เหตุการณ์การระบาดของโรคโควิด-๑๙ เป็นเสมือนตัวเร่งให้การสอนแบบ “ท่องจำ” ถึงกาลสาบสูญ ยิ่งโลกเรามีแต่เรื่องราวไม่คาดฝัน เหนือการคาดเดาของพยากรณ์ศาสตร์และวิทยาศาสตร์มากขึ้นทุกวันเวลา สิ่งสำคัญล้ำค่าหาใช่วิชาความรู้อีกต่อไป เนื่องด้วยเป็นสิ่งซึ่งเข้าถึงได้อย่างไม่จำกัดเวลาและสถานที่ ทว่าหัวใจสำคัญคือความสามารถในการจัดการความรู้

“ช่วงเริ่มทำหลักสูตรต้องเคลียร์กันนานมากเลยนะ ประการแรกกว่าจะตกลงกันได้ว่ามีกี่สมรรถนะก็ค่อนข้างนาน  สอง พอใช้สมรรถนะเป็นเป้าหมาย ต้องลดความสำคัญรายวิชา ตรงนี้ก็ใช้เวลา ประสบการณ์จากที่ทำหลักสูตร เมื่อไรก็ตามที่เราเอาผู้เชี่ยวชาญหรือเจ้าของวิชามานี่ โอ้ มันยากมาก เขาจะสู้สุดฤทธิ์ว่าจะต้องให้ความสำคัญ ให้เวลา ให้เนื้อหาของเขาเยอะ ๆ

“คำว่า ‘บูรณาการ’ ในบ้านเราเลยเกิดยาก  ถ้าบูรณาการจริง ๆ ตัวของเดิมต้องเปลี่ยนรูป แต่บูรณาการบ้านเราของเดิมไม่มีเปลี่ยน

“ปัญหาอีกประการหนึ่งคือมีหลายหน่วยงานเกินไป โครงสร้างหนาเทอะทะขึ้นทุกครั้งของการเปลี่ยนแปลง ยิ่งเปลี่ยนยิ่งเพิ่มหน่วยงาน เพิ่มตำแหน่งงาน เพิ่มคน  ต้องจัดการเรื่องนี้โดยเอาเด็กเป็นตัวตั้งแล้วค่อย ๆ คิดว่าคนที่จะช่วยเด็กคือใคร ค่อย ๆ ไล่ออกมา จะลดทอนหน่วยงานที่มากำกับออกไปเยอะมาก แล้วมาดูว่าคนที่มีอยู่ทุกวันนี้จะไปอยู่ตรงไหน พอจัดการตรงนั้นได้ เราค่อยมาเน้นเรื่องประสิทธิภาพของการปฏิบัติงาน

“ถ้าไปดูทฤษฎีการเปลี่ยนแปลง จะเห็นได้ชัดว่าสิ่งที่เป็นอุปสรรคมากที่สุดคือคน”

ดอกเตอร์วัฒนาพรเปรยพลางส่ายหน้าเบา ๆ  เรารับรู้ถึงความเหนื่อยหน่ายในตาเธอผ่านจอสีฟ้า

ความท้าทายจึงอยู่ที่การปรับตัวของคนในระบบการศึกษา ว่าจะหยุดเข็มนาฬิกาหรือพร้อมก้าวไปข้างหน้าเช่นครั้งตัดสินใจ ก่อการปฏิรูปการศึกษาเมื่อ ๒๐ กว่าปีก่อน  

ครูอยู่ไหน ? เรามาถูกที่แล้วใช่ไหม ? ขณะลังเล

เราหันมองช่างภาพที่มาด้วยกัน สลับมองความเริงร่าของเด็กน้อยอีกครั้ง แล้วตอบอย่างมั่นใจ

ใช่ ! โรงเรียน (แบบ) นี้แหละถูกต้องแล้ว !

สิบสามปีที่แล้ว โรงเรียนบ้านนาขนวนเปลี่ยนแปลงตัวเองในเชิงระบบจากรูปแบบการเรียนการสอนปรกติสู่การเรียนการสอนแบบบูรณาการ ผ่านนวัตกรรมการสอนหลากหลาย เช่น

เริ่มด้วย Problem Based Learning (PBL) - การเรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน 

โรงเรียนตั้งปัญหามากระตุ้นการฝึกคิดของเด็ก ยกตัวอย่างในชีวิตประจำวันหรือเหตุการณ์จริงที่วันหนึ่งอาจต้องเจอ เช่น หากคนในครอบครัวทะเลาะกัน เรารู้สึกอย่างไร คิดอย่างไร แล้วเราจะอยู่ร่วมกันได้อย่างมีความสุขกว่าตอนนี้ได้อย่างไร จะก้าวข้ามออกจากตรงนี้ด้วยวิธีคิดแบบไหน

ต่อมาปรับเป็น Project Based Learning (PBL) - การเรียนรู้โดยใช้โครงงานเป็นฐาน

โรงเรียนฝึกวิธีคิดและพาเด็กเรียนรู้ผ่านการทำโครงงานที่เน้นการปฏิบัติจริง เช่น การลงแปลงปลูกข้าว การทำผ้ามัดย้อม การจัดการขยะในชุมชน ฯลฯ

ตามด้วย Phenomenal Based Learning (PhBL) - การจัดการเรียนรู้โดยใช้ปรากฏการณ์เป็นฐาน

โรงเรียนพาเด็กวิเคราะห์สถานการณ์รอบตัวที่เกิดขึ้น อย่างน้ำท่วม ไฟป่า เพื่อฝึกการเชื่อมโยงกับสิ่งแวดล้อมและสังคม เช่น เมื่อครั้งน้ำท่วมอุบลราชธานีครั้งใหญ่ ครูจัดกระบวนการแล้วตั้งโจทย์ว่าจะช่วยเหลือจังหวัดเพื่อนบ้านได้อย่างไรบ้าง เด็ก ๆ ก็พากันคิดแล้วทำโครงการรับบริจาคขยะเพื่อนำเงิน รายได้ไปบริจาค  สถานการณ์รอบตัวที่เลือกมานั้นต้องมีความสำคัญมากพอที่เด็กจะรู้สึกตระหนักถึงประโยชน์และรู้สึกมีส่วนร่วมในการช่วยสังคม

ข่าวการเร่งงานเปลี่ยนแปลงหลักสูตรจาก “หลักสูตรอิงมาตรฐาน” สู่ “หลักสูตรฐานสมรรถนะ” จึงถือเป็นความน่ายินดียิ่งสำหรับโรงเรียนแห่งนี้

“สำหรับโรงเรียนทั่วไปที่ยังสอนวิธีเดิม ๆ ถือว่าเป็นการเปลี่ยนแปลงที่ยิ่งใหญ่พอสมควร เพราะนอกจากจะเปลี่ยนแปลงเรื่องเอกสารแล้ว ตัวผู้สอน กิจกรรม ต้องเปลี่ยนหมด ถือเป็นภาระที่ค่อนข้างหนักเหมือนกัน แต่ว่าที่นี่โรงเรียนเน้นการสอนเชิงสมรรถนะอยู่แล้ว พอเปลี่ยนหลักสูตรเข้ามาก็ถือว่าตอบโจทย์งานที่โรงเรียนทำ สำหรับคุณครูที่นี่ไม่ได้เป็นการเพิ่มภาระสักเท่าไร”

ธีรดา อุดมทรัพย์ หรือ “ครูหยก” ครูประจำชั้นประถมศึกษาปีที่ ๓ โรงเรียนบ้านนาขนวน บอกกับเราก่อนเข้าประเด็นปัญหาที่พบเจอเมื่อเธอได้ทดลองสอนตามแนวทางฐานสมรรถนะและต้องทำแบบประเมินผลส่งสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา