วันหนึ่งในเดือนกรกฎาคม ๒๔๕๖ มีผู้พบศพย่าเหลทิ้งอยู่ในถังขยะของกรมศุขาภิบาลที่ถนนข้างวัดพระเชตุพน มีแผลถูกปืนยิง  หนึ่งในผู้ต้องสงสัยที่ตกเป็นจำเลยของสังคมมาช้านาน ได้แก่กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ (ปี ๒๔๒๓-๒๔๖๖) ทว่าพระยาหาญกลางสมุทร (บุญมี พันธุมนาวิน ปี ๒๔๓๓-๒๕๑๖) ผู้เป็นลูกศิษย์ใกล้ชิดเสด็จในกรมฯ เคยให้สัมภาษณ์ยืนยันว่าข่าวลือนี้เป็นเรื่องเหลวไหล และว่า “ในหลวงรัชกาลที่ ๖ ก็ไม่ทรงสงสัย”

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเศร้าสลดพระราชหฤทัยกับความตายของย่าเหลเป็นอย่างยิ่ง พระราชทานหีบทองประดับลายแกะสลักรูปย่าเหลให้บรรจุศพ แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำศพย่าเหลกลับไปจัดพิธีที่บ้านเกิด คือจังหวัดนครปฐม มีกระบวนแห่ศพจากพระราชวังสนามจันทร์ไปยังเมรุที่จัดสร้างขึ้นเป็นการเฉพาะ ณ วัดพระปฐมเจดีย์ นำขบวนโดยแตรวงของนักเรียนโรงเรียนมหาดเล็กหลวง  เมื่อนำหีบศพย่าเหลขึ้นตั้งบนจิตกาธานแล้วทรงจุดไฟพระราชทานเพลิงศพย่าเหลด้วยพระองค์เอง

โลงศพขนาดเล็กของย่าเหลยังคงเก็บรักษาอยู่ในพิพิธภัณฑ์ของวัดพระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม (ซึ่งห้ามถ่ายภาพ) ใครอยากเห็นลองแวะไปชมกันได้

ภายหลังงานพระราชทานเพลิงศพ ยังทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้อธิบดีกรมมหาดเล็ก คือพระยาเทพทวาราวดี (สาย ณ มหาไชย ปี ๒๔๑๓-๒๔๘๓ ภายหลังเป็นพระยาบำเรอบริรักษ์) นำส่งเงิน ๑,๕๖๑ บาท ๑๖ สตางค์ “ในนามของสุนัขก์ยาเหล” สำหรับบำรุงโรงพยาบาลปาสตุรสภา อันเป็นสถานที่รักษาโรคพิษสุนัขบ้า (ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น “สถานเสาวภา”) เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ “ย่าเหล” อีกด้วย

แผ่นโลหะจารึกกลอนไว้อาลัย พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๖ ที่ฐานอนุสาวรีย์ย่าเหล
ภาพ : ศรัณย์ ทองปาน

อ้างอิง
แจ้งความกระทรวงมหาดไทยเรื่องให้เงินบำรุงปาสตุรสภาในนามของสุนัขก์ยาเหล. (๓ สิงหาคม ๒๔๕๖). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๓๐. หน้า ๙๐๓.

“เจ้าคุณหาญฯ เล่าเรื่อง” ใน ที่ระลึกพระราชพิธีเปิดพระอนุสาวรีย์ พลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ ณ วิทยาลัยพณิชยการพระนคร ๑๙ ธันวาคม ๒๕๑๙. (๒๕๑๙). กรุงเทพฯ : มงคลการพิมพ์.

วรชาติ มีชูบท. (๒๕๖๑). ราชสำนักรัชกาลที่ ๖. กรุงเทพฯ : มติชน.

อนุสรณ์ “ศุกรหัสน์”. (๒๕๑๑). พิมพ์เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพ เสวกโท จมื่นมานิตย์นเรศ (เฉลิม เศวตนันทน์). พระนคร : โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย.