จึงต้องมีแผนที่เฉพาะเรื่อง (thematic map) เน้นแสดงที่ตั้งของสิ่งหนึ่งหรือกลุ่มใด (อย่างพวกแผนที่แสดงสถานที่ท่องเที่ยวนั่นก็ใช่) และแม้มีแผนที่เฉพาะเรื่องให้เข้าใจ ก็ยังยากจะจดจำหมด

วันที่ อรยุพา สังขะมาน เลขาธิการมูลนิธิสืบนาคะเสถียร
ต้องร่วมคัดค้านโครงการเขื่อนแม่วงก์ ซึ่งลงพื้นที่ยาวนานเพื่อติดตามประเด็น-รวบรวมข้อมูล โดยเฉพาะ “เส้นทางน้ำ” ขณะเดียวกันก็ทำหน้าที่ให้ข้อมูลวิชาการแสดงความสำคัญของผืนป่าแก่สาธารณะ ซึ่งล้วนต้องใช้ความเข้าใจ-จดจำให้ได้อย่างแม่นยำ

เธอจึงคิดทำแผนที่ของตัวเองขึ้นในสมุดบันทึกส่วนตัว

แปลงจากแผนที่ภูมิประเทศ : topographic map (WGS84) โดยแยกเส้นทางน้ำมาทำแผนที่ใหม่ ให้เห็นโครงสร้างชัดขึ้นว่าในพื้นที่นั้นมีทางน้ำทั้งหมดกี่เส้น ทิศทางการไหลของน้ำจากไหนไปไหน ยิ่งกรณีป่าแม่วงก์พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นแหล่งกำเนิดต้นน้ำลำธารจึงมีจุดเปลี่ยนของเส้นทางน้ำเยอะ (เช่น หากประตูระบายน้ำจุดหนึ่งเปิดปุ๊บน้ำจะผันไปทางนี้ หรือถ้าปิดประตูระบายน้ำปั๊บน้ำจะผันไปทางไหน แล้วจะเกิดอะไรขึ้นบ้าง) 

ยังมีข้อมูลยิบย่อยที่ได้จากการลงพื้นที่ภาคสนามเกือบทุกสัปดาห์ รวมถึงคำบอกเล่าสำคัญจากคนพื้นที่ซึ่งเป็นผู้นำทาง และเจ้าหน้าที่ภาคสนามช่วยเก็บข้อมูล เธอประมวลผลแล้วแปลงความเข้าใจสรุปย่อเป็นภาษาเขียนที่ง่ายกับตัวเอง ระหว่างการจดได้หยุดคิดทบทวนสรรพสิ่งที่ผ่านพบ ให้สมาธิทำหน้าที่ย่อยเรื่องราวสำคัญ จุดใดต้องการภาพประกอบก็หารูปมาตัดแปะ ตรงไหนต้องการข้อมูลเพิ่มก็เสริมกระดาษพับทบเป็นแผ่นเล็กที่คลี่กางออกมาดูได้ นำไปสู่การจด-จำรายละเอียดเล็ก ๆ คล้ายบันทึกประจำวัน

“แผนที่ไดอะรี” เล่มนี้จึงมีรูปลักษณ์อิสระ เปี่ยมด้วยข้อมูลที่แผนที่ภูมิประเทศทั่วไปไม่อาจแจกแจง และซูมถึงเป้าหมายในระดับที่มองหาไม่พบจากแผนที่ Google Earth