ลักษณะสำคัญอย่างหนึ่งของทฤษฎีสมคบคิดคือการสนับสนุนความเชื่อของคน โดยเฉพาะสิ่งที่ขัดแย้งกับข้อมูลที่ได้รับ ยิ่งข้อมูลจากรัฐบาลยิ่งเกิดขึ้นง่าย ชวนให้คิดว่ามีการปกปิดซ่อนเร้นหาประโยชน์หรือได้ประโยชน์จากการอำพรางเรื่องนั้น ๆ ไว้

เซอร์อาเทอร์ โคแนน ดอยล์ ผู้เขียนนวนิยายสืบสวนชื่อดัง เชอร์ล็อก โฮล์มส์ เคยกล่าวไว้ว่า “เป็นความผิดพลาดสำคัญที่ใครก็ตามจะตั้งทฤษฎีขึ้นก่อนจะได้ข้อมูล”

แต่ความจริงก็คือเราทำแบบนี้บ่อยกว่าที่คิด เรามีอคติสั่งสมจากความเชื่อ ประสบการณ์ และทัศนคติส่วนตัว นอกจากนี้ยังโดนอิทธิพลจากคนรอบข้าง สังคมรอบตัว และสื่อต่าง ๆ หล่อหลอมตลอดเวลา เราจึงมักกระโจนไปหาข้อสรุปอย่างผลีผลามบ่อยครั้ง

ทฤษฎีสมคบคิดมักกำกวม การอ้างความเป็นเหตุเป็นผลก็ไม่หนักแน่นไม่ค่อยมีรายละเอียดจำเพาะมากนัก ถ้ามีก็มักอ้างว่ามีแต่ผู้พูดเท่านั้นที่เข้าถึงได้ อาจอ้างว่าได้มาจากแหล่งข่าวลับหรือคนวงในซึ่งยอมให้เกิดความชั่วร้ายต่าง ๆ ไม่ได้ มีบ้างที่ไปไกลขนาดว่าได้ทราบจากผีสางนางไม้ เทวดา กระทั่งจากพระผู้เป็นเจ้าหรือมนุษย์ต่างดาว !

โซเชียลมีเดียแพลตฟอร์มต่าง ๆ ก็เป็นช่องทางที่มีประสิทธิภาพมากสำหรับทฤษฎีสมคบคิด รวมถึงข่าวลวงและข่าวผิดเพี้ยน เพราะอัลกอริทึมสนใจน้อยมากในเรื่อง “ความถูกต้อง” แต่สนใจสูงสุดที่ “ความถูกใจ” จึงเน้นโพสต์หรือคลิปที่กระตุ้นอารมณ์ ไม่ว่าจะเป็นความโกรธเกรี้ยว ความรุนแรง ความเศร้าโศก หรือความกลัว ทั้งหมดนี้เป็นความรู้สึกด้านลบที่รุนแรงในจิตใจมนุษย์

อีกอย่างที่ทำให้ทฤษฎีสมคบคิดแพร่หลายคือความรู้เท่าทันประวัติศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ฯลฯ มีน้อย จึงไม่อาจแยกแยะตัดสินใจได้ดีพอ ยกตัวอย่าง มีคนอเมริกันถึงหนึ่งในสี่ที่เชื่อว่าภาวะถดถอยทางเศรษฐกิจใน ค.ศ. ๒๐๐๘ เป็นฝีมือของก๊วนนักลงทุนในตลาดหุ้นวอลล์สตรีตที่ร่วมมือกัน ขณะที่มีราวหนึ่งในห้าที่เชื่อว่ารัฐบาลสหรัฐ-อเมริกาอยู่เบื้องหลังวินาศกรรม ๙/๑๑ หาใช่ผู้ก่อการร้ายจากต่างประเทศไม่

มีคนอเมริกันถึง ๑๑ เปอร์เซ็นต์เชื่อว่าการที่รัฐบาลบังคับให้เปลี่ยนหลอดไฟแบบใหม่ที่อ้างว่าช่วยประหยัดพลังงานนั้น อันที่จริงเพราะหลอดไฟแบบนี้ช่วยทำให้คนเชื่อฟังมากขึ้นและถูกควบคุมง่ายขึ้นมากกว่า !

มีนาคม ค.ศ. ๒๐๒๐ เมื่อโรคโควิด-๑๙ แพร่กระจายลุกลามใหญ่โตทั่วโลก ทอมัส โคแวน แพทย์ทางเลือกชาวอเมริกันก็ตั้งสมมุติฐานที่ผิดเพี้ยนว่าโควิด-๑๙ เป็นผลมาจากการใช้สัญญาณสื่อสารแบบ 5G เขาอ้างว่าประเทศในแถบแอฟริกาไม่ได้รับผลกระทบมากนัก เนื่องมาจากแถวนั้นยังไม่มีการใช้สัญญาณ 5G  เขายังตั้งทฤษฎีมั่วซั่วไม่เป็นจริงอื่นอีกด้วย เช่น ไวรัสเป็นของเสียจากเซลล์ที่เกิดจากเซลล์เป็นพิษจากสนามแม่เหล็กไฟฟ้า และการแพร่ระบาดของไวรัสในประวัติศาสตร์สอดคล้องกับการพัฒนาเทคโนโลยีวิทยุพอดิบพอดี  สมมุติฐานเหล่านี้ไม่มีอันไหนถูกต้องหรือตั้งอยู่บนพื้นฐานความจริง เป็นเพียงเรื่องมโนขึ้นล้วน ๆ !

นอกจากนี้ก็ยังมีกลุ่มผู้ต่อต้านการฉีดวัคซีน (anti-vaxxer) ที่คอยยุแยงตะแคงรั่วใส่ร้ายวัคซีนต่าง ๆ นานา ยกตัวอย่าง กล่าวหาว่าวัคซีนนี่เองที่ทำให้พบเด็กออทิสติกเพิ่มขึ้นมากในช่วงหลัง (ซึ่งไม่จริง) แต่ความเชื่อแบบนี้ทำให้พ่อแม่ผู้ปกครองจำนวนมากในสหรัฐอเมริกาและประเทศต่าง ๆ ในทวีปยุโรปไม่กล้าให้ลูกฉีดวัคซีนป้องกันโรคที่ป้องกันได้ด้วยวัคซีนและแทบไม่พบการระบาดในประเทศเหล่านั้นแล้ว

ผลลัพธ์คือเกิดโรคหัดกลับมาระบาดในช่วง ค.ศ. ๒๐๒๓ และเพิ่มขึ้นในยุโรปหลายประเทศ จนสิ้นเดือนกุมภาพันธ์ตรวจพบผู้ป่วยรวมทั้งสิ้นถึง ๕,๗๗๐ ราย โดยอย่างน้อย ๕ รายเสียชีวิต

ขณะที่ในสหรัฐอเมริกาที่เคยประกาศว่าปลอดการระบาดของโรคหัดมาตั้งแต่ ค.ศ. ๒๐๐๐ แต่วันที่ ๒๕ มกราคม ค.ศ. ๒๐๒๔ กลับพบผู้ป่วยโรคหัด ๒๓ รายทั่วประเทศ ในจำนวนนี้มี ๗ รายที่เกี่ยวข้องกับการเดินทางระหว่างประเทศและมีการระบาดเกิดขึ้น ๒ หน ทำให้มีผู้ป่วยมากกว่า ๕ คน กรณีการติดเชื้อส่วนใหญ่เป็นเด็กและวัยรุ่นที่พ่อแม่ไม่ยอมให้ลูกฉีดวัคซีน  ตัวเลขจำนวนเด็กอนุบาลที่ได้รับวัคซีนโรคหัดในสหรัฐอเมริกามีอยู่ ๙๓ เปอร์เซ็นต์ ซึ่งต่ำเกินไปสำหรับป้องกันไม่ให้เกิดการระบาดของโรคนี้

ทฤษฎีสมคบคิดบางอย่างจึงเป็น “ยาพิษ” สำหรับผู้ที่เชื่อและลูกหลาน สร้างความเดือดร้อนทั้งตัวเองและผู้คนใกล้ตัว จนอาจลุกลามกลายเป็นปัญหาประเทศและระหว่างประเทศได้ด้วย

ช่างน่ากลัวจริง ๆ สำหรับทฤษฎีสมคบคิดแบบนี้