ไล่เรียงแผ่นไปเรื่อย ๆ เรียกความทรงจำที่คุ้นเคย ในท่ามกลางแผ่นวงป็อป ร็อก เร็กเก้ โฟล์ก เฮฟวีเมทัล ผมมาสะดุดใจกับแผ่นปกภาพขาวดำใบหน้าหญิงสาวเชื้อสายอินเดีย ที่แตกต่างกับปกแผ่นอื่น ๆ ทั้งหมด

ผมเสียบแผ่นซีดีเข้าเครื่องด้วยความรู้สึกโหยหา ความทรงจำผุดเตือนว่าเมื่อ ๓๐ ปีก่อน ผมเคยฟังเสียงเธอมาไม่รู้กี่รอบ

เสียงร้องเธอเอื้อนเอ่ยทำนองคล้ายบทสวดโบราณ สะกดอารมณ์ให้อยู่ในภวังค์ของการเข้าถึงเทพเจ้าและสิ่งศักดิ์สิทธิ์  บางเพลงเธอเล่นกับการกระดกลิ้นเป็นเสียงพยางค์สั้น ๆ ด้วยจังหวะทำนองกระชั้นรวดเร็วอย่างไม่น่าเชื่อ

เธอชื่อ Sheila Chandra อัลบัมที่ผมมีชื่อ Weaving My Ancestor’s Voices ถือเป็นหนึ่งในอัลบัมที่สร้างชื่อเสียงให้กับเธอ ศิลปินเชื้อสายอินเดียที่นำเสียงแบบ “อินเดีย” ไปสร้างชื่อในยุโรปช่วงทศวรรษ ๑๙๘๐

เมื่ออ่านชื่อเพลงที่คล้ายบทสวดในอัลบัม เขียนว่า Bhajan ก็รู้สึกคุ้นว่าเคยเห็นที่ไหน

ก่อนหน้านี้หลายเดือน มีหนังสือเล่มหนึ่งที่ผมหยิบมาอ่านผ่าน ๆ ระหว่างเตรียมงานสารคดีฉบับศาสนาผีอีสานใต้ คือ ผี พราหมณ์ พุทธในศาสนาไทย เขียนโดยอาจารย์คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง  วิจักขณ์ พานิช และ ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ

เสียงเรียกในใจให้กลับไปเปิดหนังสืออีกครั้ง ก็เลยพบคำว่า ภชัน ภชันมฺ หรือ Bhajanam ปรากฏในบทความชื่อ “สิ่งที่ขาดหายไปในศาสนาพราหมณ์-ฮินดูของไทย ๓ : วัฒนธรรมรำเต้นขับร้อง ‘ภชัน’ และ ‘กีรตัน’” ของอาจารย์คมกฤช

รู้สึกตื่นเต้นกับความบังเอิญจริง ๆ ที่พบคำอธิบายบทเพลงที่เคยหลงใหลมานาน ไม่นับความบังเอิญที่ได้พบแผ่นซีดีเก่าเก็บ

อาจารย์คมกฤชเล่าว่า ภชัน คือการขับร้องสรรเสริญเทพเจ้า ร้องโดยคนเดียวจะมีดนตรีหรือไม่ก็ได้ และมีจุดกำเนิดมาจากการเกิดขึ้นของขบวนการ “ภักติ” ในคริสต์ศตวรรษที่ ๕-๘ ทางภาคใต้ของอินเดีย

ตามวัฒนธรรมฮินดู การเข้าถึงพระเจ้าต้องผ่านพิธีกรรมซึ่งพราหมณ์เป็นผู้ประกอบพิธีอันศักดิ์สิทธิ์ แต่แนวคิด “ภักติ” ปฏิเสธอำนาจของพราหมณ์และพิธีกรรมอันซับซ้อน เชื่อว่าทุกคนสามารถเข้าถึงพระเจ้าหรือพบการหลุดพ้นได้ผ่านความภักดีของตนเอง โดยการเอ่ยพระนามสั้น ๆ ขับร้องสรรเสริญด้วยบทเพลง เต้นรำ เพื่อเข้าถึงภาวะแห่งความภักดี ซึ่งเป็นความรู้สึกดื่มด่ำในความรักระหว่างพระเจ้ากับวิญญาณของตน