ริมถนนเพชรเกษมช่วงตัดผ่านจังหวัดตรัง ติดกับถนนห้วยยอดที่ทอดผ่านตำบลทับเที่ยง อำเภอเมืองตรัง เป็นที่ตั้งของโรงซีอิ๊วฮ่วยควั่น ที่รู้จักกันในนามซีอิ๊วขาว “ตราแกะ” มาไม่ต่ำกว่า ๘๐ ปี

จากผู้บุกเบิกกิจการ สู่ทายาทรุ่นที่ ๒ ตอนนี้กำลังอยู่ในช่วงส่งไม้ต่อ เปลี่ยนผ่านสู่ผู้สืบทอดกิจการรุ่นที่ ๓ 

เดิมทีโรงงานตั้งอยู่อีกแห่งหนึ่ง มีพื้นที่ใช้สอยน้อยกว่า “โกหว่า” จึงตัดสินใจโยกย้ายมายังที่ตั้งปัจจุบัน แล้วค่อย ๆ
ขยับขยายโรงงาน ซื้อที่ดินด้านหลังมาเป็นพื้นที่วางโอ่งหมักซีอิ๊ว

ตรงนี้เองที่กลายเป็นโรงงานและบ้าน

“เตี่ยเป็นคนจีนกวางตุ้ง อพยพมาจากเมืองอะไรผมก็ไม่รู้แน่ชัด เห็นว่าเข้ามาทางปีนัง แต่จะมาเมืองไทยที่ตรังเลยหรือเปล่าก็ไม่แน่ใจ”

สง่า เรืองพิมาน หรือ “โกหว่า” ผู้สืบทอดรุ่นที่ ๒ ของซีอิ๊วขาวตราแกะ ในวัย ๗๗ ปีเล่า

พ่อของเขาจากไปตั้งแต่โกหว่ามีอายุได้เพียง ๑๒ ปี

ขณะที่ลูกสาวทั้งสองของโกหว่า คือ ศิริวัลย์ เรืองพิมาน และ จันทิมา คูศิริวานิชกร ร่วมถ่ายทอดความทรงจำคราวเยาว์วัยของสถานที่แห่งนี้ว่า ตั้งแต่จำความได้ก็เห็นเตี่ยทำซีอิ๊วอยู่หลังบ้านทุกวัน

“เกิดมาก็เห็นบ้านเป็นโรงงานทำซีอิ๊วขาว มีคนงาน มีโอ่งหมัก  ตอนนั้นหลังบ้านยังเป็นป่า เป็นสวนยางพารา พวกเราพี่น้องก็เข้าไปวิ่งเล่น เก็บลูกยางมาเล่นกันตามประสา ไม่ค่อยได้ช่วยงานที่บ้าน แต่จำได้ว่าเห็นคนงานล้างขวด ต้มถั่ว กรอกซีอิ๊วใส่ขวด  ตอนนั้นสิ่งที่ลูก ๆ ช่วยกันทำได้ก็คือการเอาฉลากมาติดตรงคอขวดแก้ว เป็นโลโก้รูปแกะ”

การทำซีอิ๊วขาวครั้งหนึ่งใช้ถั่วเหลืองประมาณ ๑๐ กระสอบ หรือเท่ากับน้ำหนักราว ๓๐๐ กิโลกรัม

ศิริวัลย์ ลูกสาวของโกหว่าผู้สืบทอดกิจการรุ่นที่ ๓ อธิบายว่า

“เราเอาถั่วเหลืองมาล้าง แล้วต้มในกระทะใบใหญ่ ใช้ฟืนจุดไฟจะได้มีกลิ่นหอม สุกแล้วตักใส่เข่งวางทิ้งไว้ให้สะเด็ดน้ำ เอามาคลุกแป้งสาลี แล้วตักใส่กระด้งผึ่งให้เย็น วางตากไว้ในห้อง”

ขั้นตอนนี้เองที่จะมีเส้นใยของเชื้อราขึ้นปกคลุมจนถั่วเหลืองจับเป็นก้อน ระหว่างนี้จะต้องคอยพลิกหน้าถั่วให้แห้งถ้วนทั่วทั้งด้านบนและด้านล่าง

เธอพาเราเดินดูพื้นที่ภายในโรงงานที่เอาไว้ผึ่งถั่วเหลืองคลุกแป้งมัน  ผนังห้องโปร่ง เปิดโล่ง มองเข้าไปเห็นชั้นวางกระด้งที่เรียงซ้อนกันสูงขึ้นไปจนเกือบจดเพดาน

“พอด้านบนแห้งแล้วก็พลิกหน้า ดูให้ถั่วเหลืองแห้งทั้งหมด ถึงเวลาก็เทใส่เข่งยกไปลงโอ่ง ใช้แสงแดดในการหมัก หรือจะเรียกว่าดองก็ได้เหมือนกัน  น้ำที่ใช้ดองเป็นน้ำเกลือทะเล”

อาจกล่าวได้ว่าทุกวันนี้กระบวนการผลิตซีอิ๊วขาวฮ่วยควั่นเป็นแบบผสมผสานมีความเป็น “พื้นบ้าน” แต่ก็ถือว่าเป็น “อุตสาหกรรม” ในครอบครัว “ไม่ถึงกับเป็นโรงงานอุตสาหกรรมเต็มขั้น” จันทิมาให้ความเห็น หลังเข้ามารับช่วงดูแลเรื่องกระบวนการบรรจุซีอิ๊วลงขวด

จากที่ครั้งหนึ่งเคยใช้สายยางดูดน้ำซีอิ๊วขาวจากแท็งก์มาใส่ขวดด้วยวิธี “กาลักน้ำ” ก็เปลี่ยนมาใช้เครื่องจักรเดินสายพานการผลิต

สะดวกสบายและได้มาตรฐาน สอบถามความคิดเห็นคนงานก็บอกว่าชอบ เพราะช่วยให้งานเสร็จเร็วขึ้น  จากที่เคยกรอกทีละขวด กลายเป็นกรอกเสร็จพร้อมกันสองขวดในคราวเดียว

การระบาดของโรคโควิด-๑๙ ยังเป็นเงื่อนไขสำคัญให้เกิดการเปลี่ยนแปลงภายในโรงงานเมื่อไม่กี่ปีที่ผ่านมา คือการเปลี่ยนภาชนะจากขวดแก้วเป็นขวดพลาสติก

เดิมทีซีอิ๊วขาวฮ่วยควั่นใช้ขวดแก้วเป็นบรรจุภัณฑ์ ส่วนใหญ่เป็นขวดเบียร์สีชา แกะฉลากออกแล้วล้างน้ำ ถ้าขวดมีรอยแตกรอยร้าวก็คัดทิ้งไป

ทายาทรุ่นที่ ๓ เล่าให้ฟังว่า “ช่วงโควิดเริ่มมีปัญหา ร้านอาหารไม่เปิด ไม่ค่อยมีขวดส่งมา แต่เรายังต้องผลิต ยังต้องใส่ซีอิ๊ว ขวดที่มีอยู่ในสต๊อกเริ่มร่อยหรอ จนต้องเริ่มเปลี่ยนเป็นขวดพลาสติกแล้ว”

“เกิดมาไม่เคยกินน้ำปลาเลย กินซีอิ๊วขาวของที่บ้านตลอด แม่ทำอาหารอยู่ในครัวก็ไม่เคยเห็นซื้อยี่ห้ออื่นหรือน้ำปลามากิน” จันทิมาหวนรำลึกถึงอดีตเมื่อคราวเยาว์วัย

“มากินน้ำปลาเอาตอนโตแล้วที่ต้องไปเรียนหนังสือที่กรุงเทพฯ ถึงได้รู้ว่าคนอื่นเขากินน้ำปลากัน กลิ่นแปลก ๆ นะ หลัง ๆ ก็กินได้เหมือนกัน เพราะบางอย่างก็ต้องใส่น้ำปลา สำหรับซีอิ๊วแล้ว ยังไงก็คิดว่ามันเป็นของคู่ครัว ไม่ว่าจะเป็นซีอิ๊วยี่ห้อไหน เพราะการประกอบอาหารบางอย่างใส่น้ำปลาก็ไม่อร่อย อย่างต้มพะโล้หรือโจ๊ก คนก็จะชอบใส่ซีอิ๊วกัน  เราว่าหลายอย่างซีอิ๊วเข้ากันดีกว่าน้ำปลานะ ก็คิดว่ามันจะอยู่คู่ครัว”

ยุคที่โกหว่าดูแลโรงงาน ผู้เป็นพ่อรู้ขั้นตอนการผลิตทุกอย่าง จันทิมาลูกสาวคนสุดท้องเล่าถึงการต่อสู้ในรุ่นพ่อว่า

“พ่อทำเป็นทุกอย่าง ทุกขั้นตอนการผลิต เกิดมาเห็นพ่อทำได้หมด กระทั่งเห็นอะไรสกปรก ต้องกวาด เก็บ ถู พ่อทำเองทั้งหมด ไม่เคยเรียกลูกมาช่วยเลย”

ศิริวัลย์เล่าเสริมว่า

“พ่อเป็นคนที่ไม่บอก นอกจากเราไปเห็นแล้วช่วยเอง อย่างเช่นกระด้ง สั่งซื้อมาใหม่ ๆ พ่อบอกว่าใช้ไปไม่เท่าไรเดี๋ยวมันก็จะขาดจะพัง  พ่อจะเสริมกระด้งก่อนด้วยลวด ตัดเอง ทำเองทุกใบ จะเห็นว่ากระด้งของเราแต่ละใบมีลวดมัดขอบอยู่ เพราะถ้าไม่ทำขอบ มันอาจจะหลุด  พ่อจะทำเองทุกอย่างทำเรื่อย ๆ ไม่เคยบอกว่าเหนื่อย แต่หลังชุ่มเหงื่อนะ”

ในฐานะผู้สืบทอดกิจการรุ่นที่ ๓ ลูก ๆ ของโกหว่าเข้ามาช่วยงานหลายคนแต่ละคนจึงไม่ได้ลุยงานเองในทุกขั้นตอนเหมือนรุ่นพ่อ

“ตอนนี้ลูก ๆ ช่วยกัน อย่างเราทำส่วนบรรจุลงกล่อง น้องชายคนสุดท้องเป็นหลักเรื่องกระบวนการผลิต  จากที่เมื่อก่อนเลยตอนเด็ก ๆ สิ่งที่เราช่วยได้ก็คือการติดฉลากที่คอขวด เดี๋ยวนี้ช่วยกันทำหลายอย่าง”

ความเปลี่ยนแปลงยังคงเป็นนิรันดร์ ไม่ว่าจะเอ่ยถึงเรื่องใด ๆ ก็ตาม

ในฐานะผู้สืบทอดกิจการรุ่นที่ ๒ ซึ่งพัฒนาจนซีอิ๊วขาวฮ่วยควั่นมีชื่อเสียงโด่งดังระดับตำนานของจังหวัดตรัง มีมาตรฐานรสชาติที่ได้รับการยอมรับในหมู่คนรักซีอิ๊ว โกหว่าให้ความเห็นว่า