ภาพวาดพืชที่สวยงามด้วยศิลปะ ไม่เพียงแทนคำบรรยายได้มาก รายละเอียดสมจริงที่ถ่ายทอดผ่านเทคนิคอย่างแยบคาย ยังจะทำให้ผู้ชมประทับใจและตระหนักถึงความสำคัญของพืช

วันที่พบกัน ภาพเขียนดอกอัญชันบนพื้นหลังสีขาวสะอาดเกือบเสร็จสมบูรณ์แล้ว 

“ตอนแรกที่ทราบโจทย์ของนิทรรศการภาพวาดพฤกษศาสตร์ปีนี้ว่าเป็นการนำเสนอพืชมรดกของภูมิภาคก็ยังคิดว่าอยากวาดพืชวงศ์ยาง มีติดต่อนักวิชาการและคนรู้จักที่ทำงานภาคสนามในป่าทางเหนือกับทางใต้ไว้ อยากวาดสิ่งที่หายากจะได้ไม่ซ้ำศิลปินคนอื่น แต่เนื่องจากช่วงเวลาที่ต้องสร้างงานจำกัด จะเห็นการเจริญเติบโตครบตั้งแต่เมล็ด ราก ลำต้น จนการแตกยอดได้ยาก จึงต้องเปลี่ยนวิธีคิดใหม่ สุดท้ายกลับมามองหาพืชที่เรามั่นใจว่ารู้จักโดยไม่ต้องปรึกษาใคร รู้ว่าก้านใบเป็นแบบไหน แต่ละข้อไล่อายุจากแก่ไปอ่อนอย่างไร ลีลาทอดตัวโค้งตัวจากทิศไหนไปทิศไหน รู้กระทั่งกลีบในที่หุ้มเกสรบางดอกต่างกัน พืชจะออกดอกช่วงไหน บานเต็มที่กี่วัน  เมื่อต้องทำงานแข่งกับเวลาจึงเลือกสิ่งที่คิดว่ารู้จักมันดีพอ”

แต่ทุกอย่างก็ไม่ง่ายเพียงตัดตัวอย่างสักช่อมาเป็นแบบวาด

“พืชจะรู้โดยธรรมชาติว่าถูกย้ายจากที่ที่เคยอยู่จึงต้องหาวิธีช่วยไม่ให้เฉาเร็วเกิน โดยตัดหลายช่อที่ต้องการในตอนเช้านำมาแช่น้ำไว้สักคืน ปล่อยให้พืชมีเวลาปรับตัวกับสภาพแวดล้อมใหม่ ปรับทรงช่อให้เป็นธรรมชาติ จึงค่อยเริ่มศึกษาการทอดตัวจากต้นแบบที่จะวาด”

แม้ปัจจุบันมีเทคโนโลยีถ่ายภาพเป็นตัวช่วยในการวาดภาพ หรือต่อให้ศิลปินพยายามค้นคว้าเพื่อทำความเข้าใจลักษณะของพืชจากตำราก็ย่อมสู้การอยู่ร่วมกับพืชนั้นไม่ได้ อรวรรณจึงปลูกต้นอัญชันไว้ริมรั้วบ้าน เพื่อซึมซับคุณค่าของพืชและศึกษาพฤติกรรมช่อที่เลือกมาวาดเทียบเคียงกับกิ่งที่ยังอยู่กับต้น

“ต่อให้ถ่ายภาพมาเป็นร้อยก็ยังยากจะดูว่าหลืบที่อยู่ข้างในเป็นอย่างไร และเมื่อเกิดข้อสงสัยขณะวาดยังเดินไปหาคำตอบจากต้นจริงได้ กระทั่งตัวอย่างส่วนต่าง ๆ ก็ควรมาจากต้นเดียวกันเพื่อเลี่ยงกรณีที่พืชชนิดเดียวกันมีชนิดย่อยที่อาจดูคล้ายแต่มีรายละเอียดบางจุดที่ไม่เหมือนกันเสียทีเดียว เช่น ใบเว้าลึกต่างกัน กลีบดอกไม่เหมือนกัน”

แม้ผู้สร้างสรรค์ไม่จำเป็นต้องเป็นนักวิทยาศาสตร์หรือนักพฤกษศาสตร์ เพียงเป็นศิลปินที่สนใจเรื่องพืชก็ได้ แต่จำเป็นต้องเข้าใจสิ่งที่ตนวาดเพื่อจะถ่ายทอดลักษณะของพืชได้อย่างถูกหลักวิชาการ

“เราชอบฟอร์มของอัญชันที่บิดเป็นเกลียว จะแหวกต้นหาช่อที่มีเกลียววกกลับขึ้นไป หยิบลีลาความรกของพืชมานำเสนอ สะท้อนเสน่ห์เล็ก ๆ ของอัญชันที่เรารู้จักมัน”

เธอเลือกนำเสนอมุมมองที่ส่วนของดอกอยู่ใกล้สายตาผู้มอง ก้านใบอยู่ห่างออกไป แล้ววาดซ้อนทับชั้นหลายดอกเพื่ออวดลีลาหลายแบบ ทั้งด้านหน้า-หลังของดอกตูมและดอกบานให้อัญชันสองมิติบนพื้นขาวดูมีชีวิตชีวาเสมือนกำลังเจริญเติบโตบนกระดาษเนื้อด้านขนาด A3

ชวนให้พลเมืองเขตร้อนรู้สึกคันมืออยากเด็ดเจ้าดอกสีน้ำเงินอมม่วงไปคั้นเอาน้ำทำสีผสมอาหาร

ขั้นตอนการลงสีไม้เป็นชั้น ๆ การผสมสีจะเกิดขึ้นบนกระดาษไม่ใช่บนจานสีอย่างสีน้ำ

เด็กทุกคนเติบโตมากับการใช้ดินสอสี สีไม้จึงถูกมองว่าใช้ง่ายที่สุด

แต่ศิลปินที่ชอบนำสีไม้มาเป็นสื่อศิลปะกลับเห็นว่าคือความท้าทาย

นอกจากคุณสมบัติที่พฤกษศิลปินควรรู้จักพืชที่วาดยังต้องรู้จักสีที่ใช้ โดยเฉพาะข้อจำกัด 

“เราใช้ชนิดไส้แข็ง เพราะแม้จะเป็นกระดาษเรียบแต่ก็มีผิวที่ทำให้เนื้อสีไม่ลง เพราะไส้ดินสอสีมีไขผึ้งหรือน้ำมันเป็นพื้นฐาน และสีไม้มีลักษณะแห้งไม่เหมือนสีน้ำที่พอชุ่มสีก็ซึมลงเนื้อกระดาษได้หมด อัญชันในแบบ botanical art จึงต้องลงสีซ้อนทับเกือบ ๑๐ ชั้นจึงจะเก็บรายละเอียดได้ดีพอ”

คนมักเข้าใจว่าสีไม้หาซื้อง่าย ราคาไม่แพง แต่แท้แล้วศิลปินอาชีพจำเป็นต้องเลือกเกรดคุณภาพที่ออกแบบมาให้ใช้กับงานที่มีความละเอียดสูง ไส้สีแข็งแรง และแท่งไม้คุณภาพดี

“เมื่อก่อนก็เคยใช้ยี่ห้อหนึ่งถือว่าดีมากสำหรับเกรดนักเรียน แต่ใช้งานจริงจังไม่ได้ เนื้อสีซ้อนทับกันยาก จะลงสีรอบที่ ๓ ก็ไม่ติดแล้ว อาจเพราะไส้ดินสอสีมีส่วนผสมของไขผึ้งเยอะไป และสีเกรดนักเรียนพอภาพโดนแสงไฟเลียจะซีดเร็ว สีที่เกรดดีจะใช้น้ำมันสูตรเฉพาะของแต่ละบริษัทผสมสารเติมแต่งและสารยึดในอัตราส่วนที่ช่วยให้เม็ดสีเข้ากันได้ดี”

เทคนิคส่วนตัวที่เธอใช้คือมองว่า “ดินสอสีเป็นเข็ม” จึง “เขี่ยสี” ทีละนิดอย่างเบามือ

“ไม่ใช่การระบายแบบถูไถหรือกดอัดสีเข้าไป เราลงสีโดยเพิ่มรายละเอียดให้สีทีละนิดแบบไม่ออกแรง ดินสอสีที่ใช้จึงต้องแหลมเท่านั้น และต้องจับแท่งให้ตั้งฉากตลอดเวลา ถ้าเอนเมื่อไรจะกลายเป็นแรเงาซึ่งมันจะซ้อนทับไม่ได้ และปลายดินสอสีจะทู่ทำให้เขี่ยสีไม่ได้ ทู่ปุ๊บต้องเหลาปั๊บ”

แม้คุณสมบัติของสีไม้จะเป็นสีกึ่งทึบแสง แต่การที่เม็ดสีนั้นอ่อนนุ่มลื่นไหลไปทั่วพื้นผิวกระดาษและเกาะติดกระดาษง่ายก็มีข้อดีตรงทำให้ลงสีได้หลายชั้น ถึงอย่างนั้นความท้าทายก็มี

สีไม้มีข้อจำกัดกับบางโทนซึ่ง botanical art ควรเป็นพื้นขาว ศิลปินจึงเลี่ยงการเลือกพืชที่มีโทนสีขาว สีครีม สีเหลือง เพราะจะทำให้พืชโดดเด่นจากเนื้อกระดาษได้ยาก ซึ่งแม้อัญชันดอกสีเข้มจะพ้นข้อกังวลนั้นก็ยังพบความท้าทายอื่น เช่น ดินสอไม้ไม่มีเฉดสีที่ต้องการ

“กระดังงาสงขลา Dwarf ylang-ylang (Cananga odorata)” อรวรรณใช้เทคนิคสีน้ำ เป็นอีกหนึ่งผลงานที่ร่วมจัดแสดงในงาน Botanical Art Worldwide 2025 กระดังงาสงขลาเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ เนื่องจากดอกหอมมีการกระจายพันธุ์ในเวียดนามและไทย