487 ดอยหัวหมด พันธุ์ไม้บนเขาหินปูน

บนเส้นทางที่เต็มไปด้วยกรวดหินปูนที่กร่อนจากพลังธรรมชาติ ก้าวไปก็ไถลไปทุลักทุเลพอสมควร มองรอบตัวหากเปรียบก้อนกรวดที่เรายืนเหยียบเป็นทะเล กองหินปูนแหลมที่ปกคลุมด้วยต้นไม้ก็เหมือนเกาะเล็ก ๆ บางกองดูคล้ายสวนแนวตั้ง แต่ต่างตรงที่นี่คือ “สวนของธรรมชาติ” แท้จริง

แต่ละเกาะมีเสน่ห์เฉพาะ บางเกาะมีนางพญาชาฤ ๅษี ดอกใหญ่สีชมพูสดใสเบ่งบานแทรกร่องหิน บางเกาะมีดาดนภา (Begonia soluta) ใบกลมกว้าง ดอกสีชมพูฐานเกาะยังเต็มไปด้วยพืชล้มลุกนานาชนิด ส่วนไม้ยืนต้นขึ้นห่าง ๆ ไม่สูงนัก รูปทรงบิดงามราวบอนไซ เด่น ๆ คือก่อขี้หมู (Quercus helferiana) และช้องเจ้าฟ้า (Buxus sirindhorniana)

“เทียนปีกผีเสื้อ (Impatiens patula) เต็มดอยเลย !” เพื่อนอุทานเมื่อเราเคลื่อนขึ้นไปอีกยอด

ผมมองเบื้องหน้าแล้วขนลุกกับฉากที่เหมือนนิยาย ดอกสีชมพูแน่นทั่วลานไม่เว้นที่ว่างให้พื้นดินได้ปรากฏ ผมใช้เวลาเนิ่นนานนั่งดูดอกไม้รูปร่างเหมือนผีเสื้อกางปีก จนเผลอลืม “พิศวงตานกฮูก (Thismia thaithongiana)” ที่ตั้งใจมาดูไปสนิท

ดอยหัวหมดตระหง่านกลางขุนเขาหินปูนบนความสูงราว ๙๐๐-๑,๐๐๐ เมตรจากระดับน้ำทะเล อากาศเย็นกว่าพื้นราบเบื้องล่างเสมอ โดยเฉพาะช่วงฤดูฝนที่สายหมอกพัดผ่านและฤดูหนาวที่ลมเย็นจากทิศเหนือพัดมาปะทะ

พื้นที่นี้คือถิ่นอาศัยของสังคมพืชแปลกตาและน่าทึ่ง หลายชนิดไม่มีที่ใดในโลกอีก เป็นพืชถิ่นเดียวที่ผ่านวิวัฒนาการมาอยู่บนกลุ่มเขาหินปูนแห่งนี้โดยเฉพาะ ด้วยธาตุอาหารในชั้นหินปูนมีน้อย ชั้นดินแทบไม่มีให้เห็น มีเพียงแค่ตะกอนบาง ๆ สะสมตามซอกหิน แต่ความพรุนของหินปูนกลับอุ้มน้ำได้ดี สร้างความชื้นให้รากพืชแม้ในฤดูแล้ง

พืชที่จะดำรงชีวิตในสภาพเช่นนี้ต้องมีกลยุทธ์พิเศษ บางชนิดสร้างความสัมพันธ์แบบพึ่งพากับเชื้อราในดิน แลกเปลี่ยนธาตุอาหาร บางชนิดเป็นพืชล้มลุกที่รีบออกดอกออกผลในฤดูฝน แล้วทิ้งเมล็ดไว้รอความชื้นในปีถัดไปบางชนิดสร้างหัวใต้ดินเพื่อสะสมอาหารและน้ำ ดึงตัวเองผ่านพ้นฤดูแล้งที่ยาวนาน

นักพฤกษศาสตร์เปรียบดอยหัวหมดว่าเป็น “เกาะแห่งวิวัฒนาการ” ที่เก็บรักษาเรื่องราวการปรับตัวและการอยู่รอดของพืชไว้อย่างสมบูรณ์ แต่ความพิเศษนี้มาพร้อมความเปราะบาง พืชเหล่านี้ไวต่อการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ ปริมาณน้ำฝน หรือการรบกวนของมนุษย์ สมดุลที่สร้างมานับล้านปีอาจพังทลายในชั่วพริบตา

แล้วพิศวงตานกฮูกอยู่ที่ไหน

มันอยู่ไม่สูงนัก ซ่อนตัวใต้้ต้นเป้ง (Arenga pinnata) ญาติของอินทผลัม ตอนแรกผมกวาดตามองหาไม่เจอ จนกระทั่ง “อู๊ดดี้” นักถ่ายภาพมือรางวัล ผู้หลงใหลพรรณไม้ ชี้ให้ดู ผมทึ่งจนพูดไม่ออก เพราะมันเล็กแค่หัวเข็มหมุดขึ้นเป็นกลุ่มกระจายอยู่รอบพื้นที่เล็ก ๆ

หลัง “จูนสายตา” ได้ ผมเริ่มเห็นต้นไม้จิ๋วอื่น ๆ ที่ซ่อนอยู่ทั้งเอื้องหน้าแมว (Disperis neilgherrensis), สาหร่ายน้ำตก (Lycopodiella cernua) มอสเล็ก ๆ

โลกใหม่เปิดกว้างตรงหน้า

กาลเวลาหลายล้านปีที่ผ่านมา กระบวนการคัดเลือกโดยธรรมชาติและวิวัฒนาการค่อย ๆ หล่อหลอมให้กำเนิดพืชเหล่านี้ ณ ที่แห่งเดียวบนโลก ไม่มีที่ใดให้อพยพ ไม่มีเผ่าพันธุ์อื่นให้แลกเปลี่ยนพันธุกรรม

หากวันหนึ่งดอยหัวหมดถูกรบกวนหรือเปลี่ยนแปลงสภาพ พวกมันก็จะสูญพันธุ์ตลอดกาล

กาลเวลาหลายล้านปีที่ผ่านมา กระบวนการคัดเลือกโดยธรรมชาติและวิวัฒนาการค่อย ๆ หล่อหลอมให้กำเนิดพืชเหล่านี้ ณ ที่แห่งเดียวบนโลก ไม่มีที่ใดให้อพยพ ไม่มีเผ่าพันธุ์อื่นให้แลกเปลี่ยนพันธุกรรม