ตั้งตัวเป็นพระยาธรรมิกราช อยู่ที่อำเภอพิบูลมังสาหาร

อยู่ที่บ้านขมิ้น อำนาจเจริญ

นายบุญมีเป็นคนยโสธร เคยบวชเรียนอยู่ก่อน เมื่อลาสิกขาแล้วได้เทียน ๑๐๐ เล่มจากภิกษุรูปหนึ่ง จึงตั้งตัวเป็นผู้วิเศษ ทำน้ำมนต์ตัดเวรตัดกรรม ราษฎรในขอนแก่น เลย หนองคาย เชื่อถือเป็นจำนวนมาก

เมื่อเกิดการกวดขันกวาดจับกบฏผีบุญ กรมการเมืองขอนแก่นก็จับตัวบุญมีส่งมณฑลอุดร ซึ่งเขาให้การว่า

“...ที่ข้าพเจ้าจะได้ตั้งตัวเป็นพระยาธรรมเมคราช เหมือนดังคนเล่าลือนั้นหาจริงไม่ เป็นแต่ข้าพเจ้าได้ทำน้ำมนต์รดตัดผีฟ้าให้ราษฎรตามความรู้วิชาของข้าพเจ้า ที่ได้เรียนมาจากพวกเขมรที่บ้านแวง แขวงเมืองพิมายนั้น เป็นความสัจจริง สิ้นคำให้การข้าพเจ้าแต่เท่านี้ ข้าพเจ้าได้เขียนชื่อลงลายมือไว้เป็นสำคัญ”

ท้ายหนังสือบันทึกคำให้การ ทางการได้ลงบัญชีข้าวของที่ยึดได้จากอ้ายบุญมี ผู้ต้องคดีกบฏ ประกอบด้วย ดาบ ร่มกระดาษ ขันทอง สะบง ดินสอดำ (อย่างละ ๑) มีดปลายแหลม ๒ เล่ม ด้ายดิบหนัก ๓ ชั่ง เงิน ๑๔ บาท เทียนเล็ก ๓๙๖ เล่ม

นำหินลูกรังมาบูชาว่าจะกลายเป็นเงินทอง ถูกจับมาขังที่มณฑลอุดร พอเข็ดหลาบก็ส่งตัวกลับ

อ้างว่าเคยป่วยแล้วพระยาธรรมิกราชมาเข้าสิง เมื่อหายจึงนุ่งห่มขาว ทำน้ำมนต์รักษาโรคให้ราษฎร ต่อมาพาชาวบ้านไปไหว้ต้นโพที่เมืองกุมภวาปี และสุดท้ายก็ถูกจับกุมที่นั่น

เหตุการณ์เริ่มจากพระสามรูป นำโดยพระบุญมา จตุรัส เดินทางมาถึงหมู่บ้านหนองหมากแก้ว ในพรรษาปี ๒๔๖๖ สอนธรรม รักษาคนเจ็บป่วย สอนให้ถือศีลสวดมนต์ ไม่กินเนื้อสัตว์ และแสดงอภินิหาร ชาวบ้านจึงพากันเรียกว่าเจ้าผู้มีบุญ  เมื่อมีคนนับถือมากขึ้น พระทั้งสามรูปก็สึกและมีเมียในหมู่บ้าน

เดือนเมษายน ๒๔๖๗ ผู้มีบุญได้จัดชุมนุมประกาศว่าพระศรีอริยเมตไตรยจะมาเกิดที่หนองหมากแก้ว ซึ่งจะตั้งชื่อใหม่ว่าเวียงแก้ว จะเป็นยุคที่ “ไม่มีเจ้านาย ใบไม้จะกลายเป็นเงิน เป็นทอง”

มีชาวบ้านมาร่วมไม่ต่ำกว่า ๔,๐๐๐ คน ผู้มีบุญประกาศด้วยว่า คนที่มาเข้ากับเขาจะไม่ต้องเสียส่วยให้รัฐปีละ ๔ บาท ให้จ่ายเป็นผ้าขาว ๑ วาแทน เหมือนครั้งเสียส่วยให้เวียงจันทน์

เรื่องทราบถึงปลัดจึงเกณฑ์คน ๔๐ คนออกไปจับกุม แต่ผู้มีบุญไม่ยอมให้จับ แต่ต่อมาก็ถูกจับ และถูกทำทารุณ ตีจนสะบักสะบอม ทั้ง ๆ ที่ไม่ได้ต่อสู้ มีชาวบ้านถูกจับด้วยนับร้อยคน กลุ่มหัวหน้าผู้มีบุญเจ็ดคน ถูกจำคุกคนละ ๓ ปี  คนหนึ่งเสียชีวิตในคุกด้วยโรคท้องร่วง  ส่วนคนอื่น ๆ เมื่อพ้นโทษก็ออกมาใช้ชีวิตตามปรกติ

เอกสารกระทรวงมหาดไทยกล่าวถึงชาวบ้านที่มาเข้าร่วมกับผู้มีบุญว่าโง่เขลา ถูกหลอกลวง แต่ในความเป็นจริงชาวบ้านเพียงต้องการดิ้นรนให้พ้นจากอำนาจรัฐที่ขูดรีดและความทุกข์ยากในชีวิตที่เผชิญอยู่

หมอลำชาดา หรือ คำสา สุมังกะเศษ เป็นคนรูปร่างเล็ก คนจึงเรียกหมอลำน้อย  กลอนลำของเขามีเนื้อเชิงเร้าใจว่าราษฎรไม่ควรเสียภาษีให้ทางการ ไม่ควรส่งเด็กเข้าโรงเรียนไทย ไม่กราบไหว้พระสงฆ์ที่ไม่น่าเชื่อถือ  รวมทั้งคำทำนายว่าจะเกิดการรบพุ่งระหว่างอีสานกับกรุงเทพฯ หากชนะคนท้องถิ่นจะได้ลดค่ารัชชูปการเหลือ ๒ บาท ทำให้เขาถูกจับเข้าคุกเมื่อวันที่ ๒๐ มิถุนายน ๒๔๗๖ โทษ ๔ ปี

ผู้นำชื่อ โสภา พลตรี ชาวตำบลสาวะถี อำเภอเมืองขอนแก่นเกิดปี ๒๔๒๕

เป็นลูกชาวนา มีที่นานับร้อยไร่ เรียนหนังสือจากวัดซึ่งสอนโดยพระ สามารถอ่านตัวธรรมตัวขอมได้ และเป็นผู้มีความจำเป็นเลิศ จดจำคัมภีร์ได้มาก รู้พิธีกรรมบวงสรวงต่าง ๆ และเรียนวิชาหมอลำจนมีชื่อเสียงในแถบตำบลสาวะถีและพื้นที่ใกล้เคียง  และด้วยเป็นคนบุคลิกหน้าตาดี ผิวคล้ำ “ฟันสีเขียวดังปีกแมลงทับ” กล้าพูดกล้าทำ ไม่กลัวคน พูดจาดีมีเหตุมีผล ทำให้เป็นที่ชื่นชมของชาวบ้าน มีลูกศิษย์ลูกหามากมายและมีภรรยาหลายคน

หมอลำโสภาไม่ได้เป็นกบฏที่ต้องการล้มล้างรัฐ แต่ที่ต้องโทษฐานกบฏเพราะต่อต้านการขูดรีดภาษีของเจ้าหน้าที่รัฐ กฎหมายการห้ามตัดไม้ที่แม้แต่จะมาทำเรือนเล้าข้าวก็ไม่ได้ รวมถึงการยกเลิกการเรียนการสอนอักษรธรรมในวัด ให้เรียนภาษาไทยแทน

เมื่อปี ๒๔๘๑ หรือปี ๒๔๘๒ หมอลำโสภาเคยเดินทางไปกรุงเทพฯ เพื่อถวายฎีการ้องเรียนต่อรัชกาลที่ ๘ เรื่องระบบการศึกษา กฎหมายป่าไม้ และภาษีที่ดิน แต่ไม่ได้เข้าเฝ้าฯ เพราะพระเจ้าอยู่หัวประทับอยู่ต่างประเทศ

หมอลำโสภามักจะพูดเรื่องนี้ผ่านการร้องหมอลำ ซึ่งชาวบ้านก็ให้การสนับสนุนไม่น้อย และเป็นเหตุให้ถูกจับกุมและเสียชีวิตอย่างเป็นปริศนาในวัย ๖๐ ปี หลังติดคุกอยู่ราว ๒ ปี

คืนวันที่ ๑๖ ธันวาคม ๒๔๘๓ ขณะโสภากำลังแสดงหมอลำต่อหน้าผู้ชม ๒๐๐-๓๐๐ คน ทางการได้กวาดจับไป ๑๑๖ คน ศาลตัดสินจำคุกกลุ่มผู้นำ ๔ คน ตลอดชีวิต ในข้อหากบฏภายในราชอาณาจักร 

แต่เล่ากันว่าระหว่างนั้นมีการนำผู้ต้องขังไปเสี่ยงทายถ่วงน้ำที่คลองบางซื่อแล้วไม่ตาย ทางการจึงนำมาที่เรือนจำขอนแก่นเตรียมจะปล่อยตัว แต่หมอลำโสภาเสียชีวิตในคุกก่อนได้รับการปล่อยตัว หลังเจ้าหน้าที่ฉีดยาแก้ปวดฟันให้ ซึ่งชาวบ้านเชื่อว่าเป็นยาพิษ

เจ้าหน้าที่ฝังศพเอาไว้ ๓ วัน ระหว่างรอญาติมารับ  วันที่ ๔ เมื่อญาติมาขุดศพ ก็พบแต่ผ้าขาวม้าที่ผู้ตายนุ่งตอนเสียชีวิตกับเสื่อที่ห่อศพ  ชาวบ้านก็ยิ่งเชื่อว่าหมอลำโสภาเป็นผู้วิเศษ สำเร็จวิชาขั้นสูง หายตัวไปเกิดใหม่แล้ว

คำผญาพยากรณ์ยุคสมัยที่หมอลำโสภาเคยกล่าวไว้ยังเป็นที่จดจำ และนับวันจะปรากฏให้เห็นจริง

ศิลา วงศ์สิน หรือ “ลาด ละคร” พื้นเพเดิมอยู่ที่บ้านนาคำ อุดรธานี มีอาชีพหมอลำ ศึกษาไสยศาสตร์และเรียนวิชาไล่ผีเป็นหมอธรรมรักษาคน แล้วออกเดินทางหากินจนไปอยู่ที่อุบลราชธานี รับรักษาคนไข้ด้วยเวทมนตร์และการเข้าทรง จนมีคนเลื่อมใสจำนวนมาก  รวมทั้งนางประกายแก้วซึ่งเขารักษาหายจากโรคจิตเพ้อคลั่งและได้นางมาเป็นเมีย

ต่อมาชักชวนกลุ่มผู้ศรัทธาอพยพจากอำเภอพิบูลมังสาหารไปตั้งชุมชนใหม่ที่บ้านใหม่ไทยเจริญ อำเภอหนองบุญมาก นครราชสีมาในปัจจุบัน โดยไม่ได้แจ้งต่อฝ่ายปกครองในพื้นที่

เมื่อนายอำเภอโชคชัย (ในขณะนั้น) กับคณะเข้าไปตรวจค้นชุมชนตั้งใหม่ เมื่อวันที่ ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๐๒ ก็เกิดความขัดแย้งถึงขั้นใช้กำลังเข้าตะลุมบอนกัน นายอำเภอและเจ้าหน้าที่เสียชีวิตรวม ๕ คน ต่อมาตำรวจนำกำลังเข้าจับกุมเกิดการปะทะชาวบ้านที่อยู่กับศิลาซึ่งไม่มีปืนนอกจากมีดดาบมีผู้เสียชีวิต ๑๒ คนซึ่งมีเด็กและผู้หญิงอยู่ด้วย  ถูกจับกุม ๘๘ คน  ตัวศิลาและครอบครัว ๘ คนหนีรอดไปได้

แต่จากนั้นจากที่ว่าเป็นผีบุญเที่ยวหลอกลวงคนให้หลงเชื่อข้อกล่าวหาต่อ ศิลา วงศ์สิน ถูกยกระดับให้กลายเป็นกบฏ ที่มีเจตนาแบ่งแยกการปกครอง และกลุ่มคนที่ก่อจลาจลครั้งนี้เป็นกลุ่มชาวส่วย

ทางการลาวจับเขาส่งตัวให้ทางการไทยนำเข้ากรุงเทพฯ จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ สอบสวนด้วยตนเอง และเล่าต่อสื่ออย่างเหยียดหยามว่า “ตนได้ถามผีบุญว่า มีดีอะไร มีของวิเศษอะไรคนจึงนับถือมาก และถ้าหากผีบุญมีดีจริงก็ขอให้อมวิทยุและกระโถนให้ดู ถ้าอมได้จริงจะนับถือและมอบตัวเป็นลูกน้องอีกคนหนึ่ง”

หลังถูกจับกุมสอบสวน ข้อกล่าวหาต่อกบฏผีบุญคนสุดท้ายได้ขยายใหญ่ยิ่งขึ้นอีกว่า “บุคคลผู้ก่อการร้ายคณะนี้...ได้ตั้งตนเป็นผู้วิเศษ และเปนกษัตริย์ ทำการซ่องสุมผู้คนเป็นจำนวนมากเข้าเป็นพรรคพวกเพื่อก่อการร้ายและดำเนินการอันเปนการผิดกฎหมายของบ้านเมือง ซึ่งนับได้ว่าเปนการบ่อนทำลายความมั่นคงของราชอาณาจักรและราชบัลลังก์...”

แต่มีการวิเคราะห์ว่าบางที ศิลา วงศ์สิน อาจแค่ “หมอธรรม” อีสานที่นำกลุ่มผู้ศรัทธาหนีความอดอยากยากแค้นไปหาถิ่นอาศัยใหม่ที่จะมีชีวิตดีขึ้น โดยไม่ได้ขออนุญาตจากเจ้าหน้าที่รัฐในพื้นที่เสียก่อน จนเกิดการกระทบกระทั่งถึงขั้นสูญเสียชีวิต ในยุคที่รัฐกำลังอ่อนไหวเรื่องคอมมิวนิสต์

ทำให้ในที่สุดเขาถูกตัดสินประหารชีวิตต่อหน้าสาธารณชน ที่ป่าช้าจีนจังหวัดนครราชสีมา โดยใช้อำนาจตามมาตรา ๑๗ เป็นรายแรก เมื่อเวลา ๑๘.๐๐ น. วันที่ ๒๖ มิถุนายน ๒๕๐๒