นอกจากประมูลออนไลน์หรือจัดไลฟ์กระตุ้นความสนใจลูกค้า คนขายต้นไม้ยังสร้างอาณาจักรต้นไม้ออนไลน์บนสื่อดัง ทั้งเฟซบุ๊กและอินสตาแกรม
เว็บไซต์ต่าง ๆ มีการขายต้นไม้แบบให้บริการส่งต้นไม้ถึงบ้านหรือดิลิเวอรี ตอบโจทย์คนเมืองที่อยู่ห่างจากแหล่งต้นไม้ หรืออยู่ใกล้ แต่ไม่สะดวกออกไปซื้อหาต้นไม้ในสวนร้อน ๆ

ร้านขายต้นไม้แบบดิลิเวอรีเปิดให้บริการมาหลายปี แต่เพิ่งได้รับความนิยมในช่วง ๑-๒ ปีมานี้ เมื่อมีกระแสแต่งบ้าน ปลูกต้นไม้ในคอนโดมิเนียม รวมทั้งหลังเกิดปัญหาฝุ่นพิษ PM 2.5 จึงเกิดการตามหาต้นไม้ฟอกอากาศ  ความนิยมเพิ่มขึ้นอีกหลายเท่าตัวในช่วงที่ผู้คนต้องเก็บตัวอยู่ที่บ้าน ตามมาตรการเว้นระยะห่างทางสังคม (social distancing) อันเนื่องมาจากโควิด-๑๙

ความนิยมพันธุ์ไม้ชนิดต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นกล้วยไม้ บอนไซ โป๊ยเซียน กระบองเพชร ชวนชม จนแทบจะกลายเป็น “ต้นไม้ที่มีทุกบ้าน” สนนราคาตั้งแต่หลักร้อยถึงหลักล้าน คงไม่ใช่แค่การสร้างรายได้ของคนปลูกหรือการปลูกตามกระแสของคนซื้อ แต่บอกไลฟ์สไตล์ของผู้เพาะเลี้ยง และกระแสความนิยมก็อาจผลัดเปลี่ยน

หลังเดินเข้าเดินออกตลาดต้นไม้ เนิร์สเซอรีหรือโรงเรือนเพาะเลี้ยงไม้ใบ รวมทั้งสืบค้นข้อมูลในอินเทอร์เน็ต ผมพบราคาอันน่าตื่นตะลึงของไม้ใบในปี ๒๕๖๓ ดังนี้

นี่คือ “กฎของความด่าง”

ความด่างที่เราเห็นใบเป็นสีขาว ส่วนใหญ่เกิดจากความผิดปรกติของสายพันธุ์  ไม้ด่างมักเติบโตช้า เพราะส่วนสีเขียวที่สามารถสังเคราะห์ด้วยแสงมีน้อย อย่างไรก็ตามจุดด้อยได้กลายเป็นจุดเด่น เนื่องจากใบของไม้ด่างมักมีเส้นสายและสีสันสวยงามแปลกตา เหมือนใบไม้เล่นละเลงสีกัน  ถ้าด่างทั้งใบหรือด่างครึ่งใบที่เรียกว่า “ด่างฮาล์ฟ” ก็ยิ่งมีราคาสูง การด่างของต้นไม้จึงแตกต่างจากด่างพร้อย

และมีไม้ใบบางต้นที่ถึงมีเงินก็ไม่สามารถซื้อได้...

“คนเลี้ยงไม้ใบน่าจะแบ่งเป็นสองกลุ่ม คือกลุ่มที่เลี้ยงเพื่อประดับบ้าน จะเป็นคนเลี้ยงต้นไม้ทั่วไป ไม่ต้องเป็นต้นไม้หายาก ไม่ต้องเป็นต้นพิเศษ ขอแค่มีต้นไม้หนึ่งต้นในห้อง แค่เห็นสัญญาณของการมีชีวิต เลี้ยงไม่ตาย แตกใบใหม่ หรือทำให้บ้านสวยขึ้นก็ชื่นใจ  จากคนที่ไม่เคยปลูกต้นไม้ มาเลี้ยงมาดูแลแล้วมันอยู่ได้ก็มีความสุข

“อีกกลุ่มคือพวกคอลเลกเตอร์หรือนักสะสมต้นไม้ กลุ่มนี้มีหลายประเภท เช่น ประเภทที่ได้ต้นไม้หายากมาแล้วภูมิใจ ฉันเก็บไว้คนเดียว  หรือเป็นนักสะสม ต้นนี้ฉันยังไม่มีนะ ตอนนี้ได้มาแล้ว มีครบสามตัวแล้ว ภูมิใจจัง  หรือเป็นประเภทที่อยากขยายพันธุ์ อยากทำให้ไม้ใบชนิดนั้น ๆ มีจำนวนมากขึ้นเพื่อที่จะนำไปขาย ทำได้แล้วก็ภูมิใจ มีหลายแบบ”

ภวพล ศุภนันทนานนท์ ให้ความเห็นเกี่ยวกับคนเล่นต้นไม้  เมื่อการปลูกเลี้ยงไม้ใบกลายเป็นกระจกสะท้อนสภาพเศรษฐกิจ สังคม และผู้คน ได้อย่างไม่น่าเชื่อ

เขาเล่าว่าต้นไม้บางต้นเดินทางมาจากป่าลึกของแอมะซอน เป็นต้นไม้หายาก  บางคนไปขอแบ่งปันมาจากพี่ ๆ ในวงการ  ต้องพูดคุย ต้องถูกชะตากันถึงจะให้  เจ้าของต้นไม้บางต้นอาจยังหวงแหนอยู่ เพราะกว่าจะได้มาก็ยากลำบาก ต้นไม้บางต้นถึงแม้มีเงินก็ไม่อาจหาซื้อได้

“อย่างเอสเอส (ชื่อเรียกฟิโลเดนดรอน สปิริตัส แซงก์ติ) ที่ยังเป็นไม้ใหม่สำหรับคนไทย  ความจริงมันเข้ามานานแล้ว แต่รู้จักกันในวงแคบ ๆ  เมื่ออยู่ในวงแคบ ๆ ก็อยู่ในมือคอลเลกเตอร์ไม่กี่คน  คอลเลกเตอร์บางคนไม่ได้เพาะพันธุ์ เขาแค่เลี้ยงเอาไว้ ไม่อยากตัดยอดไปขยายพันธุ์ เพราะถ้าตัดก็เสี่ยงที่ต้นไม้จะตาย หรือเขาอยากจะเก็บไว้ชื่นชมเป็นต้นใหญ่ ๆ สวย ๆ เต็มฟอร์มมากกว่า 

นก-นภารัตน์ จุ่มศรี เจ้าของร้าน Philo By Me และ Light Green Garden Tropical House โรงเรือนเพาะเลี้ยงไม้ใบย่านบางเลน นครปฐม ให้ความเห็นว่าวงการต้นไม้คล้ายวงการพระเครื่อง

“มันมีสิ่งที่เราให้มูลค่าตามความพึงพอใจ อย่างเราเชื่อว่าพระองค์นี้ หลวงพ่อองค์นี้ หรืออะไรก็แล้วแต่หายาก มีคุณค่ามาก ขลัง เป็น rare item จะกี่ล้านก็ซื้อ  อย่างไม้ใบหายาก ในป่ามีไม่กี่ต้น บอกราคาใบละแสนเราก็ซื้อเหมือนกัน บางครั้งมันคือเรื่องของความเชื่อ ความรัก ความศรัทธา

“ในทางตรงกันข้าม  ไม้ใบต้นหนึ่งมีแค่สองสามใบราคาเป็นแสน  ไวต์มินต์ราคา ๑๕๐,๐๐๐ บาท ถ้าไม่รักจริง ๆ ปล่อยให้เขาตาย ใบละแสนก็ละลายหายไปหมด”

คำแรกของชื่อร้าน Philo By Me ของพี่นกมาจากฟิโลเดนดรอน (Philodendron) ไม้ใบสกุลที่เธอรักมากที่สุด

ย้อนกลับไปเมื่อ ๑๘ ปีก่อน เธอตัดสินใจลาออกจากงานประจำมาเพาะเลี้ยงและขายต้นไม้ ก่อนหน้านั้นเธอก็เริ่มต้นจากคนที่ไม่รู้อะไรเกี่ยวกับไม้ใบมาก่อน

“ตอนนั้นเรารู้จักแค่ไม้ตัดใบ หมายถึงพรรณไม้ที่มีรูปทรงใบสวยงาม คนตัดใบมาใช้ปักแจกันร่วมกับดอกไม้ชนิดอื่น ๆ  เราเห็นซานาดู [ฟิโลเดนดรอน ซานาดู (Philodendron xanadu Croat, Mayo & J.Boos)] คนบอกว่าเป็นฟิโลฯ เราก็งง ฟิโลฯ คืออะไร เข้ามาแรก ๆ รู้สึกว่ามันเหมือนกันไปหมดทุกอย่าง ต่างกันยังไง ทั้งที่จริงมันต่าง เวลาเรามองซานาดูก็เหมือนมะละกอ [หมายถึงฟิโลเดนดรอน ไบพินนาติฟิดัม (Philodendron bipinnatifidum Schott ex Endl.)] ต่างกันแค่ไซซ์เล็กไซซ์ใหญ่ แล้วมันต่างกันยังไง  โชคดีที่เราเป็นคนช่างสังเกต ใช้เวลาเรียนรู้ คลุกคลีกับมัน จากคนไม่รู้เรื่องเลยก็รู้มากขึ้นเรื่อย ๆ อะไรที่ก้ำกึ่ง ถ้าเห็นของจริงก็จะตอบได้”

นับตั้งแต่ลาออกจากงานประจำมาขายไม้ใบ ร้านของพี่นกไม่เคยเปลี่ยน “หน้าไม้” เธอหมายถึงลักษณะที่ทำกับสินค้า

“ต้นไม้ที่เราสนใจมาตั้งแต่แรกก็คือไม้ใบ เรารู้สึกว่ามันมีเสน่ห์  เราไม่ใช่คนหน่อมแน้ม เพราะฉะนั้นจะไม่ชอบไม้ดอก  รู้สึกว่ากุหลาบมันสวย แต่เราไม่ได้ love ดอกกุหลาบ  กระบองเพชรมันเจ็บมันมีหนาม เราก็ไม่ไปเหลียวแล  ของพวกนี้มันเหมือนกับเราชอบอะไรเราก็เลือกแบบนั้น  เรารู้สึกว่าไม้ใบเนี่ยมันเท่ ดูแค่ใบก็สวยนะ  ชนิดนี้กับชนิดนั้น กลุ่มเดียวกัน แต่ใบไม่เหมือนกัน มีใบมีสี  มีใบเป็นรูปหัวใจ มีใบมีรู มีใบหยัก ใบกลม ใบมีก้านทรงพัด ใบมีขน ไม่มีขน  ดูสิ มันเยอะแยะ วุ่นวาย หลากหลาย สวยดี...และไม่ร้อน ไม่ต้องไปทำงานกลางแดด อย่างน้อยก็อยู่ใต้สแลน จริง ๆ มันไม่มีคำว่าไม่ร้อนหรอก แต่ก็ยังดีกว่าไปเน้นไม้แดดที่เราต้องไปอยู่กลางแจ้ง”

จนถึงวันที่กระแสไม้ใบเกิดขึ้นอย่างรุนแรง ส่วนหนึ่งเกิดจากวิธีการเลี้ยงของไม้ประดับประเภทนี้ค่อนข้างตอบโจทย์คนเมืองสมัยใหม่ เลี้ยงอยู่ในร่มได้ ชอบแดดรำไร ที่สำคัญคือใบสวย เอาไว้ภายในอาคารก็ยืนระยะอยู่ได้นาน ขณะที่ไม้แดดนำไปวางในร่ม ๓-๔ วันใบก็ร่วงหล่น

“สิบแปดปีที่ผ่านมา ร้านอื่นอาจจะเปลี่ยนหน้าไม้ แต่เราไม่เคยเปลี่ยน  เรายืนพื้นกับฟิโลฯ มานานมาก การเปลี่ยนหน้าไม้หมายความว่าร้านนี้แต่เดิมเขาขายไม้ด่าง พวกไม้ต้น ๆ ที่มีใบด่าง ๆ ถึงช่วงหนึ่งก็เปลี่ยนจากไม้ด่างมาเป็นไม้อวบน้ำ พวกกระบองเพชร แค็กตัส ซึ่งห้ามโดนฝน ชอบอากาศร้อน ก็ต้องทำโรงเรือนอีกลักษณะหนึ่ง  บางคนเคยทำไม้แขวนก็เปลี่ยนประเภทเพื่อให้รองรับกับตลาด แต่สวนของเราไม่เคยเปลี่ยน ยืนระยะมาเรื่อย ๆ  ซึ่งช่วงขายไม่ดีก็มี แต่พอขายไม่ดี เหลือน้อยคน เรายืนพื้น คนก็จะนึกถึงเรา ถ้าจะหาไม้ใบฟอร์มใหญ่ต้องมาที่นี่ ถ้าจะหาไม้ใบหน้าตาหลากหลายก็ต้องมาหา”

Amydrium medium ลวดลายบนใบคล้ายใยแมงมุม  ผู้ที่นำเข้ามาจึงตั้งชื่อทางการค้าให้ว่า spider ก่อนจะเพี้ยนไปจนกลายเป็น spiderman ถือเป็นไม้ใบหายากพิเศษ แตกต่างจากไม้ใบในสกุล Amydrium อื่นๆ ที่ไม่ค่อยมีลาย  

คนทั่วไปอาจเข้าใจว่าไม้ใบได้รับความนิยมช่วงต้นปี ๒๕๖๓ หลังเกิดสถานการณ์โควิด-๑๙ และมีดารา ศิลปิน ถ่ายรูปคู่กับต้นไม้ แต่เจ้าของร้าน Philo By Me ยังมีรายละเอียดเพิ่มเติมจากมุมมองของผู้ขาย

“จริง ๆ มันเริ่มบูมมาตั้งแต่ ๓-๔ ปีที่แล้ว เพียงแค่โควิด-๑๙ มาเป็นตัวกระตุ้น  สิ่งที่วัดก็คือความต้องการของลูกค้าต่างประเทศ และดูจากบ้านเรา ถือว่านาน และตอนนี้กลายเป็นคนไทยเล่นแล้ว ภายในประเทศเล่นแพงกว่านอกประเทศ จากเมื่อก่อนวัตถุประสงค์ที่เราส่งต้นไม้ขายต่างประเทศ เพราะราคามันดีกว่า แพงกว่า ๑๐-๒๐ เปอร์เซ็นต์ ไม่รวมค่าส่ง แต่ตอนนี้มันไม่ใช่ คนไทยเองซื้อแพงกว่า ยิ่งแพงยิ่งซื้อ ในขณะที่ตลาดนอกก็ยังต้องการของอยู่ ตอนนี้ก็เลยเหมือนกับตลาดในก็เดิน ตลาดนอกประเทศก็เดิน ราคาก็เลยสูงขึ้น ๆ  ช่วงนี้คือช่วงพีกสุดตั้งแต่ขายมา”

หากเปรียบเทียบกับหน้าวัวที่เคยบูมเมื่อช่วง ๑๐ ปีที่แล้ว 

“หน้าวัวบูมอยู่ ๒-๓ ปีเหมือนกัน แต่กระแสไม่แรงเท่าไม้ใบตอนนี้  สาเหตุหนึ่งเพราะมันเล่นกันแค่อาเซียน และแต่ก่อนคนไม่ได้ใช้สื่อออนไลน์กันมาก กระแสมันก็ไม่ได้ไปไกลทั่วโลก แต่ตอนนี้ไม้ใบมันไปทั่วโลกจริง ๆ  เหมือนเมื่อก่อนเรามีสินค้า ๑๐ ชิ้น มีตลาดสามประเทศ เราก็ส่งไปขายประเทศละสามชิ้น  ตอนนี้เรามีสินค้า ๑๐ ชิ้น แต่ความต้องการของทั่วโลกมันอาจจะ ๒๐ ประเทศ หรืออาจจะมีสินค้าเพิ่มเป็น ๒๐ ชิ้น แต่ความต้องการมี ๕๐ ประเทศแล้ว เราก็ไม่พอส่ง มันก็ทำให้ราคาขึ้น ทำให้คนเห็นช่องทาง ซื้อตัวนี้มาเลี้ยงโปรโมตตัวนั้น

“อย่างหลายคนเข้ามาเล่นไม้ใบปุ๊บ ฉันมีมอนสเตอร์ ในหนังสือสมมุติว่ามี ๓๐ ตัวก็อยากเก็บให้ครบ ๓๐ ตัวที่เขาว่ามา มันก็เลยทำให้ซื้อหามาเล่นต่อไปอีกเรื่อย ๆ  เมื่อมีแล้วก็อยาก up level ตอนแรกอาจจะแค่ซื้อมาเพราะชอบ จะเป็นแค่คนเล่นต้นไม้ แต่พอโพสต์รูปแล้วมีคนทักมา ขอซื้อได้มั้ย เมื่อตอนที่ซื้อมาราคา ๑,๐๐๐ บาท ตอนหลังราคาตลาดขึ้นเป็น ๒,๐๐๐ อีกคนมาขอซื้อ ๓,๐๐๐ เขาก็ขาย กลายเป็น

ผมจำได้คลับคล้ายคลับคลาว่าแบบเรียนชั้นประถมศึกษาจำแนกประเภทของพืชออกเป็นพืชดอกกับพืชไม่มีดอก บางวิชา (หรือบางบท ?) ก็แบ่งต้นไม้ออกเป็นไม้ดอก ไม้ผล ไม้ใบ

ในบรรดาต้นไม้ทั้งหลาย ที่ผ่านมาผมน่าจะให้ความสำคัญกับ “ไม้ใบ” น้อยที่สุด

เพิ่งจะมาสนใจก็เมื่อลงมือเขียนงานสารคดีชิ้นนี้

จากร้าน Philo By Me ที่สวนจตุจักร ถึงงานพรรณไม้งามอร่ามสวนหลวง ร. ๙ 

จากโรงเรือนเพาะชำไม้ใบย่านคลองหก ปทุมธานี ถึงหอพักคนรักไม้ใบซึ่งตั้งอยู่ไม่ห่างกัน

ผมยังมีโอกาสเดินทางไปอีกหลายแห่งหลายหนที่มีคนเลี้ยงไม้ใบ

ในช่วงท้าย ๆ ของการลงพื้นที่เก็บข้อมูลสารคดี ผมถามว่านว่าไม้ใบที่เขาชอบมากที่สุดสามอันดับแรกคืออะไร ว่านให้คำตอบว่า

มอนสเตอรา เอสคิวเลโต (Monstera esqueleto) หรือ “พลูฉลุยักษ์” ไม้เลื้อยต้นใหญ่ที่มีใบเป็นรูกว้าง

แอนทูเรียม คลาริเนอร์เวียม (Anthurium clarinervium Matuda) พืชในสกุลหน้าวัว ทรงใบเป็นรูป หัวใจป้อม เส้นใบสวยชัด ผิวใบเป็นเหมือนกำมะหยี่ เมื่อโดนแสงแดดจะวิบวับเหมือนกากเพชร  ใบอ่อนออกใหม่เป็นสีแดงแกมน้ำตาล

และลำดับที่ ๓ ว่านชอบไม้ใบทุกชนิดที่มีใบใหญ่ ๆ

สำหรับผมจะเป็นอะไรไปไม่ได้นอกจาก 

อะโกลนีมา พิกตัม ไทรคัลเลอร์ (Aglaonema
pictum tricolor) หรือ “เสือพรานสามสี” มีสีเขียวเข้ม
เขียวสด และสีขาว ปะปนอยู่บนใบรูปไข่เดียวกัน
ดูเท่ไม่เหมือนใคร คล้ายลายพรางกางเกงทหาร

ฟิโลเดนดรอน บิลเลียเต (Philodendron billietiae
Croat) หรือ “ฟิโลฯ ก้านส้ม” โดดเด่นที่ก้านใบสีส้มที่ผมเห็นทีไรก็นึกถึงหลอดดูดน้ำ ขนาดใบอาจใหญ่ยาวได้ถึง ๑ เมตร

และผมชอบซิงโกเนียม โพโดฟิลลัม (Syngonium podophyllum Schott) ไม้ใบสีเขียวเข้มที่มีชื่อบ้าน ๆ ว่า “เงินไหลมา” ชอบเพราะมันเป็นไม้ใบที่ขึ้นอยู่ที่บ้านตั้งแต่วันที่ผมยังเป็นเด็ก เช่นเดียวกับพลูด่าง และมันยังมีชีวิตอยู่รอด หรืออย่างน้อยก็ออกลูกออกหลานอยู่ตรงตำแหน่งเดิมจนถึงทุกวันนี้

ไม้ใบมีมากหลากชนิด บางชนิดต้องการแสงมาก บางชนิดต้องการแสงน้อย  บางชนิดชอบแสงมาก แต่ต้องได้รับน้ำเพียงพอ  บางชนิดไม่ชอบแสง ต้องปลูกในพื้นที่ร่มรำไรเท่านั้น

ไม้ใบที่ผมกับว่านหลงรักคงเป็นเพียงไม่กี่ชนิดในโลกแห่งไม้ใบ

ถ้าให้ใครเลือกก็คงยากที่จะออกมาซ้ำกัน

จากไม้ประดับที่เคยมีสถานะเป็นเพียง “ไม้ประดับ” เท่านั้น วันนี้ไม้ใบออกมายืนเด่นอยู่แถวหน้า และน่าจะยังมีอีกหลายต่อหลายชนิดถูกนำเสนอออกมา

เอกสารประกอบการเขียน
จิตรทิวัส พรประเสริฐ. “Houseplants ไม้ใบ ในกระแสชีวิตวิถีใหม่”. V magazine ปีที่ ๙ ฉบับที่ ๓๖ (ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๖๓) : ๔-๑๑.

ภวพล ศุภนันทนานนท์. ไม้ใบ Foliage Plants. พิมพ์ครั้งที่ ๓. กรุงเทพฯ : บ้านและสวน, ๒๕๖๓. 

ศิริวิทย์ ริ้วบำรุง และ จาตุรงค์ ขุนกอง. Everyday with plants ทุกวันมีต้นไม้. กรุงเทพฯ : บ้านและสวน, ๒๕๖๐.

ขอขอบคุณ
คุณโฮม-สรรพสิริ เชาวน์วาณิชย์, คุณวิทย์-ศิริวิทย์ ริ้วบำรุง, คุณโอห์ม-ภวพล ศุภนันทนานนท์, คุณนก-นภารัตน์ จุ่มศรี,
คุณจิ๋ว-ปราโมทย์ โรจน์เรืองแสง, คุณสุรัตน์ วัณโณ, คุณธง-ธงชัย สีฟ้า และคุณว่าน-จิตรทิวัส พรประเสริฐ