ่ง ไม่ใช่แม้แต่ของกรมอุทยานฯ แต่เป็นของคนไทยทุกคน ถ้ามองถึงเจตนารมณ์เราเพียงแค่ไม่อยากให้ผืนป่าถูกทำลายไม่ว่าจะจากฝีมือใครทั้งนั้น เมื่อทุกฝ่ายได้คุยและหาทางออกร่วมกัน สิ่งดี ๆ ก็จะเกิดขึ้นกับผืนป่าที่สำคัญ เป็นป่าต้นน้ำของจังหวัดเพชรบุรี

“ผู้คนทุกหมู่เหล่าในประเทศล้วนแล้วแต่ต้องปรับตัว ผืนป่าต้องคงอยู่ เป็นบ้านของน้ำ ป่าไม้ และสัตว์ป่า เพื่อรักษาชีวิตของคนทั้งชาติ”

…

ต้นแบบการบริหารจัดการป่าอนุรักษ์ในประเทศไทยคืออุทยานแห่งชาติในสหรัฐอเมริกา ย้อนกลับไปสมัยจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ เป็นนายกรัฐมนตรี มีการตรา พ.ร.บ. อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๐๔ และตั้งเขาใหญ่เป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรก ครอบคลุมพื้นที่สี่จังหวัด คือ นครราชสีมา ปราจีนบุรี สระบุรี และนครนายก โดยมีการอพยพโยกย้ายผู้คนที่อาศัยอยู่บนภูเขาให้ทั้งหมดย้ายลงมาอยู่ข้างล่าง

การบริหารจัดการป่าเขาใหญ่จำลองแนวทางมาจากอุทยานแห่งชาติเยลโลว์สโตน (Yellow Stone) ซึ่งเป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของสหรัฐฯ และของโลก เป็นอุทยานแห่งชาติที่ “ถูกทำให้ไม่มีคนอยู่อาศัย” การจัดตั้งอุทยานฯ ดังกล่าว สหรัฐฯ ใช้กำลังทหารเข้าบริหารพื้นที่เป็นเวลานานกว่า ๓๐ ปี ขับไล่ชนพื้นเมืองที่ตั้งถิ่นฐานอยู่ในพื้นที่มายาวนานไม่น้อยกว่าคริสต์ศตวรรษที่ ๑๔ สร้างโมเดล “ป่าปลอดคน” ก่อนที่จะถ่ายโอนอำนาจให้กับหน่วยงานอุทยานแห่งชาติ

จุดเริ่มต้นของประวัติศาสตร์การจัดตั้งอุทยานแห่งชาติทั้งในสหรัฐอเมริกา ประเทศไทย และในหลายพื้นที่ทั่วโลกจึงเป็นประวัติศาสตร์ของการเบียดขับทางชนชั้นที่รุนแรง หนักหน่วง และเต็มไปด้วยการต่อสู้ของกลุ่มชนพื้นเมืองที่สูญเสียแผ่นดินบ้านเกิด

ต่อมามีผู้ตั้งข้อสังเกตว่าการกระทำดังกล่าวก็ไม่ได้ทำให้ป่าปลอดคนจริง ๆ เพราะหลังจากขับไล่คนท้องถิ่น คนพื้นเมือง ออกจากป่า ทางราชการจะเปิดพื้นที่อนุญาตให้คนอีกชนชั้นหนึ่งได้ไปเที่ยวพักผ่อน

เจ้าหน้าที่กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ลงพื้นที่ทำความเข้าใจกับชาวบ้านที่ศาลาพอละจี หมู่บ้านบางกลอยล่าง ร่วมกับคณะทำงานแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนของชุมชน ทั้งนี้ชาวบ้านมีทั้งกลุ่มที่ปักหลักในบ้านบางกลอยล่างแล้วและกลุ่มที่ยืนยันว่าจะกลับบ้านบางกลอยบน-ใจแผ่นดิน
.
เกรียงไกร ชีช่วง ผู้ประสานงานเครือข่ายกะเหรี่ยงเพื่อวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม เขตงานตะนาวศรี ร่วมนำเสนอแนวทางแก้ไขปัญหาบางกลอย
.
คณะทำงานฯ ช่วยกันพิจารณาแผนที่แสดงการสำรวจถือครองที่ทำกินในอุทยานแห่งชาติแก่งกระจานตาม พ.ร.บ. อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖๒ มาตรา ๖๔ 

ตามทัศนะรองศาสตราจารย์ ดร. ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี อาจารย์ประจำภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เห็นว่าโมเดลป่าปลอดคนเป็นประวัติศาสตร์อัปยศของการบริหารจัดการป่าไม้  การก่อตั้งอุทยานแห่งชาติในประเทศไทยถือกำเนิดจากรัฐราชการใช้อำนาจช่วงชิงการใช้ประโยชน์ทรัพยากรท้องถิ่นจากประชาชนมาไว้ในมือกลุ่มข้าราชการและเทคโนแครต  ชุมชนอยู่กันมาก่อนที่ผืนป่าจะถูกประกาศเป็นป่าอนุรักษ์หรืออุทยานแห่งชาติ

๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๔ ขณะที่สถานการณ์ความขัดแย้งที่บ้านใจแผ่นดินและบางกลอยบนกำลังล่อแหลม  เกิดความเข้าใจไม่ตรงกันระหว่างฝ่ายที่เรียกร้องให้เร่งคืนสิทธิชาวกะเหรี่ยงบางกลอย กับผู้ที่สนับสนุนให้เจ้าหน้าที่รัฐเตรียมใช้กฎหมายจัดการขั้นเด็ดขาด  อาจารย์ปิ่นแก้วให้ความเห็นผ่านทางเฟซบุ๊กว่า “กรณีความขัดแย้งระหว่างอุทยานแห่งชาติแก่งกระจานกับชุมชนชาวกะเหรี่ยงบางกลอยที่ยืดเยื้อมานานนับทศวรรษ รากเหง้าของปัญหานั้นมีอยู่เพียงประการเดียวคือ ความล้าหลังตกยุคของการจัดการอุทยานแห่งชาติในประเทศไทย ที่ยังคงใช้แนวทางที่วางอยู่บนการใช้ความรุนแรงในการขับไล่และกีดกันชนพื้นเมืองออกจากป่า ตัวแบบการจัดการป่าอุทยานฯ ที่เป็นศัตรูกับประชาชนประเภทนี้ ไม่มีที่ทางอยู่ในการจัดการป่าอุทยานฯ ของโลกอีกแล้ว แต่กลับเป็นใจกลางสำคัญของวิทยาศาสตร์การจัดการป่าอุทยานฯ ในไทย”

อาจารย์ปิ่นแก้วให้รายละเอียดว่า ป่าปลอดคนเป็นโมเดลจัดการป่าไม้ในศตวรรษที่แล้ว ที่แทบไม่มีประเทศไหนในโลกใช้เป็นแนวทางหลักในการจัดการป่าในปัจจุบัน โดยเฉพาะในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ที่มีชนพื้นเมืองอาศัยอยู่  ในการประชุมอุทยานโลกครั้งที่ ๕ (5th World Parks Congress - WPC) จัดโดย IUCN เมื่อ ค.ศ. ๒๐๐๓ ที่เมืองเดอร์บัน ประเทศแอฟริกาใต้ เกิดจุดเปลี่ยนสำคัญของทิศทางการจัดการอุทยานแห่งชาติทั่วโลก คือมีการประกาศใช้ “กระบวนทัศน์ใหม่ของพื้นที่ป่าอนุรักษ์” (New paradigm for protected areas) ที่วางอยู่บนหลักการยอมรับสิทธิชนพื้นเมืองและชุมชนท้องถิ่นในการจัดการป่าอนุรักษ์ เรียกว่าพื้นที่ป่าอนุรักษ์ของชนพื้นเมืองและชุมชน (Indigenous and Community Conserved Areas ICCAs) ไม่เพียงยอมรับสิทธิตามประเพณีและความรู้ของชนพื้นเมืองและคนในท้องถิ่นที่ดูแลและจัดการป่ามาก่อน แต่ยังให้ความสำคัญต่อเป้าหมายในการจัดการป่าอนุรักษ์เพื่อตอบสนองต่อความต้องการของคนในท้องถิ่น 

“จริง ๆ แล้วทิศทางการจัดการป่าอุทยานโดยชนพื้นเมืองและชุมชนท้องถิ่น แพร่ขยายในที่ต่าง ๆ ทั่วโลกก่อนที่ IUCN จะริเริ่มโมเดลแบบ ICCAs นานหลายปี ในออสเตรเลีย ป่าอนุรักษ์ของชนพื้นเมืองหรือที่เรียกว่า Indigenous Protected Areas - IPAs มีจำนวนกว่า ๗๒ แห่งทั่วประเทศ ครอบคลุมพื้นที่มากกว่า ๔๐ เปอร์เซ็นต์ของพื้นที่ป่าอนุรักษ์ทั้งหมด ในขณะที่ในแคนาดามีการจัดรูปแบบการจัดการป่าแบบ ICCAs ในหลากหลายลักษณะ มีตั้งแต่ร่วมกันจัดการระหว่างรัฐกับชนพื้นเมือง ไปจนถึงที่มอบให้ชนพื้นเมืองมีสิทธิจัดการพื้นที่ป่าอนุรักษ์ด้วยตนเอง  ในฟินแลนด์ก็มีความพยายามในการใช้โมเดลของ ICCAs ในการจัดการป่าใหญ่ดึกดำบรรพ์ (old growth forest) ที่อยู่ในความดูแลของชนพื้นเมือง” อาจารย์ปิ่นแก้วระบุพร้อมกับชี้ว่าแนวทางการกระจายอำนาจการจัดการป่าอุทยานฯ ในพื้นที่ที่มีชนพื้นเมืองอาศัยอยู่คือแนวทางหลักในการจัดการป่าอุทยานฯ ของโลกในปัจจุบัน

“ในสหรัฐอเมริกา ซึ่งเป็นต้นแบบของไทย มีการออกกฎหมายรับรองสิทธิในการจัดการพื้นที่ของชนพื้นเมืองหรือที่เรียกว่า Tribal Self Governance Act (1994) ซึ่งเปิดให้ชนพื้นเมืองสามารถเข้าใช้ประโยชน์ในพื้นที่ทางวัฒนธรรมต่าง ๆ รวมถึงพื้นที่ป่าอุทยานแห่งชาติหลายแห่ง เช่น Yosemite, Redwood, Mount Rainier ที่มีความสำคัญตามประเพณีของชนพื้นเมือง โดยชนพื้นเมืองสามารถยื่นเรื่องขอเข้าบริหารจัดการพื้นที่ที่มีความสำคัญทางวัฒนธรรมของตนเองได้ ซึ่งได้กลายเป็นพื้นฐานของโมเดลการจัดการอุทยานแห่งชาติชนเผ่า หรือที่เรียกว่า Tribal National Parks  แนวทางดังกล่าวนับเป็นแนวทางใหม่ในการจัดการป่าอุทยานฯ ของสหรัฐอเมริกา ที่ให้สิทธิแก่ชนพื้นเมืองของประเทศได้สามารถบริหารจัดการป่าด้วยตนเอง  อุทยานแห่งชาติแห่งแรกที่ริเริ่มนำโมเดลนี้มาใช้คือ Badlands National Park ในเซาท์ดาโคตา ที่ได้ริเริ่มมอบสิทธิให้กับกลุ่มชนพื้นเมืองในการจัดการป่าบางส่วนของอุทยานฯ ที่แยกออกจากการบริหารของเจ้าหน้าที่อุทยานฯ ซึ่งนับเป็นแนวทางที่ก้าวหน้าอย่างมากนับตั้งแต่ประวัติศาสตร์การจัดการป่าแบบ Yellow Stone เมื่อศตวรรษก่อนหน้า”

๒๖ กรกฎาคม ๒๕๖๓ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช เปิดเผยข้อมูลว่า ผืนป่าอนุรักษ์ทั่วประเทศไทยที่อยู่ในความดูแลรับผิดชอบของกรมอุทยานฯ จำนวน ๒๗๗ เเห่ง เกือบทั้งหมดมีคนอยู่อาศัย จำแนกเป็น

จะเห็นได้ว่ามีหมู่บ้านมากกว่า ๔,๐๐๐ หมู่บ้านอยู่ในเขตป่า ซึ่งที่ผ่านมาการประกาศพื้นที่อนุรักษ์เพื่อให้เป็นมรดกของคนไทยทั้งชาติทำให้ชาวบ้านในป่าได้รับผลกระทบ เกิดการละเมิดสิทธิชุมชนมากบ้างน้อยบ้างแตกต่างกันไปในแต่ละพื้นที่

กมล นวลใย ผู้เคยทำงานในฐานะหัวหน้าเขตป่าอนุรักษ์หลายแห่งและเคยเป็นหัวหน้าอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน จังหวัดเพชรบุรี ฉายภาพความจริงที่สัมผัสมาตลอดชีวิตราชการไว้ในหนังสือ เมื่อหัวใจเป็นมิตรกับผืนป่า ในโครงการชุมชนวิถีชีวิตเป็นมิตรกับผืนป่าตะวันตก เพื่อแสวงหาแนวทางปกป้องผืนป่าบนพื้นฐานของการสร้างความมีส่วนร่วมและวิถีชีวิตที่ยั่งยืนของชุมชน ดำเนินงานโดยมูลนิธิสืบนาคะเสถียร สนับสนุนโดยธนาคารไทยพาณิชย์ จำกัด (มหาชน) โดยระบุว่า “ก่อนอื่นเราต้องยอมรับว่าวันนี้ในพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าหรือในเขตอุทยานแห่งชาติมีชุมชนอยู่จริง มีหมู่บ้านจริง มีคนอยู่จริง  พอมีคน เขาก็ต้องกินต้องอยู่ ต้องใช้ประโยชน์จากป่า ไม่ว่าการทำไร่หมุนเวียนหรือขยายพื้นที่การเกษตรออกไปโดยรอบชุมชน”

กรมอุทยานแห่งชาติฯ ร่วมกับหลายหน่วยงานหาทางแก้ปัญหา เน้นการพัฒนาและสร้างความเข้าใจ  ทำอย่างไรให้ประชาชนมีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น หลังอพยพ พัฒนาคุณภาพชีวิตตั้งแต่จัดสรรที่ทำกิน แหล่งน้ำ สาธารณูปโภค ยืนยันว่าไม่ได้ทอดทิ้งใครแต่ต้องใช้เวลา และต้องหันหน้ามาคุยกัน

ภาพแสดงตำแหน่งของแปลงบุกรุก คิดเป็นพื้นที่รวมกันกว่า ๑๐๐ ไร่ ผู้กระทำมีความผิดตาม พ.ร.บ. อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖๒ มาตรา ๑๙ ฐานยึดถือหรือครอบครองที่ดิน ก่อสร้าง แผ้วถาง เผาป่า หรือกระทำด้วยการใดๆ ให้เสื่อมสภาพหรือเปลี่ยนแปลงสภาพพื้นที่ไปจากเดิม 
ภาพ : กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

แม้ชาวกะเหรี่ยงบางกลอยจะสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ภายในป่า ไม่จำเป็นต้องบริโภคทรัพยากรธรรมชาติเกินความจำเป็น แต่ก็ต้องได้รับผลตอบแทนทางการเกษตรที่เพียงพอ โดยเฉพาะข้าวที่เป็นปัจจัยพื้นฐานของการดำรงชีวิต และมีความสำคัญทางวัฒนธรรมประเพณี

...
หลังเก็บเกี่ยวผลผลิตในปีแรก ไร่หมุนเวียนที่ถูกทิ้งให้พักตัวจะยังมีต้นถั่ว มัน เผือก ฟักทอง ฟักเขียว ฯลฯ ที่ปลูกไว้ตั้งแต่ฤดูกาลที่แล้วเหลือให้เก็บกิน หญ้าจะค่อย ๆ งอกขึ้นปกคลุมผืนไร่ทีละน้อย ในปีที่ ๒ หญ้ารกขึ้นจนเดินแทบไม่ได้ ชาวปกากะญอเรียกว่า “ไร่เหล่าขาว” เพราะมักจะมีต้นสาบเสือออกดอกชูช่อขาว ต้นไม้ที่เคยตัดเหลือตอสูง ๆ เริ่มผลิใบใหม่ ต้นไผ่งอกโผล่พ้นพื้นดิน สัตว์เล็ก ๆ เช่น ตุ่น อ้น หนู นก พากันมาอาศัยอยู่

ปีที่ ๓ พืชไร่เติบโตสูงพ้นต้นหญ้ารก สัตว์ป่าประเภทเม่น เก้ง หมูป่า เริ่มเข้ามาอาศัยอยู่หรือหากิน  ปีที่ ๔ พืชไร่เติบใหญ่ ต้นไผ่สูงขนาดเท่าข้อมือข้อเท้า มีร่มเงาปกคลุม ต้นหญ้าเริ่มตายเพราะไม่ได้แดด เกิดเป็นพื้นโล่งตามธรรมชาติ ไก่ป่า ไก่ฟ้า นกเขา พากันมาเกาะคอนพักอาศัย  ปีที่ ๕ ไม้ในไร่โตเท่าโคนแขนโคนขา มีลูกไม้ผลไม้ มีเศษหญ้าเน่าเปื่อยผุพัง ไร่เหล่ากลายเป็นป่าย่อม ๆ บางครั้งมีเก้ง กวาง มากินลูกไม้ ปีที่ ๖ พืชไร่สูงใหญ่กว่าโคนแขนโคนขา ใช้มือสองข้างกำลำต้นไม่รอบ เศษหญ้า ใบไม้ ลูกไม้ ทับถมเน่าเปื่อยเป็นปุ๋ยหมักอย่างดี ดินอุดมสมบูรณ์เต็มที่ สำหรับชาวกะเหรี่ยงแล้วถือว่าเหมาะสมที่สุดในการทำไร่ข้าว  ในปีต่อมาไร่เหล่าแปลงนี้จะถูกถางและเผา เศษขี้เถ้ากลายเป็นปุ๋ยที่คืนแร่ธาตุเป็นอาหารให้กับดิน

การทำไร่หมุนเวียนจึงไม่ใช่การปล่อยที่ดินให้รกร้างเสื่อมโทรม ไร่ที่กำลังฟื้นตัวจะมีต้นไม้ขึ้นเติบโตตามระยะเวลาที่พักฟื้น เป็นป่าเหล่าหรือไร่ซากซึ่งภาษาปกากะญอเรียกว่า “ซิ” และเรียกพื้นที่เพาะปลูกว่า “เควอะ”

กิ๊ปเล่าว่าเมื่อก่อนตอนอาศัยอยู่ที่บ้านบางกลอยบน แต่ละหย่อมบ้านจะตั้งอยู่ห่าง ๆ กัน หย่อมบ้านหนึ่งมีบ้านสองถึงห้าหลัง  บ้านแต่ละหลังตั้งกระจายห่างกัน  ครอบครัวใดมีพื้นที่ทำไร่หลายแปลงก็ยิ่งทำให้ไร่เหล่าได้พักฟื้นนาน แต่ถ้าที่ดินแปลงใดอยู่ใกล้แหล่งน้ำ ดินคุณภาพดี เว้นระยะแค่ ๒-๓ ปี ก็สามารถฟันไร่หรือ “แพเควอะ” เพื่อเริ่มการเพาะปลูกรอบใหม่

“หลังถูกอพยพลงมาการปลูกข้าวไม่ได้ผลอย่างเคย จากที่เคยได้ข้าวเปลือกปีหนึ่งหลายถัง พอมาอยู่ข้างล่างไม่พอกิน จากที่เคยเห็นต้นข้าวสูงท่วมหัว ปลูกข้างล่างได้ต้นข้าวสูงแค่ ๑ ศอก เพราะอากาศร้อนและดินไม่ดีเหมือนข้างบนที่เป็นแหล่งต้นน้ำ  เมื่อไม่ค่อยมีข้าว พิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวอย่าง ‘กวิทอบึ๊’ หรือการขนข้าวเปลือกเข้ายุ้งฉาง ‘แกวะบึกะลา’ หรือ พิธีเรียกขวัญข้าว ก็เงียบหายไป  พิธีขอบคุณพระแม่โพสพก็ไม่มี  อยู่ที่นี่ไม่มีพื้นที่พอทำไร่หมุนเวียนเหมือนข้างบน  นาขั้นบันไดที่หน่วยงานรัฐเข้ามาส่งเสริมก็ไม่สำเร็จ เพราะดินไม่ดีและไม่มีน้ำ ดินมีแต่หิน เป็นดินที่ด้อยคุณภาพ แล้วการทำนาขั้นบันไดมันไม่สอดคล้องกับวิถีชีวิต การทอผ้าที่ต้องใช้ฝ้ายตอนนี้ก็ไม่มีให้ทำ ต้นฝ้ายเราปลูกไม่ได้เลยเพราะต้องใช้ดินที่ดี ความเชื่อและประเพณีต่าง ๆ กำลังจะสูญหายไป ถึงตอนนี้ใคร ๆ ต่างก็ต้องดิ้นรนเพื่อปากท้องของตัวเอง หลายคนต้องออกไปทำงานรับจ้างนอกหมู่บ้าน”

แม้ชาวกะเหรี่ยงบางกลอยจะสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ภายในป่า ไม่จำเป็นต้องบริโภคทรัพยากรธรรมชาติเกินความจำเป็น แต่ก็ต้องได้รับผลตอบแทนทางการเกษตรที่เพียงพอ โดยเฉพาะข้าวที่เป็นปัจจัยพื้นฐานของการดำรงชีวิต และมีความสำคัญทางวัฒนธรรมประเพณี

งานวิจัยเรื่อง “ภูมิปัญญานิเวศวิทยาชนพื้นเมือง : ศึกษากรณีชุมชนกะเหรี่ยงในป่าทุ่งใหญ่นเรศวร” ของ ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี ตีพิมพ์ในปี ๒๕๓๙ ศึกษาเกี่ยวกับความรู้ทางนิเวศวิทยา มโนทัศน์ที่มีต่อธรรมชาติของชุมชนกะเหรี่ยงในสองหมู่บ้าน คือ หมู่บ้านเกริงบอ ตำบลแม่จัน อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก และหมู่บ้านจะแก ตำบลไล่โว่ อำเภอสังขละบุรี จังหวัดกาญจนบุรี ทั้งสองหมู่บ้านตั้งอยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร เขียนถึงการผลิตแบบยังชีพของชาวกะเหรี่ยงว่าเป็นการทำไร่หมุนเวียนแบบผสมผสาน มีข้าวเป็นหัวใจของการผลิตผสมกับพืชอาหารชนิดอื่น ๆ การทำไร่ใช้พื้นที่ป่าไผ่เพาะปลูกเป็นเวลา ๑ ปี ปล่อยให้พักฟื้น ๗-๑๐ ปีก่อนจะย้อนกลับมาทำไร่ในพื้นที่เดิม  การปลูกข้าวประกอบด้วยขั้นตอนต่าง ๆ ตั้งแต่เลือกพื้นที่ ถางที่ ตากไร่และเผาไร่ หยอดเมล็ดข้าว ควบคุมวัชพืชและโรค รับขวัญข้าว เกี่ยวข้าว ตีข้าว ขนข้าวขึ้นยุ้งฉาง และทำบุญข้าวใหญ่  ระบบการผลิตมีลักษณะหลากหลายในพันธุ์พืช (multiple cropping) คือมีข้าวมากถึง ๑๔ สายพันธุ์ รวมถึงพืชอาหารอื่น ๆ ถึง ๔๘ ชนิด

จากการสำรวจการเปลี่ยนแปลงทางการเกษตรเมื่อปี ๒๕๖๑ สำนักงานสถิติแห่งชาติสำรวจจำนวนเกษตรกรและเนื้อที่ถือครองของแต่ละคนเพื่อจำแนกพื้นที่ การสำรวจระบุให้ “ระบบไร่หมุนเวียน” เป็นหนึ่งในรูปแบบการเกษตรแบบยั่งยืนร่วมกับ ๑) เกษตรอินทรีย์ ๒) วนเกษตร ๓) เกษตรผสมผสาน ๔) เกษตรทฤษฎีใหม่ และ ๕) เกษตรธรรมชาติ  ผลการสำรวจพบว่าประเทศไทยมีเกษตรกรทำไร่หมุนเวียน
ทั่วประเทศจำนวน ๑๑๘,๒๙๗ ราย คิดเป็นเนื้อที่รวมกันประมาณ ๑.๒ ล้านไร่ หรือโดยเฉลี่ยเกษตรกรที่ทำไร่หมุนเวียนมีเนื้อที่ถือครองเฉลี่ยคนละ ๑๐.๑๔ ไร่ 

การทำไร่หมุนเวียนเป็นอัตลักษณ์สำคัญของชาติพันธุ์กะเหรี่ยง ลักษณะป่าที่เลือกทำไร่หมุนเวียนเป็นป่าฟื้นตัวเร็ว มีไม้ป่าขนาดเล็ก ใช้แรงงานน้อยจัดการพื้นที่ เช่น ป่าก่อ ป่าเบญจพรรณ โดยเฉพาะป่าไผ่ที่ดินอุดมสมบูรณ์ ไม้ใหญ่มีไม่มาก  ชาวกะเหรี่ยงเรียกไร่ข้าวที่กำลังเพาะปลูกว่า “เควอะ” เรียกพื้นที่ไร่ข้าวซึ่งเก็บเกี่ยวแล้วปล่อยให้ฟื้นตัวว่า “ไร่เหล่า” หรือ “ซิ” การเพาะปลูกจะหมุนเวียนไปจนครบทุกแปลงที่ได้ทำพิธีบอกกล่าวขออนุญาตต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ นอกจากจะเป็นวิถีการผลิตและวัฒนธรรม ชาวกะเหรี่ยงยังใช้ไร่หมุนเวียนนับอายุคนหรือหมู่บ้าน เช่น คำนวณอายุลูกว่าเกิดตอนทําไร่แปลงไหนและเวียนมาทำไร่กี่ครั้งแล้ว  

ไร่ข้าวที่กำลังเพาะปลูก
นอกจากข้าวเจ้า ข้าวเหนียว ชาวกะเหรี่ยงยังปลูกพืชผักสวนครัวหลายชนิดในไร่ข้าว รวมถึงต้นนุ่น ต้นฝ้าย ที่ใช้เส้นใยทำหมอน ทอผ้า พืชแต่ละชนิดจะทยอยให้ผลผลิตไม่พร้อมกัน

ไร่เหล่าพักฟื้น ๑ ปี
หลังเกี่ยวข้าวปีแรก เจ้าของไร่จะยังแวะเวียนมาเก็บผลผลิต เช่น ถั่ว มัน เผือก ฟักทอง ฟักเขียว พริก  สัตว์ป่าขนาดเล็ก เช่น กระต่าย ไก่ป่า หนู นกกระทา อ้น ก็เข้ามาอาศัยและหากินพืชผักที่ยังเหลือ ต้นหญ้าค่อย ๆ งอกปกคลุมผืนไร่ทีละน้อย

ไร่เหล่าพักฟื้น ๒ ปี
หญ้าเริ่มขึ้นรกจนเดินแทบไม่ได้ ต้นไม้ที่ตัดจนเหลือแต่ตอเริ่มผลิใบ ต้นไผ่งอกผุดพ้นพื้นดิน  ชาวกะเหรี่ยงเรียกว่า “ไร่เหล่าขาว” เพราะมักมีต้นสาบเสือออกดอกชูช่อขาว รวมทั้งมีตอข้าวและฟางข้าวหลงเหลืออยู่ในไร่ 

ไร่เหล่าพักฟื้น ๓ ปี
ต้นไม้เติบโตสูงพ้นต้นหญ้า สัตว์ป่าอย่างเก้ง กวาง หมูป่า เริ่มเข้ามาอาศัยหากิน เป็นช่วงที่ไร่เหล่าเอื้อให้เกิดการขยายพันธุ์ของพืชและสัตว์ป่าหลากหลายชนิดซึ่งไม่พบในป่าดั้งเดิม

ไร่เหล่าพักฟื้น ๔ ปี
ต้นไม้เติบโตขึ้นจนเป็นต้นไม้ใหญ่  ลำไผ่ใหญ่เท่าท่อนแขนท่อนขา ต้นหญ้าใต้ต้นไผ่เริ่มตาย เพราะไม่ได้รับแสงแดด  ไร่เหล่ากลายเป็นที่อาศัยและหลบภัยของสัตว์ป่า  เก้ง กวาง มากินลูกไม้  ไก่ป่า ไก่ฟ้า นกเขา มาเกาะคอนพักอาศัย 

ไร่เหล่าพักฟื้น ๕ ปี
ไร่เหล่ากลายเป็นป่าย่อม ๆ ต้นไม้มีมากหลากชนิด ออกดอกออกผล มีลูกไม้ ผลไม้  ใต้ต้นไม้บางต้นโล่งเตียนขนาดคนและสัตว์เดินผ่านได้  สัตว์ป่าอาจไม่อยู่ประจำ เพราะพื้นป่าโล่งขึ้น แต่อาจเข้ามาหาลูกไม้กินตอนกลางคืน 

 ไร่เหล่าพักฟื้น ๖-๗ ปี หรือมากกว่านั้น
ต้นไม้ขนาดใหญ่กว่าโคนแขนโคนขา เศษหญ้า ใบไม้ ลูกไม้ ทับถมเน่าเปื่อยกลายเป็นดิน  ดินในไร่เหล่าอุดมสมบูรณ์เต็มที่ ชาวกะเหรี่ยงถือว่าเหมาะสมที่สุดสำหรับทำไร่ข้าวในปีถัดไป เมื่อถางและเผาแล้วเศษขี้เถ้าจะกลายเป็นปุ๋ยคืนแร่ธาตุกลับสู่ผืนดิน

…

ย้อนเวลากลับไปในปี ๒๕๕๓ คณะรัฐมนตรีมีมติเรื่องแนวนโยบายในการฟื้นฟูวิถีชีวิตชาวกะเหรี่ยงลงวันที่ ๓ สิงหาคม ๒๕๕๓ มีการกำหนดแนวนโยบายในการฟื้นฟูวิถีชีวิตชาวกะเหรี่ยงครอบคลุมห้าปัญหาหลัก คือ อัตลักษณ์ชาติพันธุ์ วัฒนธรรม การจัดการทรัพยากร สิทธิในสัญชาติ และการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรมและการศึกษา มีสาระสำคัญคือการส่งเสริมและสนับสนุนชาวกะเหรี่ยงเรื่องอัตลักษณ์ ชาติพันธุ์ และวัฒนธรรมให้เป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมของชาติที่มีความหลากหลาย เสริมสร้างความเข้าใจในการอยู่ร่วมกันในสังคมแบบพหุวัฒนธรรม  ในหัวข้อการจัดการทรัพยากรและการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรม ยังกำหนดให้การทำไร่หมุนเวียนเป็นหัวใจสำคัญในการพิจารณา เพราะสำคัญต่อวิถีชีวิต เปรียบเสมือนสัญลักษณ์

สืบเนื่องจากมติคณะรัฐมนตรีดังกล่าว  กระทรวงวัฒนธรรมจึงประกาศให้ภูมิปัญญาการทำไร่หมุนเวียนของชาวกะเหรี่ยงเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ในปี ๒๕๕๖ แต่จนถึงบัดนี้ความรู้เรื่องการทำไร่หมุนเวียนก็ยังไม่เป็นที่เข้าใจของคนทั่วไป  ถึงแม้ว่าในสายตานักมานุษยวิทยาแล้วการทำไร่หมุนเวียนจะเป็นวิถีชีวิตที่สอดคล้องกับหลักนิเวศป่าไม้ เป็นภูมิปัญญาในการใช้ทรัพยากร แต่ขัดต่อความเข้าใจของคนทั่วไปในเมืองที่มองว่าไร่หมุนเวียนคือไร่เลื่อนลอย เป็นสาเหตุของการบุกรุกป่า อาจกล่าวได้ว่าทัศนคติที่ว่าชาวเขาเป็นผู้ทำลายป่าหรือแม้แต่เป็นชนกลุ่มน้อยที่ไม่ใช่คนไทย ถูกปลูกฝังตั้งแต่แบบเรียนชั้นประถมศึกษาไปถึงพาดหัวหนังสือพิมพ์

ภาพถ่ายทางอากาศจากการบินสำรวจของเจ้าหน้าที่พบผืนป่าถูกบุกรุก  ชาวบ้านชี้แจงว่าเป็นการถางป่าเพื่อเตรียมทำไร่หมุนเวียนบนที่ดินแปลงเดิม 
ภาพ : กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช

...
ปลายปี ๒๕๖๓ รัฐบาลไทยเชิญคณะทูตานุทูตรัฐภาคีสมาชิกคณะกรรมการมรดกโลกแปดประเทศ ได้แก่ ออสเตรเลีย กัวเตมาลา โอมาน บาห์เรน สเปน ไนจีเรีย รัสเซีย และบราซิล ลงพื้นที่ศึกษากิจกรรมและดูข้อเท็จจริงในกลุ่มป่าแก่งกระจาน ประกอบการนำเสนอเป็นมรดกโลก ตัวแทนชาวบ้านได้รับเชิญให้เข้าร่วมสังเกตการณ์ แต่แทบไม่มีโอกาสได้บอกเล่าเรื่องราวของชาวกะเหรี่ยงให้คณะทูตานุทูตได้รับฟัง การสื่อสารที่ต้องใช้ภาษาอังกฤษเป็นอุปสรรคทำให้ตัวแทนชาวบ้านไม่เข้าใจ แม้อยากอธิบายข้อเท็จจริงในสายตาตัวเอง

ชาวกะเหรี่ยงบางกลอยรวมถึงชุมชนกะเหรี่ยงอื่น ๆ ในอุทยานแห่งชาติแก่งกระจานจึงทำหนังสือร้องเรียนเป็นลายลักษณ์อักษรถึงคณะกรรมการมรดกโลกขอให้แก้ปัญหาชุมชนดั้งเดิมในอุทยานฯ ก่อนเนื้อหาตอนหนึ่งระบุว่า

“พวกเราขอย้ำว่า ไม่เคยคิดขัดขวางการขึ้นทะเบียนกลุ่มป่าแก่งกระจานให้เป็นมรดกโลก และพวกเรายินดีสนับสนุน เพียงแต่สิ่งที่สำคัญคือการเคารพสิทธิของพวกเราที่เป็นชาวบ้านในหมู่บ้านดั้งเดิมที่มีวิถีชีวิตควบคู่กับป่าที่อุดมสมบูรณ์มายาวนาน เพราะต่างฝ่ายต่างเกื้อกูลกันมาโดยตลอดจนสามารถรักษาผืนป่าแห่งนี้มาได้จนถึงปัจจุบัน

“แม้พวกเรายังไม่เข้าใจคำว่ามรดกโลกลึกซึ้งนัก แต่สิ่งที่อยากให้เกิดขึ้นก่อนผืนป่าแก่งกระจานจะถูกยกระดับขึ้นสู่มาตรฐานโลกนั้นคือ ๑. การแก้ไขที่ดินทำกินให้กับชาวบ้านเสร็จสิ้นก่อน เพราะปัจจุบันการแก้ปัญหาแทบตกอยู่ในภาวะชะงักงัน ๒. พวกเราต้องการสืบทอดวิถีการทำไร่หมุนเวียนซึ่งเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ได้รับการยอมรับจากรัฐบาลไทย ๓. พวกเราบางส่วนต้องการกลับไปอยู่ในพื้นที่เดิม ซึ่งเคยเป็นหมู่บ้านที่ขึ้นทะเบียนไว้กับกระทรวงมหาดไทย”

ในสถานการณ์ระบาดของโรคโควิด-๑๙ จดหมายจากป่าลึกถูกส่งถึงคณะกรรมการมรดกโลก

ก่อนที่ต้นปี ๒๕๖๔ ชาวบ้านบางกลอยร่วม ๔๐ คนจะตัดสินใจเดินมุ่งสู่บ้านใจแผ่นดินและบ้านบางกลอยบน และตามขึ้นไปสมทบอีกจนมีจำนวนมากกว่า ๘๐ คน  ชาวบ้านหลายคนยอมรับว่ารู้ว่าทำผิดกฎหมาย แต่จำเป็นต้องไป เพราะชีวิตในพื้นที่จัดสรรทำให้พวกตนแทบกลายเป็นคนไร้ชีวิต  ที่สำคัญคือศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ได้สาบสูญไปพร้อมคำสั่งอพยพ  ไม่มีแล้วความทระนงอย่างคนที่เคยใช้ชีวิตอยู่ในป่า สิ่งสำคัญคือถึงไม่ขึ้นไปตายดาบหน้าสมาชิกในครอบครัวก็อาจจะอดตายกันทั้งหมด

เวลานั้นบ้านหลายหลังในหมู่บ้านบางกลอยล่างกลายเป็นบ้านร้าง เพราะคนในบ้านพากันเดินทางไปทั้งครอบครัว แม้แต่ลูกเล็กเด็กแดงก็หอบกระเตงกันไป  แต่ละคนตัดสินใจว่าจะหวนคืนถิ่น ลงหลักปักฐานในผืนดินที่เคยอาศัยอยู่กันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ และหลายคนก็เคยใช้ชีวิตอยู่ที่นั่น

หน่อแอะยืนยันมาตั้งแต่พ่อ (ปู่คออี้) ตายว่า ตนเองจะกลับไปตายที่บ้านใจแผ่นดิน ขอให้ลูกหลานช่วยกันแบกร่างที่พิการใส่กระสอบกลับขึ้นไป

กิ๊ป ต้นน้ำเพชร แม่ของลูก ๆ หลายคนร่ำไห้  ได้แต่ภาวนาในใจว่า “ถ้าจับก็จับให้หมด ยิงก็ยิงให้หมด เราจะได้ไม่ต้องลงมา  ตายที่บ้านยังดีกว่าเราต้องมาตายเพราะความลำบากในพื้นที่จัดสรร”

...

ต้นปี ๒๕๖๔ แม้มีคนไม่เห็นด้วยกับการกระทำของชาวบ้านบางกลอย แต่แฮชแท็ก #SAVEบางกลอย ตลอดจน #ชาติพันธุ์ก็คือคน ที่ภาคีเครือข่ายพยายามจะสื่อสารเรื่องราวในป่าลึกออกสู่สาธารณะ ขึ้นเทรนด์ทวิตเตอร์อันดับ ๑ ของประเทศไทย ทำให้ผู้คนพอจะเริ่มรับรู้ถึงปัญหาของบางกลอยบ้าง

สำหรับชาวกะเหรี่ยงและกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีจำนวนรวมกันทั่วประเทศไม่ต่ำกว่า ๑ ล้านคน อาจกล่าวได้ว่าปัญหาบางกลอยทำให้คนเมืองได้เข้าใกล้กลุ่มชาติพันธุ์อย่างที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน  ถือเป็นเรื่องที่น่ายินดี เนื่องจากตระหนักดีว่าความจริงปัญหาบางกลอยเป็นแค่เสี้ยวส่วนหนึ่งของปัญหาคนในป่าของประเทศไทย

แต่สำหรับชาวกะเหรี่ยงบางกลอยแล้วยังไม่รู้ว่าปลายทางการดิ้นรนหวนคืนสู่ถิ่นเก่าจะสิ้นสุดลงตรงไหน

ในวันที่โลกทัศน์และวิถีชีวิตของคนกับป่าไม้ได้แยกขาดออกจากกัน

บางทีจุดหมายปลายทางของการเดินทางกลับบ้านใจแผ่นดินของชาวกะเหรี่ยงบางกลอยอาจมาถึงหลังสิ้นลมหายใจไปแล้ว

ภาพถ่ายจากโครงการสำรวจทะเบียนราษฎรชาวเขา หรือ “โครงการสิงห์ภูเขา” ราวปี ๒๕๒๘ เจ้าหน้าที่ศูนย์พัฒนาและสงเคราะห์ชาวเขาเดินป่าสำรวจตั้งแต่ลำภาชีถึงแม่น้ำบางกลอย พบชาวกะเหรี่ยงอาศัยอยู่ที่บ้านใจแผ่นดินและบ้านบางกลอยบน  ในภาพ ปู่คออี้ (วัยราว ๗๔ ปี) ยืนอยู่ทางขวามือ

"ตรงนั้นเป็นพื้นที่อะไร อุทยานฯ ใช่มั้ย ต้นน้ำชั้น ๑ ใช่มั้ย และศาลมีคำสั่งแล้วใช่มั้ย วันนี้คนไทยทั่วไปไม่พอใจ เราก็ดูแลคนไทยและกลุ่มชาติพันธุ์ทั้งหมด แต่ต้องทำให้เกิดความเท่าเทียมกัน ไม่ใช่นึกจะอยู่ตรงไหนก็อยู่ได้ คนที่ไปสนับสนุนเรื่องเหล่านี้ ผมถือว่าเป็นคนไม่รับผิดชอบ ไปสร้างความขัดแย้ง สร้างความไม่เข้าใจกัน แล้วทำให้เกิดผลกระทบต่อการทำงาน เราจำเป็นต้องรักษาป่าต้นน้ำไม่ใช่หรือ ถ้าย้ายมาก็ต้องหาพื้นที่ทำกินให้กับเขา พื้นที่ทำกินก็มีเพียงพอ แต่ไม่ใช่จะไปอยู่ในใจกลางอุทยานฯ ใช่มั้ย ผมไม่อยากจะพูด แต่ไม่ได้โทษเขา แต่ผมโทษไอ้คนอยู่เบื้องหลัง ซึ่งก็รู้ว่าใคร”  

พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา 
นายกรัฐมนตรี

๑๗ มีนาคม ๒๕๖๔/ ทำเนียบรัฐบาล

"ภาพที่ออกมาเป็นภาพที่สื่อบางสื่อหรือคนบางกลุ่มพยายามนำเสนอ มีความพยายามที่จะแตกประเด็น ยกเรื่องสิทธิมนุษยชนขึ้นมา ท้ายที่สุดแล้วต้องเรียนว่าปัญหาเรื่องบางกลอยนั้นไม่ได้เกี่ยวกับเรื่องสิทธิมนุษยชน ไม่ได้เกี่ยวข้องกับความเป็นคน ไม่ได้เกี่ยวอะไรเลย เป็นเพียงประเด็นที่ว่าพี่น้องประชาชนกลุ่มหนึ่ง ปัจจุบันนี้ยังไม่พึงพอใจกับการที่รัฐบาลนั้นเยียวยา ไม่ว่าจะเป็นเรื่องที่ทำกิน สาธารณูปโภค ระบบน้ำ ระบบประปาในการทำเกษตร ซึ่งสิ่งนี้ทางกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมยังยืนยันว่าเราจะเจรจาแล้วก็จะหาวิธีนำน้ำเข้าไป ตอนนี้เรากำลังดำเนินการอยู่แล้ว และมั่นใจว่าภายในปีนี้เราจะสามารถแก้ไขปัญหาที่บางกลอยได้สำเร็จ”  

วราวุธ ศิลปอาชา
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม


แถลงข่าวหลังประชุมคณะรัฐมนตรีที่ทำเนียบรัฐบาล 
ภายหลังวันที่ ๙ มีนาคม ๒๕๖๔ ซึ่งมีการนำตัวชาวบ้านทั้ง ๘๕ คน
ลงมาจากพื้นที่บ้านบางกลอยบน-ใจแผ่นดิน

"ชาวบ้านบางกลอยต้องทนทุกข์ทรมานกับคำสัญญาของภาครัฐที่บอกว่าจะพัฒนาคุณภาพชีวิตบอกว่าจะจัดหาที่ดินทำกินที่เหมาะสมต่อการเกษตรให้มีโครงการมากมายและงบประมาณกว่า ๓๐๐ ล้านบาทเข้าไปในพื้นที่ แต่ทุกวันนี้ชาวบ้านบางกลอยเกือบทุกหลังคาเรือนมีหนี้ประมาณ ๑-๒ หมื่นบาท 

“ต่อมาเมื่อเกิดโรคระบาดโควิด-๑๙ ชาวบ้านบางกลอยไม่สามารถดำรงวิถีชีวิตได้ จึงตัดสินใจกลับขึ้นไปยังบ้านบาง-กลอยเดิมหรือใจแผ่นดิน แต่ถูกเจ้าหน้าที่ผลักดันให้ลงมาสร้างข้อกล่าวหาว่ากลุ่มชาติพันธุ์ไม่มีสัญชาติไทย ทำลายป่า ซ่องสุมกำลัง เกี่ยวข้องกับยาเสพติด ซึ่งเป็นการผลิตซ้ำความเชื่อที่ผิด และยังมีชาวบ้านบางกลอยที่ถูกคุกคามจากภาครัฐจนถึงขั้นเสียชีวิต “พี่น้องบางกลอยคือตัวอย่างของคนตัวเล็กตัวน้อยที่สุดในสังคมที่กำลังลุกขึ้นมาต่อสู้กับอำนาจรัฐ อภิสิทธิ์ชนเหมือนกับที่พี่น้องคนในเมืองกำลังเผชิญ  พี่น้องบางกลอยกำลังลุกขึ้นมาต่อสู้กับคนที่ตัวใหญ่ที่สุดในสังคม ทั้งที่เขาถูกกดขี่ ลดทอนความเป็นมนุษย์อย่างเลือดเย็นจนกลายเป็นคนที่ตัวเล็กที่สุดในสังคม

“ฉะนั้นวันนี้ ผมขอขอบคุณทุกคนมาก ๆ ที่ออกมาติดแฮชแท็ก #SAVEบางกลอย ช่วยเหลือพวกเรา ไม่เคยมีเวลาไหนตลอด ๓๐ ถึง ๕๐ ปี ที่พี่น้องชาติพันธุ์เข้าใกล้กับคนในเมืองมากขนาดนี้” 

พชร คำชำนาญ
มูลนิธิพัฒนาภาคเหนือ คณะทำงานแก้ไขปัญหา
ความเดือดร้อนชุมชนกะเหรี่ยงบางกลอย จังหวัดเพชรบุรี
ภาคี #SAVEบางกลอย 

กล่าวในกิจกรรมเดินทะลุฟ้า ณ อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย ซึ่งเป็น
การเคลื่อนไหวทางการเมืองของกลุ่มนักศึกษาและประชาชน
เมื่อวันที่ ๗ มีนาคม ๒๕๖๔

นับตั้งแต่ยุทธการบางกลอยบน ปี ๒๕๓๕ จนมาถึงยุทธการตะนาวศรี ปี ๒๕๕๓ คนกลางที่เข้ามาทำหน้าที่ประสานงานกับชาวบ้าน พร้อมทั้งให้ข้อมูลอันเป็นประโยชน์กับหน่วยงานราชการคือ ทัศน์กมล โอบอ้อม หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “อาจารย์ป๊อด” นักการเมืองท้องถิ่นที่เข้าถึงพื้นที่และปัญหาความทุกข์ยาก

ในยุทธการบางกลอยบน ที่มีตำรวจตระเวนชายแดนสามนายรอดชีวิตจากการปะทะกับทหารพม่า เหตุการณ์ครั้งนั้นชาวบ้านถูกกล่าวหาว่าเป็นคนยิงเจ้าหน้าที่ ถึงขนาดจะมีทหารไทยเข้ามาดำเนินการกับชาวบ้านอาจารย์ป๊อดคือผู้เข้ามาไกล่เกลี่ยระหว่างชาวบ้านและทหารไทยจนเกิดความเข้าใจกัน

ในการอพยพโยกย้ายชาวบ้านบางกลอยบนและใจแผ่นดินลงมาอาศัยอยู่รวมกันในพื้นที่จัดสรรข้างล่าง ตรงข้ามหมู่บ้านโป่งลึก ตามโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ปี ๒๕๓๙ โดยทางอุทยานฯ สัญญาว่าจะเตรียมพื้นที่สำหรับทำกินและสร้างบ้านใหม่ให้ อาจารย์ป๊อดเป็นคนกลางที่ชาวบ้านไว้ใจ ร่วมเดินทางเข้าไปในบ้านใจแผ่นดินร่วมกับ สามารถ ม่วงไหมทอง หัวหน้าอุทยานแห่งชาติแก่งกระจานในเวลานั้น

ต่อมาอาจารย์ป๊อดมีบทบาทในการยืนยันข้อเท็จจริงเรื่องความเป็นชุมชนดั้งเดิมของบ้านบางกลอยบนและบ้านใจแผ่นดินที่มีมาก่อนหน้าการประกาศเขตอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน การเคลื่อนไหวเพื่อช่วยเหลือชาวกะเหรี่ยงบางกลอยในกรณีต่าง ๆ เช่น ช่วยประกันตัว หน่อแอะ มีมิ ที่ถูกดำเนินคดีข้อหามีอาวุธปืนไว้ในครอบครอง  การเตรียมการถวายฎีกาผ่านผู้ว่าราชการจังหวัดเพชรบุรีเพื่อขอความเป็นธรรมให้แก่ชาวบ้านที่ถูกบังคับให้อพยพโยกย้าย  รวมทั้งเผยแพร่ข้อมูลความไม่ชอบมาพากลในพื้นที่
อุทยานฯ ทำให้สถานะตัวแทนชาวบ้านที่เป็นคู่ขัดแย้งกับเจ้าหน้าที่รัฐค่อย ๆ แจ่มชัดขึ้น  จนกลายเป็นบุคคลที่ถูกติดป้ายประกาศห้ามเข้าเขตอุทยานฯ และกลายเป็นเป้าหมายในการถูกปองร้าย

๑๐ กันยายน ๒๕๕๕ เวลาประมาณ ๑๙.๐๐ น. ทัศน์กมลถูกยิงเสียชีวิตในรถของตัวเองระหว่างขับรถอยู่ที่อำเภอบ้านลาด เพื่อกลับบ้านที่อำเภอท่ายาง จังหวัดเพชรบุรี โดยที่ยังไม่สามารถจับตัวผู้กระทำผิดมาลงโทษได้จนถึงทุกวันนี้

คดีฆาตกรรมสะเทือนขวัญเกิดขึ้นอีกครั้งกับผู้ที่เข้ามารับหน้าที่เป็นกระบอกเสียงให้กับชาวกะเหรี่ยงบางกลอย

พอละจี รักจงเจริญ หรือ “บิลลี่” หลานชายแท้ ๆ ของ โคอิ มีมิ หรือ “ปู่คออี้” ผู้นำทางจิตวิญญาณและเป็นที่เคารพของชาวกะเหรี่ยงบางกลอย  ด้วยความเป็นหน่อเนื้อเชื้อไขชาวกะเหรี่ยงที่เกิดและเติบโตอยู่ที่บ้านบางกลอยบน บิลลี่จึงมีสถานะเป็น “คนใน” ของกลุ่มชาติพันธุ์อย่างเต็มตัว รวมถึงได้รับเลือกเป็นสมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบลห้วยแม่เพรียง อำเภอแก่ง-กระจาน จังหวัดเพชรบุรี อีกด้วย

บิลลี่เป็นชาวกะเหรี่ยงรุ่นใหม่ที่สามารถพูด อ่าน และเขียนภาษาไทยได้ดี และมีความต้องการที่จะถ่ายทอดเรื่องราวการถูกกดขี่ของชาวกะเหรี่ยงบางกลอยให้สังคมภายนอกได้รับรู้ ครั้งหนึ่งเคยใช้กล้องวิดีโอถ่ายทำหนังสารคดีขนาดสั้นความยาวประมาณ ๑๘ นาที ชื่อ วิถีชีวิต The Way of Lives เพื่อบอกเล่าเรื่องราวของปู่คออี้และพี่น้องกะเหรี่ยงบ้านบางกลอย ความพยายามของบิลลี่ในการสื่อสารเรื่องราวจากชุมชนในป่าสู่ภายนอกยังปรากฏในการร่วมกิจกรรมของเครือข่ายกะเหรี่ยงภูมิภาคต่าง ๆ  ดังที่ เกรียงไกร ชีช่วง ผู้ประสานงานเครือข่ายกะเหรี่ยงเพื่อวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม เขตงานตะนาวศรี กล่าวถึงบิลลี่ว่า “บิลลี่เป็นผลผลิตของเครือข่ายฯ ที่คอยช่วยเหลือพี่น้องกะเหรี่ยง ทั้งเรื่องการทำสื่อ การถ่ายภาพ และงานวิชาการ เขาเป็นความภาคภูมิใจของเรา”

บิลลี่ยังมีความสำคัญในฐานะผู้รวบรวมข้อมูล จัดทำเอกสาร เป็นล่าม และเป็นพยานในคดีที่ปู่คออี้และชาวกะเหรี่ยงบางกลอยยื่นฟ้องกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ต่อศาลปกครอง

๑๗ เมษายน ๒๕๕๗ บิลลี่หายตัวไปอย่างลึกลับในอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน  หัวหน้าอุทยานฯ และเจ้าหน้าที่เป็นคนกลุ่มสุดท้ายที่พบเห็นบิลลี่ขณะขี่มอเตอร์ไซค์กลับลงมาจากบ้านบางกลอยล่างมุ่งหน้าออกจากอุทยานฯ  เจ้าหน้าที่ให้การว่าได้ควบคุมตัวบิลลี่ไว้ที่ด่านเขามะเร็ว เนื่องจากครอบครองของป่าคือน้ำผึ้งป่าหกขวด แต่ได้ปล่อยตัวไปแล้ว

ต่อมากรมสอบสวนคดีพิเศษชี้ว่าบิลลี่ถูกฆาตกรรมเผาทำลายศพ ทุกวันนี้ยังไม่สามารถจับตัวผู้กระทำผิดมาลงโทษ เป็นประเด็นหลักที่ถูกนำมาสื่อสารเพื่อชี้ให้เห็นว่าน่าจะมีความอยุติธรรมในผืนป่าแก่งกระจาน

เมื่อครั้งยังมีชีวิต บทบาทของอาจารย์ป๊อดและบิลลี่เป็นที่ยอมรับนับถือจากชาวกะเหรี่ยงในพื้นที่เป็นอย่างมาก ชาวบ้านวาดหวังว่าทั้งสองคนจะทำหน้าที่ถ่ายทอดเสียงให้กับชาวกะเหรี่ยงที่ได้รับความเดือดร้อน เผชิญความไม่เป็นธรรม รวมทั้งบอกเล่าชีวิตความเป็นอยู่ในพื้นที่จัดสรรที่แตกต่างกันอย่างสิ้นเชิงกับเมื่อคราวอาศัยอยู่ที่บ้านใจแผ่นดินและบ้านบางกลอยบน โดยเฉพาะเรื่องการดำรงชีพและการทำมาหากินของชาวบ้าน

เจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน

"ผมก็รักและสงสารชาวบ้าน พูดตรง ๆ เผลอ ๆ มากกว่าบางคนที่มาที่นี่อีก พวกที่มาอย่างฉาบฉวย ผมกล้าพูดเลยถ้าจะวัดกันผมก็มีหัวใจ  นอกจากเป็นข้าราชการแล้วผมก็มีฐานะเป็นเพื่อนมนุษย์ของเขาด้วย ฉะนั้นต้องเปิดใจฟังผมบ้าง ไม่ว่าจะเป็นฝั่งไหนก็ตาม คิดตรงกันหรือไม่ตรงกันก็แล้วแต่

“ถามว่าป่าคืออะไร  ป่าไม่ใช่แค่ต้นไม้  ป่าในความคิดผมคือระบบนิเวศ  ความสัมพันธ์ของต้นไม้กับสัตว์ป่า แมลง จุลินทรีย์ นี่คือป่า  อย่าไปถามหาป่าในเมือง นั่นมันแค่ที่ที่ต้นไม้ขึ้น  เวลาเราไปป่า เห็นต้นไม้ก็เฉย ๆ แต่ถ้าเห็นผีเสื้อ เห็นนกกำลังจิกกิน ล่าแมลง นั่นคือป่า มันคือระบบนิเวศที่เอื้อสัมพันธ์กันของสิ่งมีชีวิต นกชนิดนี้ต้องอยู่กับป่าบริเวณนี้เท่านั้น ป่าที่ราบลุ่มจะพบได้แค่นกกลุ่มนี้ พอขึ้นไปที่สูงบนภูเขาก็พบนกอีกประเภทหนึ่ง มีสัตว์ป่าอีกประเภทหนึ่งที่ชอบอาศัยอย่างนั้น นั่นคือความหลากหลายของป่า

“เรื่องสัตว์ป่า ถ้าชาวบ้านขึ้นไปเขาก็ต้องกินสัตว์ป่านะ อันนี้ใครเถียงเอาตีนถีบหน้าผมได้เลย  ถ้าบอกว่าคุณเข้าไปแล้วไม่กินปลา เจอเก้งแล้วไม่กิน เอาตีนมาถีบหน้าผม

“บทพิสูจน์มันชี้ชัดว่ามนุษย์เป็นตัวล้างผลาญทุกสปีชีส์บนโลกใบนี้ แล้วยิ่งประชากรเพิ่มขึ้นแบบนี้ ไม่มีทางเลยที่สัตว์ป่าจะอยู่ได้

“ฉะนั้นที่บอกว่าคนอยู่กับป่าได้ คุณเคยถามป่ามั้ย ที่ผ่านมาคุณถามในมิติของคนอย่างเดียว คุณถามในมิติของสัตว์ป่าหรือยังว่าสัตว์ป่ามันอยู่กับคนได้หรือเปล่า ป่าอยู่กับคนไม่ได้ ยกตัวอย่างปลาในแม่น้ำ ถ้าบอกให้เขาอยู่แต่ในวัง ถ้าออกนอกวังเราจะจับเลยนะ อย่างนี้แฟร์  แต่เท่าที่เห็นตอนนี้ล่อจนหมดลำน้ำ ไม่เหลือสัตว์อะไรเลย เหลือแค่น้ำกับต้นไม้ ผมถึงบอกว่าป่าตรงนี้ไม่ใช่ป่า เป็นแค่พื้นที่ที่มีต้นไม้ขึ้น แต่เป็นป่ามั้ย ผมว่ามันไม่ใช่”

ให้สัมภาษณ์วันที่ ๑ เมษายน ๒๕๖๔ ที่บ้านบางกลอยล่าง อุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน