ก๊ะยะห์เป็นแม่บ้านและเป็นแม่ของลูกสามคน อาชีพรับจ้างกรีดยาง เช้าวันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ เธอออกไปตลาดเจ๊ะเหในตัวอำเภอตากใบกับลูกชายคนโต เพื่อซื้อข้าวของเตรียมไปเข้าประจำการทหารเกณฑ์ต้นเดือนพฤศจิกายน แล้วบังเอิญเข้าไปติดอยู่ในที่ชุมนุม  เธอพลัดกับลูกชาย แต่ไปเจอกับสามี ถึงได้รู้ว่าเขาอยู่ที่นั่นด้วย และนั่นก็เป็นครั้งสุดท้ายที่เธอได้เจอเขาขณะยังมีชีวิต

คืนนั้นสามี ลูกชายคนโต และน้องชายสองคนไม่กลับบ้าน

สองวันต่อมาเธอถึงรู้ว่าสามีเสียชีวิต ลูกชายได้รับการปล่อยตัวกลับมานอนบ้านคืนเดียวก็ต้องจากไปเข้าประจำการ

ลูกชายเพิ่งผ่านการถูกทารุณกรรม เพิ่งฝังศพพ่อที่เสียชีวิตในมือทหาร แล้วเขาก็ต้องเดินเข้าค่ายไปเป็นทหารเกณฑ์  แม่สูญเสียคู่ครองแล้วยังต้องห่างลูก โดดเดี่ยวอยู่กับความโศกเศร้า

จนครบ ๒ ปีปลดประจำการ ลูกชายได้กลับมาอยู่กับแม่ แต่ต่อมาเขาประสบอุบัติเหตุจนนอนติดเตียง แม่ต้องคอยดูแล

ทุกวันนี้ก๊ะยะห์ในวัยย่าง ๖๐ ปียังรับจ้างกรีดยาง อยู่บ้านกับลูกชายที่ต้องมีคนดูแลช่วยเหลือ และใจที่ยังอยู่กับ “อาแบ” มะหะมะ เล๊าะบากอ ที่จากไปในเหตุการณ์ตากใบ

แบมะแนะนำตัวว่าเขาเป็นชาวบ้านธรรมดา หน้านาก็ทำนา นอกฤดูทำนาข้ามไปรับจ้างก่อสร้างฝั่งมาเลเซีย จนเขาอายุเข้า ๔๙ ปี มีลูกสี่คน เมื่อปี ๒๕๔๗ วันเกิดเหตุการณ์ตากใบ เขากับเพื่อนในหมู่บ้านหกเจ็ดคนไปร่วมชุมนุมตามคำชักชวนของเพื่อน ภรรยาก็ไปกับพวกแม่บ้าน ขณะนั้นเธอท้องลูกคนที่ ๕ ได้ ๓ เดือน เธอปลอดภัย ทางการจัดรถมาส่งบ้าน ส่วนเขาถูกจับโยนขึ้นรถไปค่ายทหารอิงคยุทธบริหารและตกเป็น ๑ ใน ๕๙ คนที่ถูกดำเนินคดีข้อหาเป็นแกนนำการชุมนุม

คิดว่าเขาเลือกจากอายุ ตอนนั้นอายุจะเข้า ๕๐ อยู่ลำดับที่ ๒๕ ในบัญชีจำเลย ซึ่งมีหลายคนอายุ ๔๐ ขึ้นไป

ก่อนมีเหตุการณ์ไม่เคยมีทหารมาที่บ้านเลย  เช้า ๆ ไปตัดยาง หน้านาก็ทำนา อยู่แบบชาวบ้านจริง ๆ  บางช่วงไปรับจ้างก่อสร้างที่มาเลเซีย กลับอาทิตย์ละครั้งหรือสองอาทิตย์ เป็นอยู่แบบนี้

วันเกิดเหตุการณ์เป็นเดือนปอซอ ถือศีลอด ตอนหัวรุ่งไปละหมาดซุบฮิ (ละหมาดเช้า) ที่มัสยิด กลับมานอนจน ๘ โมง เพื่อนที่ไปละหมาดด้วยกันโทร. มา “ไปเที่ยวเจ๊ะเหมั้ย” “ไปทำไม” “ที่หน้าอำเภอคนเยอะ จะไปดูมั้ย” “เออ ไปก็ไป”

เขาโทร. หาหลายคน แบดิงด้วย ตอนนั้นในหมู่บ้านมีรถกระบะซื้อขี้ยางคันหนึ่งเขาล้างสะอาดแล้ว ก็ขึ้นรถไปกันสี่คน ผ่านบ้านแบดิง แบบอกผมไปด้วย รวมหกเจ็ดคนไปคันเดียวกัน

ไปถึงหน้าโรงพักคนเยอะแล้ว ได้ยินเสียงตะโกนว่าให้ปล่อย ชรบ. ที่ตำรวจจับตัวไป  ตอนแรกไม่ได้ขว้างปาเลยแค่ตะโกน “ปล่อยเถอะ อย่าจับคนไม่ผิด”

กับ ชรบ. อยู่ตำบลพร่อน อำเภอตากใบ หมู่บ้านไหนไม่รู้ ไม่เคยรู้จักกัน แต่เชื่อว่าเขาบริสุทธิ์

แบมะอยู่ข้างหลังไม่เห็นว่ามีคนปิดหน้า ไม่ได้ตะโกนแค่เป็นคนอยากดูอยากเห็น  แม่บ้านก็ชวนเพื่อนมาดู ติดอยู่ในนั้นด้วย แต่ตอนหลังเจ้าหน้าที่กันพวกผู้หญิงออกมา

อยู่จนละหมาดกลางวันก็ปูผ้าทำละหมาดดุฮฺริ (ละหมาดบ่าย) ตรงนั้น  จนบ่ายเขาฉีดน้ำ ยิงแก๊สน้ำตา ถอยไปนอนทับกันอยู่ริมน้ำ น้ำลึกไปต่อไม่ได้แล้ว

อยู่เป็นชั่วโมง ราว ๔ โมงรถยีเอ็มซีมา เขาสั่งให้ถอดเสื้อ มัดมือไพล่หลังแล้วให้คลานด้วยอกกับเข่าไปทีละคน กำลังจะขึ้นรถ ตีเลย ด้วยพานท้ายปืน ไม้หน้าสาม โดนทีเดียวล้มเลย

เพื่อนสนิทที่โทร. หาเราตายช่วงนั้น เขาโดนยิง น่าจะตายกับที่ แต่นำศพไปค่ายอิงคยุทธฯ

แบขึ้นรถราว ๕ โมงครึ่ง พื้นรถร้อนได้แผลติดตัวชั้นแรกเต็มชั้น ๒ ทับ ถึงสามสี่ชั้น มีหลังคาผ้าใบคลุม รอเต็มรถและรอขบวน ขึ้นก่อนอยู่ข้างล่างร้องช่วยด้วย ๆ หายใจไม่ได้แล้ว มือถูกมัดนอนทับกัน  หิวน้ำ ตัวร้อนจี๋ กางเกงผมเปียกแล้วไปนอนเกลือกกลิ้งบนรถ ขาเปื่อยขาดเป็นริ้ว บางคนใส่โสร่งก็หลุดเหลือกางเกงใน  ตอนแก้บวชเขาให้น้ำ แบ่งกันคนละนิด คนที่เชือกมัดมือหลุดช่วยส่งให้เพื่อน

ก๊ะน๊ะเป็นชาวตำบลบางปอ อำเภอเมืองนราธิวาส จังหวัดนราธิวาส ได้สามีชาวอำเภอระแงะ อยู่กินกันเป็นปรกติสุขตามประสาครอบครัวชาวนา  หลังแต่งงานใหม่ ๆ ทั้งคู่แยกบ้านจากพ่อแม่ไปอยู่บ้านหลังเล็กที่เป็นยุ้งข้าว ก่อนชวนกันไปทำงานร้านอาหารไทยในมาเลเซีย จะเก็บเงินสร้างบ้าน

แต่ช่วงกลับมาอยู่บ้านในเดือนเราะมะฎอน ปี ๒๕๔๗ สามีไปร่วมอยู่ในเหตุการณ์ตากใบและเสียชีวิต “เนื่องจากขาดอากาศหายใจ” ตามคำวินิจฉัยของแพทย์  ขณะนั้นเธอตั้งครรภ์ลูกคนเล็กได้ ๔ เดือน

บ้านที่วาดฝันกันไว้ได้สร้างจนเสร็จ แต่มีเพียงเธออยู่กับลูกชายคนเล็กวัย ๑๙ ปี  บ้านยุ้งข้าวกลายเป็นอนุสรณ์แห่งรักที่ยังมีเชื้อข้าวเปลือกของสามีเก็บอยู่
...

ตอนนั้นเป็นเดือนบวชวันที่ ๑๑ สามีได้เงินจากงานรับจ้างในนามา ๑,๒๐๐ บาท แบ่งกับเมียคนละ ๖๐๐ บาท เขาบอกว่าจะไปตลาดตากใบ

ก๊ะบอกว่าจะไปด้วย อยากไปซื้อของเหมือนกัน สามีบอกมีแต่ผู้ชาย ผู้หญิงคนเดียวจะไปได้อย่างไร ตื๊ออยู่สองสามครั้งเขาก็บอกไปไม่ได้ ๆ ก็เลยฝากสามีซื้อของให้ช่วยซื้อเสื้อรายอ* มาให้ลูกชายคนโต เอาตัวใหญ่หน่อย เด็กโตเร็ว  ก๊ะเองฝากซื้อมะตะบะ ตอนนั้นท้องอยู่ ๔ เดือนอยากกินมะตะบะเจ้าอร่อยในตากใบ

รออยู่ที่บ้านจน ๕ โมงกว่า สามียังไม่กลับมา จนวันรุ่งขึ้นน้องสาวแฟนซึ่งอยู่อีกหมู่บ้านมาบอกว่าพี่ชายเสียชีวิตแล้ว เธอชวนไปรับศพด้วยกันที่ค่ายอิงคยุทธฯ

ฉันช็อก ทำอะไรไม่ได้เลย ไปด้วยไม่ไหว ขอไปรอที่บ้านแม่ รอน้องรับศพกลับมา เป็นศพแรกที่ได้รับกลับมาจากค่ายทหาร ทำพิธีในค่ำวันนั้นเลย

ตามตัวเขาเป็นจ้ำเหมือนโดนไฟ คอหัก ใบหน้าบวมช้ำเขียวจำไม่ได้ กระเป๋าตังค์ที่ใส่บัตรประชาชนหายไป แต่จำได้ดีจากแหวนที่นิ้ว กับกางเกงที่ใส่

เพื่อน ๆ ที่อยู่กับเขาบอกว่าถูกกระทำตั้งแต่ที่ตากใบ ในมรณบัตรบอกว่าตายเพราะขาดอากาศหายใจ เราว่า เออ ถ้าไม่ขาดอากาศก็ไม่ตาย

ฝังศพแล้วจบเหตุการณ์วันนั้น แต่เหตุการณ์ยังไม่จบ ทหารไปมา ๆ อยู่อย่างนั้นแหละ ทั้งที่บ้านนี้และบ้านเดิมของเขาที่อำเภอระแงะ

ตอนแรกเมื่อแต่งงานกันเขามาอยู่บ้านฉันที่หมู่บ้านนี้ เราอยู่บ้านพ่อแม่ ต่อมาแยกเรือนไปอยู่ด้านหลังที่ตอนนี้เป็นยุ้งข้าว เราวางแผนกันว่าจะปลูกบ้านใหม่ จึงพากันไปทำงานในร้านอาหารไทยที่มาเลเซีย ลูกคนโตฝากไว้กับยาย

ครอบครัวเรายากจน ฉันได้เรียนหนังสือแค่ ม. ๓ อยากเรียนต่อแต่ไม่ได้เรียน ไม่มีเงิน  แม่รับจ้างกรีดยาง บอกว่าไม่มีเงินส่งแล้ว  ฉันว่าถ้าไม่เรียนหนังสือก็จะไม่อยู่บ้าน อายเพื่อน เพื่อนเรียนกันหมด ก็เลยไปหางานทำที่มาเลเซีย มีญาติทางพ่ออยู่ที่นั่น ตอนแรกเป็นพี่เลี้ยงเด็กอยู่ ๗ ปี ก่อนได้เข้าทำงานร้านต้มยำ ได้เงินเดือน ๑,๕๐๐ เหรียญมาเลย์ ส่งเงินให้แม่ให้น้องเรียน  พอแต่งงานได้สักปีก็ชวนสามีไปทำงานที่มาเลเซีย หลานแม่เปิดร้านอาหารไทยอยู่ที่นั่น  ทำทุกอย่าง เป็นกุ๊ก เด็กเสิร์ฟล้างจาน เพิ่งกลับบ้านมาในปีที่สามีเสียชีวิต
...

*วันฮารีรายอ
เป็นเทศกาลฉลองหลังละศีลอด ในระหว่างเดือนบวชก็มักเตรียมซื้อข้าวของ เสื้อผ้าชุดใหม่ไว้ใส่ในวันงาน ซึ่งญาติพี่น้องจะมารวมตัวกัน ไปเยี่ยมพ่อแม่ญาติผู้ใหญ่และรื่นเริงสังสรรค์กันในขอบเขตของศาสนา

ก๊ะบ๊ะเป็นเกษตรกรและแม่บ้าน ชาวตำบลศาลาใหม่ อยู่ห่างจากตัวอำเภอตากใบราว ๑๐ กิโลเมตร สายวันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ เมื่อรู้ข่าวว่าลูกอยู่ในที่ชุมนุมที่อำเภอ เธอออกไปตามหาแต่ไม่พบ และตัวเธอเองก็ติดอยู่ในที่ชุมนุมด้วย

กระทั่งเจ้าหน้าที่สลายการชุมนุม แยกกลุ่มผู้ชายขึ้นรถส่งตัวไปค่ายทหารอิงคยุทธบริหารที่ปัตตานี กักตัวผู้หญิงไว้ในโรงจอดรถของ สภ.อ. ตากใบ จนค่ำจึงนำตัวขึ้นรถมาส่งที่ตัวตำบล  ต้องเดินเท้าเข้าหมู่บ้านกลางความมืด ถึงบ้านราว ๔ ทุ่ม แต่เธอไม่ยอมหลับนอน ยังคงสืบข่าวตามหาลูก จนผ่านไป ๒ วันถึงได้พบว่าลูกกลับสู่อัลลอฮ์แล้ว
...
วันนั้นลูกชายไปกับเพื่อน แม่ตามไปดูลูก แต่ไปแล้วไม่ได้เจอลูก เจอเพื่อนบ้านซึ่งไปอยู่ตรงนั้นกันราว ๓๐ คน ทั้งหญิงชาย  พอเจอคนเยอะแม่ก็ติดอยู่ในนั้น จนเจ้าหน้าที่สลายการชุมนุมต่างก็แตกหนี โดนฉีดน้ำและโดนยิง ทุกคนชุลมุนไปอยู่ริมน้ำ มีคำประกาศให้ผู้หญิงขึ้นมารวมกันอยู่ข้างโรงพัก ทราบว่าผู้ชายถูกนำตัวขึ้นรถ

เมื่อเขามาส่งบ้านแม่ไม่นอน คอยถามข่าวคราวจากผู้ใหญ่บ้านซึ่งประสานกับทางการ ทราบว่าลูกอยู่ค่ายอิงคยุทธฯ

รุ่งขึ้นเช้าวันอังคารที่ ๒๖ ทราบว่ามีรายชื่อผู้เสียชีวิตที่ค่ายอิงคยุทธฯ ก็ไปดูกันแต่ไม่เจอ วันพุธไปอีกทีก็พบว่ามีรายชื่อลูก เขาให้ไปดูศพ  สามีไปดูบอกว่าใบหน้าบวมเขียว จำไม่ได้ แต่จำผ้าเช็ดหน้าสีแดงในกระเป๋าหลังกางเกงยีนได้

หมู่บ้านเรามีเสียชีวิตสามคน รับมาด้วยรถกระบะของครอบครัวเราที่ซื้อมาได้ราว ๑ สัปดาห์  ลูกชายอยากซื้อรถ ก็ช่วยกันกรีดยาง ทำนา เก็บเงินได้ ๓ แสนบาท ซื้อรถกระบะสีแดงมือสองมา  เขายังไม่ทันได้ลองขับ  แล้วพ่อก็ได้ขับรถคันนี้ไปรับศพลูกกลับมาทำพิธีที่มัสยิด อาบน้ำ ละหมาด แล้วนำไปฝังที่กุโบร์บาเดาะมาตี

ตั้งแต่นั้นมาทุกวันศุกร์หลังละหมาดเช้าพ่อจะไปที่กุโบร์ สวดดุอาอ์ให้ลูกไม่เคยขาดตลอด ๒๐ ปี
...

ลูกชายกลายเป็น “คนในดุอาอ์” ซึ่งพ่อจะมาหาเขาทุกเช้าวันศุกร์ ที่กุโบร์บาเดาะมาตี

หลังเหตุการณ์คนในหมู่บ้านกลัวทหารตำรวจกลัวเขามาเอาตัวไป  เราก็รู้ว่าเขาทำผิด แต่ด้วยเขาเป็นเจ้าหน้าที่ก็กลัวเขาหาว่าเราผิด

ตอนนั้นมีลูกชายอีกคนอายุ ๑๔ ปี เรียนปอเนาะอยู่ที่ศาลาใหม่ ก็กลัวมากว่าทางการจะมาเอาตัวไป  ส่วนคนสุดท้องเป็นลูกสาว ตอนนั้นยังอายุ ๙ ปี

ช่วงแรกกลัวมากเพราะเรารู้สึกโดดเดี่ยว  ก๊ะแยนะสะละแม เป็นคนแรกที่ยื่นมือมาช่วยให้เรากล้าพูดความรู้สึกที่แท้จริงให้คนอื่นฟังได้ และรู้ว่าเราไม่ได้อยู่โดดเดี่ยว มีเพื่อนพร้อมจะช่วย  แต่ก่อนเรากลัวว่าอยู่คนเดียวแล้วมีทหารมาเราจะพึ่งใครไม่ได้ แต่การมีคนมาช่วยทำให้เราเริ่มมีความกล้า

ตอนหลังคุณโซรยา จามจุรี และหมอเพชรดาวมาคุณอังคณา นีละไพจิตร ก็มา บอกว่าถ้าอยากได้ความยุติธรรมกลับมา เราต้องกล้าสู้เพื่อความเป็นธรรม  เกิดความกล้าขึ้น เพราะรู้สึกว่ามีคนยื่นมือเข้ามาช่วย นานเหมือนกันกว่าจะกล้าพูด

บางคนกลัวว่าคนนอกเข้ามาจะนำทหารตำรวจเข้ามาในหมู่บ้าน แต่เราไม่คิดอย่างนั้น  คิดว่าเราพูดความจริงมีแต่พูดดี ๆ ไม่ว่ากล่าวให้ร้ายเขา เราไม่ว่ากล่าวทหารตำรวจ แต่ว่าไปตามหลักฐาน เราจึงกล้าพูด  ถ้าเป็นเรื่องจริง ไม่กลัว

ยี่สิบปีแล้ว ยังไม่มีใครแสดงความรับผิดชอบ ตอนนี้มีหลายหน่วยงานช่วยเรียกร้องความยุติธรรม แต่ลึก ๆ ในใจเรายังไม่แน่ใจว่าจะมีใครมารับผิดชอบต่อเรื่องนี้

อยากให้มีคนออกมารับผิดชอบต่อเรื่องนี้ อยากได้ยินคำขอโทษจากคนที่ทำ อยากรู้คนร้ายที่แท้จริง
...
เหตุการณ์ที่แท้จริงในวันนั้นจะมีเบื้องลึกอย่างไร ไม่ทราบ แต่ลูกเป็นเด็กเรียบร้อย ตอนนั้นเขาอายุ ๑๙ ปี เรียนปอเนาะจบชั้น ๑๐ เพื่อนชวนไปเรียน กศน. เจ๊ะเหบอกว่าเผื่อสอบเป็นลูกจ้างราชการได้

ช่วงนั้นเขาเป็นเด็กที่ผู้ใหญ่บ้านสอนงานอยู่ บอกว่า เมื่ออายุถึงจะให้เป็นผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน เพราะเป็นเด็กเรียบร้อย ผู้ใหญ่ส่งเสริมเขา

เรารู้ว่าอายุขัยของคนพระเจ้ากำหนดมาแล้ว แต่ว่าการตายโดยผู้อื่นกระทำมันไม่ถูกต้อง ตายด้วยความทรมานจากการซ้อนทับกัน เหมือนตั้งใจทรมานคนให้ตาย เด็กคนนี้ถ้ายังอยู่เขาทำประโยชน์ได้อีกเยอะ

อยู่ด้วยความอดทน ดุอาอ์ให้ลูกตลอดห้าเวลา ดุอาอ์ขอให้เราไม่คิดมาก ให้เราเข้มแข็งและอยู่ได้ ไม่ยึดกับเรื่องที่ผ่านไปแล้ว

ได้รับเงินเยียวยา ๗.๕ ล้านบาท แต่มันไม่คุ้มกับที่ต้องเสียลูก

เมื่อรู้ว่าจะให้เหตุการณ์นี้เป็นประวัติศาสตร์เราก็ยินดีเมื่อเป็นประวัติศาสตร์เด็ก ๆ รุ่นใหม่ก็ได้รู้เรื่องราว  อาหรับหรือที่ไหน ๆ เขาก็มีประวัติศาสตร์ เวลาไปตามพิพิธภัณฑ์เราก็ได้เห็น แม่ชอบแบบนั้น ชอบศึกษา  เรื่องฉนวนกาซาก็ได้ยินเขาพูดกัน แต่ไม่เข้าไปดู จะสะกิดแผลในใจถ้าเห็นคนทำร้ายกัน  วิดีโอตากใบก็ไม่เคยดู ดูไม่ได้

เขาตายโดยไม่มีความผิด ถ้าลูกแม่มีบัญชีว่าไปยิงคน เป็นผู้ร้าย แล้วคุณมายิงก็จะไม่รู้สึกถึงขนาดนี้ แต่นี่คุณทำให้คนบริสุทธิ์เสียชีวิต
...

เช้าวันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ ก๊ะปีน๊ะออกไปจ่ายตลาดกับน้องสาวคนที่ ๔ และ ๕ อย่างที่ทำอยู่ประจำทุกวัน แต่วันนั้นเห็นคนเยอะเลยแวะไปดู ทั้งสามสาวจึงพากันติดอยู่ในที่ชุมนุม

หลังเจ้าหน้าที่สลายการชุมนุมถึงได้รู้ว่าผู้ชายในบ้านถูกจับตัวไปสี่คน

น้องชายคนที่ ๒ ถูกตั้งข้อหาดำเนินคดี  น้องชายคนที่ ๓ ได้รับการปล่อยตัวกลับบ้าน  น้องชายคนที่ ๖ เสียชีวิตบนรถระหว่างถูกควบคุมตัว  ส่วนสามีของเธอได้รับบาดเจ็บที่เท้าขวา

ขณะอยู่ในเหตุการณ์ ก๊ะปีน๊ะในวัย ๓๔ ปีกำลังตั้งครรภ์ อายุของลูกคนโตที่เจริญวัยไปแต่ละปีเท่ากับช่วงเวลาที่เธอสูญเสียน้องชายชื่อ อาบีดี กาบากอ
...
เช้าวันนั้นน้องนอนอยู่ เพื่อนมาปลุก ชวนกันออกไป เมื่อรู้ว่ามีเหตุการณ์ที่ตากใบก็ยังไม่รู้ว่าน้องอยู่ที่นั่นไหม มารู้เมื่อเพื่อนบ้านบอกว่ามีรายชื่อน้องชายในผู้เสียชีวิต ในวิดีโอมีรูปน้องถูกกระทำ เห็นชัดคนที่ถูกลากตัวไปนั่นคือน้องฉัน

ส่วนก๊ะนั้นจะไปซื้อของที่ตลาดตากใบ เห็นคนเยอะเลยแวะไปดู คุยกับเพื่อนก็ทราบว่าจะเรียกร้องความยุติธรรมให้กับ ชรบ. หกคนซึ่งไม่ได้รู้จักส่วนตัว

ก๊ะไปยืนอยู่หลัง ๆ ได้ยินว่าเขาจะปล่อยบ่าย ๓ ก็นั่งรอ แต่กลายเป็นปล่อยอาวุธกับแก๊สน้ำตา ฉีดน้ำใส่ก่อน หลังจากนั้นก็ยิง ชุลมุน หนีไปไหนไม่ได้ ไม่รู้ใครอยู่ตรงไหน ก๊ะหนีลงไปขอบน้ำ

“บางคนไม่อยากพูดถึง พูดออกมาไม่ได้ มันเสียใจ แต่ผมพูดได้ไม่เสียใจ”

ในช่วงเกือบ ๒๐ ปีมานี้ แบดิงเล่าเหตุการณ์วันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ มานับครั้งไม่ถ้วน เมื่อมีคนถาม ไม่ว่าจะเป็นทหาร ภาคประชาสังคม ผู้เข้ามาให้ความช่วยเหลือเยียวยาสื่อมวลชน ทั้งหนังสือ ทีวี ออนไลน์

แบดิงเป็นมุสลิม จบชั้นประถมฯ ๔ จากโรงเรียนในหมู่บ้านคนพุทธ มีเพื่อนชาวพุทธเยอะ จึงพอรู้ว่าช่วงนั้นคนพุทธมองคนมุสลิมอย่างไร

ก่อนนั้นเขาเป็นช่างทำบ้าน รับเหมาก่อสร้าง พาทีมลูกน้องไปทำงานที่มาเลเซีย  หลังได้รับบาดเจ็บในเหตุการณ์ตากใบไม่ได้ไปทำงานมาเลเซียอีก มาทำนาอยู่บ้าน กรีดยางของตัวเอง ๔๐๐ ต้น เก็บขี้ยางขายกิโลกรัมละ ๒๐ กว่าบาท

“ไม่มีความเสียใจและไม่มีความกลัว  ลูกแปดคนออกเรือนไปหมดแล้ว ไม่มีอะไรต้องห่วง”
...
“ปล่อยคนไม่ผิด ๆ”
(แบดิงเล่าเหตุการณ์วันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ ที่หน้าสถานีตำรวจภูธรอำเภอตากใบและหน้าที่ว่าการอำเภอตากใบ จังหวัดนราธิวาส)

ราว ๑๐ โมงกว่า มีเสียงเรียกร้องว่าให้ปล่อย ชรบ.

“อัลลาฮุอักบัร”

คำนี้มีความหมายว่าอัลลอฮ์ผู้ยิ่งใหญ่ ได้ยินแล้วมีความฮึกเหิม  ตะโกนเสียงดัง บอกถ้าไม่ปล่อย ชรบ.ไม่กลับ  มีการเอาก้อนหิน อิฐแดงที่หักเป็นท่อน ๆ ปาเข้าไปใน สภ.อ.

ก่อนนั้น ชรบ. หรือ “ชุดรักษาความปลอดภัยหมู่บ้าน” หกคนของหมู่บ้านโคกกูแว ตำบลพร่อน อำเภอตากใบถูกจับเพราะมีคนมาปล้นปืนจากเขา แต่เจ้าหน้าที่บอกว่าเป็นพวกเดียวกัน เลยมีคนประท้วงเป็นพัน รวมตัวกันอยู่หน้าอำเภอ หน้าโรงพัก ในสนามเด็กเล่น ทั้งผู้ชาย เด็กผู้หญิง คนแก่

ราว ๑๑ โมง เขายิงปืนขึ้นฟ้า เจ้าหน้าที่ให้การตอนหลังว่าเขายิง ๒๐๐ นัด ระเบิด ๒ ลูก  ความจริงมีปืนสั้น เอชเค ปืนสงครามด้วย อาจเป็นพันนัด แต่ชาวบ้านก็ยังตะโกนอยู่ บอกถ้าไม่ปล่อยไม่กลับ

ก๊ะแยนะเป็นคนที่ทุกคนรู้จักเมื่อพูดถึงเหตุการณ์ตากใบ 

เธอไม่ใช่แกนนำ ไม่ใช่นักกิจกรรม แต่เป็นหญิงชาวบ้านธรรมดา เป็นแม่ของลูกแปดคน กับลูกบุญธรรมสามคน ก่อนนั้นเธอทำงานเย็บผ้าและทำนา จนลูกชายคนหนึ่งตกเป็นผู้ต้องหาเหตุการณ์ตากใบ เธอจึงลุกขึ้นมาต่อสู้คดีให้ลูกชายและผู้ต้องหาทั้ง ๕๘ ราย ซึ่งมีคนที่เป็นญาติและเพื่อนบ้านก๊ะแยนะ ในตำบลไพรวันถึง ๑๗ คน รวมทั้งเรียกร้องค่าเยียวยาให้กับผู้เสียชีวิตทั้ง ๘๕ คน โดยเริ่มจากการได้รู้จักกับทนายรัษฎา มนูรัษฎา ซึ่งก๊ะแยนะได้รับเป็นผู้ประสานงานให้ และช่วยเป็นล่ามเนื่องจากจำเลยส่วนใหญ่พูดไทยไม่ได้  นอกจากนี้ก๊ะแยนะเป็นคนแรกที่เริ่มจัดงานรำลึกเหตุการณ์ในวันที่ ๑๑ เดือน เราะมะฎอน หรือไม่ก็วันที่ ๒๕ ตุลาคมของทุกปี จนกระทั่งเธอล้มป่วยเมื่อ ๒ ปีที่แล้ว  เธอยังพูดจาสื่อสารได้รู้เรื่องดี แต่ไม่สามารถลุกจากเตียงได้

“พูดไม่ค่อยสวยแล้ว”

คำพูดจากความพยายามของก๊ะแยนะ เป็นความพยายามจะพูดไทยของหญิงมลายู และความพยายามที่ฝืนจากภาวะโรคอัมพฤกษ์

ความหมายในคำพูดคือออกตัวว่าพูดไม่ค่อยชัดถ้อยชัดคำ หลังจากล้มป่วยเนื่องจากเส้นเลือดในสมองแตกมาเกือบ ๒ ปีแล้ว

แต่ความจำยังแจ่มใสและสื่อสารโต้ตอบได้รู้เรื่องทั้งหมด

โดยเฉพาะเหตุการณ์ที่ตากใบ เมื่อวันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ เธอบอกว่ายังจำได้ดีที่สุด
...

เมื่อปี ๒๕๔๗ ตอเล็บเป็นคนหนุ่มเพิ่งจบการศึกษาจากอาหรับ เพิ่งแต่งงาน ยังไม่ทำงาน เขาไปอยู่ในเหตุการณ์ตากใบจากคำชวนของเพื่อนคนหนึ่ง และเขายังไปชวนเพื่อน ๆ ในหมู่บ้านต่ออีกหลายคน  อาจด้วยเหตุนี้หรือไม่ทางการจึงคัดให้เขาอยู่ในกลุ่ม “สีเทา” ที่ต้องเข้าค่ายฝึกอบรมเกือบ ๒ เดือน เป็นกลุ่มกลางระหว่างกลุ่มที่ถูกตั้งข้อหาดำเนินคดี กับกลุ่มที่ได้รับการปล่อยตัวกลับบ้าน

หลังได้รับการปล่อยตัว เขาไปสอบเข้าเป็นข้าราชการ ทำงานมากระทั่งปัจจุบัน เขายืนยันว่าไม่เสียใจและไม่ปิดบังว่าเคยร่วมเหตุการณ์ตากใบแต่ไม่แน่ใจว่าจะมีผลกระทบต่อเพื่อนร่วมงานและหน่วยงานต้นสังกัดหรือไม่ จึงยังไม่ขอเปิดหน้า
…

ผมเหมือนคนในกะลา ถ้าไม่ได้ไปอยู่ในค่าย ๔๐ กว่าวันก็คงไม่ได้รู้จักอะไรหลายอย่าง

ตอนไปอยู่ใหม่ มีหน่วยหนึ่งมาสอบตลอด เครียดมาก เสธ. อุทัย รุ่งสังข์ ที่เป็นหัวหน้าครูฝึก บอกว่ามาอยู่กับแกแล้วแกจะดูแลเอง ใช้หลักศาสนา อาชีพ อบรมหลากหลายครบ ๔๐ วันปล่อยกลับบ้าน จากนั้นทหารมาติดตามครั้งสองครั้ง  เพื่อนมักโทร. มาถามว่าเจออย่างนี้จะทำอย่างไร ผมบอกอย่าหนี ต้องแสดงความบริสุทธิ์ใจ

คนจากหมู่บ้านเดียวกันที่เราไปอยู่ในเหตุการณ์ตากใบมีทั้งหมดหกคน คนหนึ่งโดนยิงเสียชีวิตในนั้น เขาเป็นคนที่สู้อยู่ข้างหน้า แต่ไม่ใช่กลุ่มปิดบังใบหน้า  อีกคนกลับมาอยู่บ้านได้พักหนึ่งป่วยเสียชีวิต ช้ำที่ปลายนิ้วเหมือนโดนยาพิษ  เขาลือว่ารับสิ่งไม่ดีจากที่นั่น เราทั้งสี่คนที่เหลือก็กลัวกัน ร่างกายผมก็ไม่ปรกติ ตอนเช้าไม่มีแรงเหมือนมีอะไรอยู่ในตัว เลยไปทำพิธีไสยศาสตร์ กินยาสมุนไพรหาหมอบ้าน ก็อยู่รอดมาจนปัจจุบัน
...
ผมไปมักกะฮ์ ปี ๒๕๔๖ ตอนเกิดเหตุการณ์ปล้นปืนผมอยู่ที่เมืองมะดีนะฮ์  ก่อนเกิดเหตุการณ์ตากใบผมเพิ่งเรียนจบกลับมา แต่งงานแล้วยังไม่มีลูก  วันนั้นเพื่อนในหมู่บ้านชวนว่าไปช่วย ชรบ. ที่ไม่ได้รับความเป็นธรรม เพื่อนบอกจะมีละหมาดฮายัต เขาไม่ได้บอกว่าจะประท้วง ถ้าประท้วงผมไม่ไป

ช่วงเดือนบวช หมายถึงช่วงถือศีลอดของคนมุสลิมในเดือนเราะมะฎอน โดยจะงดอาหารและเครื่องดื่มตั้งแต่พระอาทิตย์ขึ้นจนหลังพระอาทิตย์ตกดิน  ท่านนบีฯ วางปฏิบัติให้ละศีลอดด้วยผลอินทผาลัมจำนวนคี่ ถ้าไม่มีใช้ขนมหรืออาหารอื่นแทนได้ หรือละศีลอดด้วยการดื่มน้ำเปล่าสามอึก  ในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้มักเรียกการละศีลอดว่าเปิดปอซอ