นักพฤกษศาสตร์จากมหาวิทยาลัยศิลปากร กำลังเก็บตัวอย่างพืชเพื่อศึกษาองค์ประกอบของพรรณไม้บนสันทรายโบราณ

จอกบ่วายยังพาผมไปรู้จักเพื่อนใหม่ ๆ และเรื่องราวการดำเนินชีวิตในโลกเล็ก ๆ ของพวกเขา อย่างสาหร่ายข้าวเหนียว (Utricularia spp.), หญ้าน้ำค้าง (Eleocharis spp.) ฯลฯ

นับตั้งแต่เริ่มถ่ายภาพธรรมชาติมา ๑๒ ปี ผมเคยดั้นด้นไปยังผืนป่าห่างไกลหลายแห่ง แสวงหาพืชและสัตว์หายาก แต่ด้วยความสงสัยหรือแรงดึงดูดบางอย่าง ตลอด ๔ ปีที่ผ่านมาผมเลือกผจญภัยในสถานที่ใกล้ตัวซึ่งตกสำรวจ ได้ค้นพบว่ามักเต็มไปด้วยเพื่อนใหม่ให้ทำความรู้จักและทักทาย พวกมันเป็นดั่ง hidden paradise หรือสรวงสวรรค์ซ่อนเร้น

ขณะที่โลกตะวันตกมุ่งศึกษาป่าดงดิบและป่าชายเลนในเขตร้อน พากันมองข้ามพื้นที่สันทราย แม้จะมีนักพฤกษศาสตร์บางกลุ่มพยายามศึกษาวิจัย แต่เสียงของพวกเขายังเบาเกินไป  พื้นที่ลักษณะเฉพาะนี้จึงเผชิญการทำลายจากการถมที่ ขุดสระ หรือแม้กระทั่งการ “ทำความดี” อย่างการปลูกต้นไม้ (ในนามของการ “ปลูกป่า”) ทับพื้นที่เดิม

สวรรค์เล็ก ๆ ซ่อนตัวอยู่กลางพื้นที่เกษตรกรรม โลกใบจิ๋วที่เติบโตในที่ลุ่มสันทรายโบราณ

อาจเพราะพืชเล็กจิ๋ว ดินทรายแร่ธาตุต่ำ ดูแห้งแล้งว่างเปล่าในฤดูแล้ง จึงถูกตีตราว่าเป็น “พื้นที่รกร้าง” ไร้ประโยชน์และไร้คุณค่า ทั้งต่อมนุษย์และเศรษฐกิจ

พื้นที่สันทรายเขตร้อนผ่านวิวัฒนาการยาวนานและใกล้ชิดวิถีชีวิตมนุษย์ตั้งแต่เราสร้างบ้านแปงเมืองตามแนวสันทรายโบราณ เราเคยรู้จักพวกมันดีกว่าป่าดงดิบเสียอีก แต่ความคุ้นเคยกลับกลายเป็นความเคยชิน จนวันหนึ่งเราหลงลืมคุณค่า

หากเพียงวันนี้เรามองเห็นชีวิตและสายใยซึ่งเชื่อมโยงเรากับระบบนิเวศอันพิเศษ

เราก็อาจกลับมาพบเพื่อนรักเหล่านี้ในสรวงสวรรค์ซ่อนเร้นตามที่ต่าง ๆ ได้ทุกปี ก่อนที่พวกมันจะสูญหายตลอดกาล  

ฤดูฝน

บัวบาน้อย (Nymphoides sp.) ขนาดเล็กจิ๋ว 

บัวบาใบเกือกม้า (Nymphoides sp.) แผ่ปกคลุมผืนน้ำตื้นบนสันทราย

หมากลิ้นน้ำค้าง (Lindernia antipoda)

กก (Eleocharis sp.)

 แมงมุมซ่อนตัวอยู่ใต้ฐานดอกของพืชวงศ์เข็ม

 สาหร่ายข้าวเหนียวทิพเกสร (Utricularia minutissima) ดอกจิ๋วหน้าตาละม้ายคล้ายปลากระเบนในท้องทะเล

จอกบ่วาย (Drosera burmannii) ขนาดเล็กแค่ ๑-๒ เซนติเมตร อาศัยกับเหล่าสาหร่ายข้าวเหนียวทิพเกสร

Burmannia cochinchinensis ดอกเหมือนคริสตัลสีม่วงสะท้อนแสงไปทั่วท้องทุ่ง  เป็นพืชที่พึ่งพิงเชื้อรา (myco-heterotrophic plants) ค้นพบเมื่อปี ๒๕๖๐ กระจายพันธุ์ในพื้นที่สันทรายโบราณทางภาคตะวันออกของประเทศไทย

 เมื่อลมหนาวมาเยือน ดอกโคลงเคลงตัวผู้ (Osbeckia cochinchinensis) ก็เริ่มบาน

บนพื้นที่ซึ่งอาจแลดูแห้งแล้ง เราก็พบกระถินทุ่ง (Xyris sp.) มีต้นและใบขึ้นจากดินเป็นพุ่มกอ มีดอกเหลืองเล็กบนช่อเรียวสูงดึงดูดแมลงผสมเกสร

กระดุมเงิน (Eriocaulon sp.) เบ่งบานคู่กับโคลงเคลงตัวผู้ (Osbeckia cochinchinensis) ความงามเล็ก ๆ ที่แต่งแต้มผืนสันทราย