ปลายปี ๒๕๖๓ ในรั้วมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิต

เราออกเดินทางสู่โลกของสิ่งจัดแสดงกับผู้อำนวยการ “พิพิธภัณฑ์ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ” เพื่อท่องจังหวัดเชียงใหม่ พ้นประตูทางเข้ามีผ้าเหลือง-เครื่องหมายแห่งพุทธศาสนาผืนใหญ่กางล้อมทางลาดขึ้นชั้น ๒ ของพิพิธ-ภัณฑ์ที่อุปโลกน์เป็นกำแพงเมืองเก่า มองข้ามเรื่องที่ท่องเที่ยวคูล ๆ ศิลปวัฒนธรรม ชาติพันธุ์บนดอยสูง หรือทรัพยากรธรรมชาติอันงดงามก่อน อยากชวนสัมผัสอีกมุมซึ่งน่าตื่นเต้นกว่า

“ผมไม่มีบัตรหรอก แต่ผมมีร่างกายของผม”

ลายมือของชายชาวไทใหญ่ แรงงานข้ามชาติผู้มีอาชีพค้าบริการทางเพศ ปรากฏบนผ้าเหลือง

“สิ่งน่าสนใจคือเป็นการเล่าเรื่องเมืองเก่าที่ไม่ใช่แค่อธิบายถึงเมืองที่ฝันจะเป็นมรดกโลกว่าคืออะไร หรือจัดแสดงเฉพาะวัฒนธรรมดีงาม แต่ฉายภาพจริงของเชียงใหม่ที่ไม่ได้มีเพียงคนเมือง ยังมีหลากอาชีพโดยหลายชาติพันธุ์ที่ร่วมอาศัยในพื้นที่เดียวกัน ทั้งหมอนวด ขายบริการทางเพศ นิทรรศการนี้จึงมีถ้อยความต่าง ๆ สะท้อนว่าพวกเขาซึ่งถูกจัดอยู่ในมุมมืดของเมืองส่งเสียงถึงเชียงใหม่อย่างไร”

อาจารย์สุดแดนอธิบายภาพรวมของนิทรรศการชื่อยาว “I think the old days are really gone ภาพวูบไหวในคำเล่าของเมืองเชียงใหม่” ที่แตกยอดจากงานวิจัยเกี่ยวกับมรดกโลกเชียงใหม่ของ ผศ.ดร. เทียมสูรย์ สิริศรีศักดิ์ อาจารย์ร่วมคณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา

ยังมีวิดีโอกึ่งสารคดีสั้น-ส่วนหนึ่งของสิ่งจัดแสดง ฉายถึงวิถีผู้คนในสังคมกลางคืนบนถนนยามราตรีเริ่มทวีความคึกคักเมื่อสมทบแสงสีตามไนต์คลับ หลายภาพวูบไหวของชายกำยำทั้งผู้ค้าและลูกค้าเพศเดียวกันสะกดให้ยืนดูและฟังสำเนียงแปร่งอยู่นานโดยยากจะห้ามสายตาไม่ให้เหล่ผ้าเหลืองที่ล้อมอยู่

อาจารย์-นักมานุษยวิทยาพาออกจากย่านบันเทิง ลอดซอยแคบที่คลุมผ้าดำจนมืดชวนจินตนาการว่าเป็นตรอกของคนทำงานให้บริการความสุข เราแลกเปลี่ยนกันว่าน่าจะดีถ้ามีแสงไฟกะพริบพรายอยู่ในห้องมืดนี้พร้อมโต๊ะวางเครื่องดื่มสักชุดเพื่อดึงดูดให้ยิ่งเข้าถึงบรรยากาศของนิทรรศการ

ภัณฑารักษ์หัวเราะ เพราะก่อนเดินมาตรงนี้เขาเพิ่งเล่าถึง “พิพิธภัณฑ์เกบร็องลี (Musée du quai Branly)” ที่กรุงปารีส สวรรค์ของผู้นิยมศิลปะแห่งชาติพันธุ์และเรื่องราวอารยธรรมโลก

“พิพิธภัณฑ์นั้นจัดตั้งขึ้นเพื่อแสดงสิ่งของชาติพันธุ์จากทั่วโลก แต่ภายในกลับนำเสนอราวกับพื้นที่ทางศิลปะ จัดแสงสีสวยงาม ฝ่ายนักมานุษยวิทยาวิจารณ์ว่าเป็นการมุ่งเน้นให้เสพความงามทางศิลปะมากกว่าความเข้าใจวัฒนธรรมในสังคมผ่านการจัดแสดงสิ่งของ  ขณะเดียวกันก็มีผู้สนับสนุนว่าการนำเสนอในรูปแบบศิลปะเป็นเพียงวิธีดึงดูดความประทับใจผู้ชมอย่างหนึ่ง แต่ก็ยังคงให้ข้อมูลอยู่ ซึ่งมีช่องทางแนะนำให้ผู้สนใจไปศึกษาเพิ่มเองได้ เราว่าประเด็นนี้น่าสนใจนะ เช่นเดียวกับในยุคแรกของการจัดตั้ง ‘พิพิธภัณฑ์ลูฟวร์’ สิ่งของชาวชาติพันธุ์แทบไม่เห็น มีแต่งานศิลปะชั้นเลิศอย่างภาพเขียน โมนาลิซา หรือผลงานของ Louis David  มายุคนี้ถึงมีห้องหนึ่งจัดแสดงสิ่งของชาติพันธุ์ เป็นเรื่องน่ายินดีว่าการที่พิพิธภัณฑ์แห่งนี้แสดงประติมากรรมหินอ่อนผลงาน Michelangelo ร่วมกับงานแกะสลักไม้ของชนเผ่า ก็คือการยอมรับว่ามีคุณค่าเทียบเท่ากัน”