มองจากทางเดินเชื่อมระหว่างพระที่นั่งสโมสรเสวกามาตย์กับพระที่นั่งสมุทรพิมาน หันหน้าออกทางชายทะเล ขวามือในภาพคือพระที่นั่งสมุทรพิมานกับทางเดินไปศาลาลงสรงฝ่ายหน้า ทางซ้ายมือของภาพคือต้นเกด (Manilkara hexandra) พันธุ์ไม้ดั้งเดิมของพื้นที่สันทรายชายหาด อยู่กลางพื้นถนนวงเวียน ซึ่งได้รับการขุดรื้อพื้นปูนที่ก่อสร้างทับในสมัยหลังออกจนหมด เพื่อให้เห็นระดับพื้นถนนเดิมของพระราชนิเวศน์มฤคทายวันตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๖
พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน
พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จ
พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
๑๐๐ ปี วันสวรรคต
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
เรื่อง : อิทธิกร ศรีกุลวงศ์
ภาพ : ประเวช ตันตราภิรมย์
เมื่อ ๑๐๐ ปีก่อน วันที่ ๒๐ มิถุนายน ๒๔๖๘ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพร้อมคณะผู้ติดตามเดินทางออกจาก “พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน” พระราชฐานที่ประทับฤดูร้อน ณ ตำบลห้วยทรายเหนือ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี กลับกรุงเทพฯ หลังเสร็จสิ้นการเสด็จฯ แปรพระราชฐานไปประทับแรมที่ดำเนินมาตั้งแต่เดือนเมษายน
ในวันนั้นจะมีใครทราบหรือไม่ว่านี่จะเป็นการเสด็จฯ แปรพระราชฐานไปประทับแรมครั้งสุดท้ายของพระองค์ แม้พระราชนิเวศน์ฯ จะเพิ่งสร้างเสร็จเพียงปีเศษ ๆ เนื่องจากในเดือนกันยายนปีเดียวกัน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า
เจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรและเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ เพียง ๑ วัน หลังจากพระประสูติการของสมเด็จฯ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
แม้ในบันทึกลำดับเวลาทางประวัติศาสตร์ พระราชนิเวศน์มฤคทายวันอาจเป็นเพียงช่วงเวลาสั้น ๆ เพียงสองฤดูร้อนจาก ๔๕ พรรษาของพระองค์ แต่ก็อาจเป็นหลักฐานที่เป็นรูปธรรมของวิธีคิด ความเชื่อ องค์ความรู้ หลักการอุดมการณ์ และเจตนารมณ์ ในช่วงท้ายรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖
พุทธศักราช ๒๕๖๐ พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลปัจจุบัน พระราชทานโฉนดที่ดินในค่ายพระรามหก
(ซึ่งอยู่ในเขตพระราชฐานพระราชนิเวศน์มฤคทายวันเดิม) อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี จำนวน ๒๓ แปลง เนื้อที่ ๑,๒๔๔ ไร่ ๒๔.๒ ตารางวา แก่แผ่นดิน ภายใต้การดูแลของกรมธนารักษ์ กระทรวงการคลัง เพื่อใช้เป็นสถานที่ทำงานของกองบัญชาการตำรวจตระเวนชายแดนและพิพิธภัณฑ์ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
เนื่องในวาระ ๑๐๐ ปีวันคล้ายวันสวรรคต เรากลับไปเยือนพระราชนิเวศน์มฤคทายวันซึ่งปัจจุบันจัดตั้งเป็น “พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว” เพื่อแกะรอยอดีตว่าเมื่อ ๑๐๐ ปีก่อน ทรงริเริ่มก่อร่างสร้างสิ่งใดไว้ที่นี่ และคนในยุคสมัยนี้จะเรียนรู้และรักษามรดกนี้ไว้ได้อย่างไร
พระราชนิเวศน์มฤคทายวันเป็นหมู่พระที่นั่งยกใต้ถุนสูงด้วยเสาปูนทั้งหมด ทำให้ชั้นล่างของเรือนโปร่งโล่งไร้กำแพง ชั้นบนเป็นไม้ หลังคามุงกระเบื้องว่าวซีเมนต์สีแดง ปัจจุบันอยู่ในความดูแลของมูลนิธิพระราชนิเวศน์มฤคทายวันในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี