468 การเดินทางของ "งานเขียนสารคดี" (ภาษาไทย) ในสังคมไทย

• คณะราษฎรเปลี่ยนแปลงการปกครอง

• ปรากฏหนังสือชื่อ สารคดี THE KNOWLEDGE ฉบับพิเศษ วันที่ ๓ กรกฎาคม ๒๔๗๕ มีเนื้อหารายงานสถานการณ์ที่น่าสนใจคือการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ แต่ไม่ปรากฏว่ามีการจัดพิมพ์หลังจากนั้นอีก ในตัวนิตยสารฉบับนี้ระบุว่าจัดพิมพ์ที่โรงพิมพ์เจตนาผล ถนนตรีเพ็ชร์ เจ้าของคือนางสำเนียง พะยุงพงศ์ บรรณาธิการคือนายฮกเหล็ง สันตนิรันดร์ สำนักงานอยู่ที่ ๑๐๓๐ ถนนนามบัญญัติ พระนคร วางขายในราคา ๕ สตางค์

หนังสือพิมพ์ สุภาพบุรุษ ตีพิมพ์งานเขียนสารคดีการเมืองของ กุหลาบ สายประดิษฐ์ เรื่อง “เบื้องหลังการปฏิวัติ ๒๔๗๕” โดยลงเป็นตอนทั้งหมด ๑๖ ตอน ทำให้จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีขณะนั้นตอบโต้ด้วยรายการวิทยุในรูปแบบการสนทนาของนายมั่น ชูชาติ กับนายคง รักไทย จนเกิดวิวาทะระหว่างทั้งสองฝ่าย อาจถือได้ว่านี่เป็นงานเขียนสารคดีเรื่องแรกที่ส่งผลสะเทือนทางการเมือง

• จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ทำรัฐประหาร จอมพล ป. พิบูลสงคราม

• “ถ้าผู้ใดจะคิดว่าเป็นการหากินอย่างหนึ่งแล้ว ข้าพเจ้าก็จะขอเป็นพยานให้ว่าหนังสือ (ประเภท) สารคดีนั้น เวลานี้ยังไม่มีราคาค่าตัวถึงพอกินเลยและผู้พิมพ์ก็ไม่ยกย่องเท่าเทียมกับเรื่องอ่านเล่นด้วย เพราะฉะนั้น ผู้เขียนเรื่องสารคดีจึงได้รับความพอใจแต่เพียงเห็นหนังสือของตัวเป็นเล่มแล้วเท่านั้น” (หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล เขียนคำนิยมในหนังสือ แลไปข้างหลังของ “ส. พลายน้อย” นักเขียนสารคดีอาวุโสถึงสถานการณ์ของงานเขียนประเภทสารคดีในช่วงกึ่งพุทธกาล)

อนุสาร อ.ส.ท. นิตยสารรายเดือนขององค์การส่งเสริมการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ปัจจุบันคือ การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย-ททท.) ตีพิมพ์ฉบับแรกในเดือนสิงหาคม เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวในประเทศตามนโยบายรัฐบาลจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ เป็นนิตยสารแรกที่ทำให้ผู้อ่านรู้จัก “งานเขียนสารคดีแนวท่องเที่ยว” ทั้งยังส่งผลให้เกิดนิตยสารประเภทนี้โดยภาคเอกชนต่อมาอีกหลายหัว

สุชาดา จักรพิสุทธิ์ นักศึกษาสาขาวิชาหนังสือพิมพ์และสิ่งพิมพ์ คณะวารสารศาสตร์และสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (มธ.) ทำสารนิพนธ์จบการศึกษา “การดำเนินงานเพื่อจัดทำนิตยสารใหม่(ศึกษากรณีนิตยสาร ‘สารคดี’)” เพื่อเตรียมออกนิตยสารรายเดือน นำเสนองานเขียนและงานถ่ายภาพสารคดีอย่างจริงจัง โดยร่วมกับทีมงานที่ใช้เวลาตลอดปีนี้เตรียมสต๊อกเรื่องและภาพ

๖ กุมภาพันธ์
ในโอกาสครบรอบ ๒ ปี นิตยสาร สารคดี ร่วมกับคณะวารสารฯ มธ. จัดนิทรรศการ “วันสารคดี” เพื่อบอกถึงคุณค่าและความหมายของงานสารคดี โดยนิยามความหมายงานเขียนประเภทนี้ว่า “สารคดีคือรอยต่อของวิชาการและวรรณกรรม...เป็นรูปแบบการเขียนและรสชาติการอ่านที่อยู่กึ่งกลางระหว่างสาระความรู้ทางวิชาการและสุนทรียรสทางอารมณ์แบบวรรณกรรม”

• งานเขียนประเภทสารคดีเป็นคอลัมน์ส่วนหนึ่งของเซกชัน หนังสือพิมพ์รายวันหลายหัว เช่น ประชาชื่น (มติชน), จุดประกาย (กรุงเทพธุรกิจ), ปริทรรศน์ (ผู้จัดการรายวัน) เป็นต้น

• ปรากฏการจัด “อบรมการเขียนสารคดี” โดยภาคเอกชนหลายแห่งมีการมอบรางวัลให้งานเขียนสารคดีโดยองค์กรต่าง ๆ เช่น จุดประกาย Features Awards (กรุงเทพธุรกิจ), นายอินทร์อะวอร์ด (บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง), รางวัลลูกโลกสีเขียว (บริษัท ปตท. จำกัด), รางวัลเซเว่นบุ๊คอวอร์ด (บริษัทซีพี ออลล์ จำกัด), รางวัลแว่นแก้ว (บริษัทนานมีบุ๊คส์ จำกัด), รางวัลพิราบน้อย (สมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย)

คณะกรรมการรางวัลซีไรต์ เริ่มพิจารณาการให้รางวัลงานเขียนประเภทสารคดี โดยมีเงื่อนไขใส่วงเล็บว่า “สร้างสรรค์” ต่อท้ายชื่อรางวัล แต่ถูกคัดค้านจากแวดวงนักเขียนสารคดี เพราะมองว่างานสารคดีมีชั้นเชิงการนำเสนออยู่แล้ว อย่างไรก็ตามเรื่องนี้เงียบไปในที่สุด

• สารคดี เปิดช่องทางเฟซบุ๊กและช่องทางออนไลน์อื่น ๆ เพื่อติดต่อสื่อสารกับผู้อ่าน

• รัฐบาลประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ เสกสรรค์ ประเสริฐกุล เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ โดยคำว่า “สารคดี” เป็นส่วนหนึ่งของคำอธิบายสาขาตามที่ปรากฏในข่าวว่า (เรื่องสั้น สารคดี นวนิยาย กวีนิพนธ์)

• เดือนกุมภาพันธ์ ครบรอบ ๒๕ ปี นิตยสาร สารคดี จัดนิทรรศการ ภาพถ่ายสารคดี บันทึก ๒๕ ปีประเทศไทย จัดแสดง ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร (BACC) และมอบรางวัล “สารคดีเกียรติยศ” แด่ เอนก นาวิกมูล นักเขียนสารคดี และผู้จัดทำพิพิธภัณฑ์เก็บรักษาสิ่งของที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์สังคมไทย (ยังไม่มีการมอบรางวัลให้ใครอีก)

• เหตุการณ์ล้อมปราบ พฤษภา’๕๓

• สมบัติ พลายน้อย (นามปากกา “ส. พลายน้อย”) นักเขียนสารคดีอาวุโสได้รับการประกาศให้เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ มีวงเล็บต่อท้ายอธิบายสาขาว่า “(สารคดี, เรื่องสั้น)”

ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ ธีรภาพ โลหิตกุล เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ (สารคดี) เป็นครั้งแรกที่นักเขียนสารคดีอาชีพ ได้รางวัลนี้ โดยมีคำอธิบายสาขาอย่างชัดเจนว่าเป็นงานสารคดี

• ประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติ เอนก นาวิกมูล และ อรสม สุทธิสาคร สองนักเขียนสารคดีเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์

• การประท้วงของเยาวชนรุ่นโบขาวต่อรัฐบาล พล.อ. ประยุทธ์ จันทร์โอชา

อ้างอิง
“๒๑ คนทำสารคดี”. สารคดี ฉบับที่ ๒๔๑ มีนาคม ๒๕๔๘.
“๒๕ ปี สารคดี”. สารคดี ฉบับที่ ๓๐๑ มีนาคม ๒๕๕๓.

กุหลาบ สายประดิษฐ์. (๒๕๕๗). เบื้องหลังการปฏิวัติ ๒๔๗๕. พิมพ์ครั้งที่ ๘. กรุงเทพฯ : มิ่งมิตร.

“จากปีที่ ๑ ถึงปีที่ ๒๐ ของนิตยสาร สารคดี กับภาพถ่ายของ ๒๐ ช่างภาพสารคดี”. สารคดี ฉบับที่ ๒๒๙ มีนาคม ๒๕๔๗.

https://data.boonmeelab.com/thaimagazine/