เพลงหรือท่อนเพลงแบบนี้มีชื่อเรียกในภาษาอังกฤษว่าเอียร์เวิร์ม (earworm) แปลแบบทื่อ ๆ ว่า “หนอนหู” ให้ภาพเหมือนมีหนอนไปเต้นดุ๊กดิ๊กอยู่ในหูของเรา

คำว่า earworm มีรากศัพท์จากภาษาเยอรมันว่า öhrwurm คิดขึ้นมาใช้ในความหมายเดียวกันเมื่อกว่า ๑๐๐ ปีก่อนนักวิทยาศาสตร์เรียกอาการนี้ในหลายชื่อไม่ว่าจะเป็น stuck tune syndrome หรือ musical repetition และ involuntary musical imagery (INMI)

ส่วนนักดนตรีบางทีก็เรียกอาการนี้ว่า DJ Earworm

ตัวอย่างเอียร์เวิร์มกรณีเพลงไทย เช่น “ทรงอย่างแบด” ของเปเปอร์เพลนส์ “ซุปเปอร์วาเลนไทน์” หรือ “เจน นุ่น โบว์” และ “คุกกี้เสี่ยงทาย” ของวง BNK48  ส่วนเพลงต่างประเทศ เช่น “Pen-Pineapple-Apple-Pen” ของ Pikotaro เพลง “Gangnam Style” ของ PSY ซึ่งเป็นซิงเกิลทำสถิติยอดเข้าชมทะลุ ๑ พันล้านวิวในยูทูบเป็นรายแรกได้สำเร็จ และ “Baby Shark Dance” ของ Pinkfong ซึ่งปัจจุบันครองตำแหน่งวิดีโอบนยูทูบที่มีผู้ชมมากที่สุดตลอดกาล ด้วยยอดชมกว่า ๑๓,๘๐๐ ล้านครั้ง

แต่ “หนอนหู” ที่คนตะวันตกสมัยใหม่รู้จักกันดีที่สุดน่าจะเป็นท่อนฮุกของ “Jingle Bell Rock” ของ บ็อบบี เฮล์มส์
และ “All I Want for Christmas is You” ของ มารายห์ แครีย์

อะไรทำให้เพลงพวกนี้ “ติดหู” แบบล้างไม่ออกขนาดนี้ ?

งานวิจัยที่ชำแหละเพลงเหล่านี้พบว่าลักษณะสำคัญของเพลงติดหูคือมักเป็นท่อนสั้น ๆ ยาวราวสามถึงสี่บาร์และร้องซ้ำไปซ้ำมาหลายรอบ  มีคำอธิบายหนึ่งว่าลักษณะเช่นนี้ทำให้สมองมึนงงเกินควบคุมและอึดอัดจนต้องทำอะไรบางอย่างโดยมักจบลงที่ต้องร่วมร้องตาม

ยังมีคำอธิบายอีกแบบหนึ่งที่แทบจะตรงกันข้าม นั่นคือเพลงพวกนี้อาจฟังแล้วสบายหู แต่ชวนสงสัยบางอย่างจนทำให้อยากฟังซ้ำเพื่อทำความเข้าใจ

งานวิจัยอีกชิ้นหนึ่งระบุว่า ทำนองเพลงเหล่านี้มักเริ่มจากเสียงสูงก่อนแล้วลดระดับเสียงลง แบบเดียวกับท่อนแรกในเพลง “Twinkle, Twinkle Little Star” ซึ่งรูปแบบเช่นนี้เราคุ้นเคยดี ทำให้สบายหูก่อน จากนั้นจึงต่อด้วยท่อนที่คาดไม่ถึง มีจังหวะหรือลีลาแปลกหู จนอยากฟังซ้ำเพื่อทำความเข้าใจ

ท่อนพิเศษนี้ควรเรียบง่าย แต่มีลักษณะจำเพาะบางอย่างเพื่อให้เรียกความจำออกมาได้ง่าย ๆ และอยากฟังซ้ำแล้วซ้ำอีก

คนที่ทำสิ่งซ้ำซากจำเจ ไม่ต้องใช้ความคิดมาก เช่นการล้างจานพร้อมฟังเพลงพวกนี้ไปด้วย จะ “ติดกับดัก” โดนหนอนหูเจาะไชเข้าไปได้ง่ายมากเป็นพิเศษ

นอกจากนี้ยังมีการทดลองที่แทรกช่วงเงียบเข้าไปในเพลงเป็นช่วงสั้น ๆ สิ่งที่พบก็คือสมองของอาสาสมัครยังทำงานในช่วงเงียบราวกับได้ยินเสียงดนตรีหรือเสียงร้องครบเหมือนเดิม ยิ่งไปกว่านั้นหากเป็นเพลงที่มีเนื้อร้อง แต่เล่นให้ฟังแค่ดนตรีแบบคาราโอเกะ สมองก็จะร้องเนื้อเพลงท่อนนั้นด้วย 

เพลงพวกนี้ช่างมีอิทธิฤทธิ์มากจริง ๆ

ส่วนที่เด็ดสุดก็คือ ยิ่งคุณพยายามต่อสู้และลืมเพลงพวกนี้มากเท่าไร เพลงนี้ก็จะยิ่งเล่นงานคุณหนักขึ้นและกินเวลากว่าจะหายนานมากขึ้นเท่านั้น !