“จะมีวินมอเตอร์ไซค์อยู่จุดไหนบ้าง ซอยไหนต้องการไฟถนนเพิ่มความปลอดภัยยามค่ำคืน เราก็ประสานกับทีม CROSS and Friends ให้ช่วยทำกระบวนการกับทางชุมชน ส่วนทีมเราก็สำรวจข้อมูลจาก open data และเดินด้วยตัวเองเพื่อเช็กสิ่งที่รู้มาว่าอยู่ตรงไหน ซอยไหนลัดหรือเลียบริมคลองได้ บางโซนของบางกอกใหญ่ไม่มีถนนใหญ่ มีแค่ถนนอิสรภาพกับถนนจรัญสนิทวงศ์ แต่มีโครงข่ายทางเดินตามตรอก บางทางดูเหมือนเดินไม่ได้เพราะไม่มีรั้วกั้นคลอง พอเราลองเดินแค่ ๕ นาที กลับโผล่อีกสถานที่ของถนน ถ้ารัฐปรับปรุงทางเท้าให้ปลอดภัยจะเป็นทางเลือกให้คนสัญจรร่นเวลาเดินทางบนถนนสายหลักโดยไม่ต้องเปลืองค่ามอเตอร์ไซค์หนีรถติด เราเก็บข้อมูลพวกป้ายรถเมล์ สะพานลอย แม้แต่ทางม้าลายด้วย มันเป็นสิ่งที่อินไซด์กับชุมชน เมื่อเราอยากให้ผู้คนเข้าถึงด้วยการเดินเท้าจึงต้องแน่ใจว่ามันเดินได้จริง แต่ก็ต้องรู้ว่ามีสิ่งกีดขวางอยู่ตรงไหน หรือเส้นทางไหนมีร่มไม้ให้เดินเลียบคลองใกล้ชิดธรรมชาติก็ต้องให้ข้อมูล เส้นทางที่เอื้อต่อการเดินดีจะเกิดคุณค่ามากกว่าแค่ไปถึงจุดหมาย”

แล้วนำข้อมูลทุกอย่างจากการลงพื้นที่มากองรวมเพื่อตรวจสอบกับฐานข้อมูลที่มี รวมถึงข้อมูลจากหน่วยงานรัฐเพื่ออัปเดตให้เป็นปัจจุบันที่สุด จัดหมวดหมู่ คัดสรรประเด็นสนุกของเมืองที่อยากเล่า แล้วจำลองแผนที่ขึ้นโดยใช้ภาพถ่ายดาวเทียมช่วย ที่สุดก็ออกมาเป็นห้าเส้นทาง

เส้นทางที่ ๑ “นิเวศเกษตรร่องสวน” ชมวิถีสัมพันธ์ของสายน้ำกับผู้คนในย่านพื้นที่เกษตรกรรม

เส้นทางที่ ๒ “ลัดเลาะริมแม่น้ำ” เส้นทางริมน้ำที่เดินเล่นได้ตั้งแต่ถนนจรัญสนิทวงศ์ไปจนวัดอรุณฯ 

เส้นทางที่ ๓ “วัดวาอาราม” เพลินตาวัดเก่าและศาสนสถานสำคัญที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์

เส้นทางที่ ๔ “พิพิธภัณฑ์ชีวิต” ชมวิถีของคนในย่านจนถึงตลาดหาของกินขึ้นชื่อ

เส้นทางที่ ๕ “บางกอกใหญ่ใหญ่” สำรวจบางกอกใหญ่ทั้งเขตเพื่อเข้าใจภาพรวมของย่านใน ๑ วัน

“แต่ละเส้นทางมีข้อมูลวิเคราะห์เบื้องต้นผ่านคอมพิวเตอร์ว่าเป็นอย่างไร เช่น สีเขียวเข้มหมายถึงทางนั้นจะได้เดินผ่านต้นไม้เยอะ สีเขียวมีลายทแยงแสดงว่าทางนั้นก็มีพื้นที่สีเขียวแต่ไม่ร่มรื่นเท่าสีเขียวเข้ม หรือสีแดงแสดงว่าทางนั้นค่อนข้างร้อนนะ เป็นการวัด-วิเคราะห์ค่าอุณหภูมิพื้นผิวจากดาวเทียม และบนแผนที่จะมี QR code แต่ละจุดสำคัญถ้าสแกนปุ๊บจะเข้า Google Maps ของแต่ละเส้นทางนั้น ๆ”

ธาริต-ผู้ออกแบบจัดทำแผนที่วิเคราะห์และนำเสนอข้อมูลด้วยภาพเปรยว่า แผนที่ของพวกเขาใส่ใจการเล่าเรื่องราวให้เห็นมิติคุณค่าของสถานที่นั้น ๆ เพราะเมื่อเกิดความเข้าใจในพื้นที่ก็จะเที่ยวได้สนุกขึ้นอีก 

“การออกแบบจะใช้ลายเส้นวาดเพื่อให้ความรู้สึกเฟรนด์ลี่ ไม่ดูเนิร์ดแบบกราฟิก ขณะเดียวกันก็ไม่ถึงกับเป็นการ์ตูน สีสันจะพิสดารมากไม่ได้เพราะข้อมูลเราเยอะ จึงเลือกใช้สีที่สื่อสารกับสิ่งที่เป็นอยู่ เช่น หมวดพื้นที่สีเขียวก็ใช้สีเขียวโทนฟ้า หมวดศิลปวัฒนธรรมใช้สีเหลืองสื่อถึงความคิดสร้างสรรค์
พอเป็นเส้นทางก็ใช้สีชมพูซึ่งเป็นสีตรงข้ามของทุกคู่สีและต้องเป็นชมพูสดใสของ Pantone เพื่อเน้นสีออกจาก CMYK ที่รายล้อม แม้แต่กระดาษแผนที่ก็ตั้งใจเลือกพิเศษ ใจพวกเราก็ชอบที่มีผิวสัมผัสเก๋ ๆ แบบของญี่ปุ่นนะ แต่ต้องคำนึงถึงการใช้งานจริงในภูมิประเทศของเราว่าถ้าใช้ขณะเดินหรือใช้บ่อยจะต้องพับ-กางบ่อย มีเหงื่อซึม เนื้อกระดาษที่เหมาะจึงต้องบาลานซ์ตรงกลางคือสวย ทน และขับสีสันได้โดดเด่น”

ลงตัวที่ชนิดกระดาษ brisk pure white ความหนา ๑๒๐ แกรม ผิวสัมผัสหยาบนิด ๆ ค่อนข้างมัน และทนกว่ากระดาษปอนด์ แต่พับแล้วไม่พองนัก จากขนาดกาง A1 (๘๔.๑ x ๕๙.๔ เซนติเมตร) พับแล้วเหลือ ๑๐ x ๒๐ เซนติเมตร มาพร้อมสติกเกอร์ผิวเคลือบด้านเป็นรูปวาดธรรมชาติที่พบได้ข้างทางและตามพื้นที่สีเขียวในชุมชน ให้ใช้แปะสิ่งที่พบบนแผนที่หรือติดของใช้ที่ต้องพกพาระหว่างเดินชมเมือง

“เพราะถึงจะบอกว่านี่คือ GoodWalk Map แต่เราก็อยากให้มันได้ทำหน้าที่มากกว่านำเที่ยวจึงใส่ข้อมูลอื่นเข้าไปด้วย เล่าประวัติศาสตร์เมืองเก่าให้รู้รากของย่านอย่างลึกซึ้ง มีคำแนะนำว่าแต่ละสถานที่เหมาะแก่การเดินเที่ยวฤดูกาลไหนและควรระมัดระวังอะไรบ้าง มีข้อมูลสภาพอากาศ บางช่วงมีฝุ่นเยอะ มีฝน มีแดดร้อน จุดไหนควรพกร่ม ยาดม จุดไหนควรเดินระวังก็จะมีการวิเคราะห์สภาพพื้นที่เพื่อให้รู้จักย่านก่อนเลือกเส้นทางตามความเหมาะสมกับสไตล์ของแต่ละคน เป็นการพูดคุยกับคนใช้แผนที่ให้เกิดความสนุก ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นการรวมข้อมูลระดับประเทศที่ทำการเฉลี่ยย้อนหลัง ๕ ปี ไม่แน่ว่าการวิเคราะห์ข้อมูลที่เข้มข้นมันอาจช่วยกระตุ้นให้ กทม. นำไปพัฒนาทุกเส้นทางเท้าให้เดินดีขึ้นอย่างเป็นรูปธรรม”

ภาสุร์แนะในมุมมองของประชาชนที่มีโอกาสสัมผัสเมืองในระดับใกล้ชิดขึ้น 

“เมื่อตอนต้นปีที่มีเทศกาลงานออกแบบกรุงเทพฯ ๒๕๖๗ ธีม ‘คนยิ่งทำ เมืองยิ่งดี’ เรานำแผนที่ ‘mapmap GO! บางกอกใหญ่’ ไปจัดแสดงนิทรรศการเพื่อหยั่งเชิงก่อนพิมพ์จำหน่ายว่าคนกลุ่มไหนที่สนใจแผนที่ของเรา ปรากฏว่าเป็นชาวต่างชาติที่สนใจวัฒนธรรมการใช้แผนที่และซื้อเป็นประจำเวลาเดินทางท่องเที่ยว แผนที่ของเราจึงทำสองภาษาไทย-อังกฤษ อีกกลุ่มจะเป็นผู้สนใจเรื่องการพัฒนาเมือง

“ตอนนั้นเราจัดกิจกรรมชวนเดินสำรวจย่านบางกอกใหญ่โดยใช้แผนที่นี้ ซึ่งก็มีทั้งคนที่สนุกและคนที่ใช้ไม่ค่อยเป็นเพราะยังจับทิศทางไม่ถูก แต่ก็เป็นความท้าทายให้เขาอยากกลับมาเดินสำรวจใหม่วันหลัง มีคนสะท้อนเกี่ยวกับตัวแผนที่กลับมาว่าถ้าปรับปรุงเรื่องนั้นเรื่องนี้จะดีขึ้น อย่างเรื่องทางเลี้ยว พอตรงมาแล้วไม่รู้ต้องเลี้ยวตรงไหน เจอซอยก็ไม่รู้ว่าเลี้ยวได้หรือยังเพราะไม่มีป้ายบอก ต้องใช้ Google Maps ดูว่าตนอยู่ตรงไหน ขณะที่บางคนกลับบอกว่าถ้าเขาไม่ได้มาเดินด้วยแผนที่นี้คงไม่รู้ว่ามีเส้นทางน่าผจญภัยเหล่านี้อยู่ เพราะแผนที่ทั่วไปบอกเพียงว่ามีสถานที่หลัก ๆ อยู่ที่ไหน แต่ไม่มีเส้นทางยิบย่อยให้ข้อมูลว่ามันนำไปสู่อะไร แล้วแต่ละที่มีเรื่องราวว้าวอย่างไร จึงยากที่คนนอกพื้นที่จะมีโอกาสมาเจอเอง บางเส้นทางไม่รู้ด้วยซ้ำว่าเดินได้ปลอดภัยและไม่ใช่ที่ส่วนบุคคล ข้อมูลบางอย่างพวกเราชั่งใจเหมือนกันว่าควรระบุละเอียดแค่ไหน แต่สุดท้ายก็สรุปว่า ‘ปล่อยให้เดินหลงบ้างคงไม่เป็นไร’ เสน่ห์ของการเดินเที่ยวชุมชนคือการปรับเปลี่ยนเส้นทางได้ตามใจเรา ไม่ต้องเดินให้ครบวงรอบหรือไปตามแผนที่แนะนำอย่างเดียว”

พลอยนึกถึงยุคที่แผนที่กระดาษกับ guide book เคยยืนหนึ่งในใจ การเดินทางโดยพกสองสิ่งนี้ติดตัวเป็นความตื่นเต้นที่ยังไม่สนอะไรมากกว่าข้อมูลคร่าว ๆ ว่าตั้งอยู่ที่ไหน ไปอย่างไร ที่เหลือค่อยลุ้นเอาทุกหัวโค้งว่าจะเจออะไร ใช้จินตนาการนำทางถึงจุดหมาย ยิ่งถ้าบอกว่าที่นั่นเป็น unseen ยิ่งเร้าใจ ความสดใหม่ที่ไม่เคยเห็นสำคัญกว่ากลัวหลง และของสะสมการเดินทางก็ไม่มีอะไรมากกว่า “แผนที่ชุมชน” ที่ได้ไปเยือน เพราะหาซื้อได้แค่ที่เมืองนั้น ๆ แล้วก็ส่งต่อในหมู่นักเดินทาง เป็นวิธีแบ่งปันข้อมูลกันรูปแบบหนึ่ง

ชาว Refif ield Lab กับ mor and farmer ยังมองความสุขของการใช้แผนที่กระดาษมากกว่านั้น

“เวลาไปเที่ยวต่างประเทศพวกเรายังชอบหาซื้อแผนที่ใช้ มันไม่ได้มีแต่ข้อมูลน่าสนใจ แต่มีเรื่องของดีไซน์ที่น่าสะสมด้วย อย่างที่ญี่ปุ่นจะแข่งกันออกแบบแผนที่สวยมาก บางรายใส่ใจไปถึงขั้นทำเป็นซีรีส์ ถ้าเราไปเที่ยวหลาย ๆ เมืองและเก็บแผนที่ของแต่ละเมืองมาสะสมมันจะกลายเป็นโปรดักต์อีกชิ้นหนึ่งเลยนะ”

เมื่อมองขาดโอกาสก็เกิด-ในงาน DEmark 2024 จัดโดยกรมส่งเสริมการค้าระหว่างประเทศ “mapmap GO! บางกอกใหญ่” จึงคว้ารางวัลกลุ่มผลงานกราฟิกการออกแบบและการสื่อสารมาครอง

ถ้าเจอแผนที่ดี ๆ แล้วอย่าลังเลที่จะพาตัวเองออกไปสำรวจเส้นทาง-ใช้ชีวิตอย่างสร้างสรรค์

และการออกนอกแผนบ้างก็ไม่ใช่เรื่องน่ากังวล ความสนุกจะทำให้การเดินทางสมบูรณ์แบบ