445 240 ปี มหานครในความเปลี่ยนแปลง

จากสายตาชาวตะวันตกที่เดินทางมาค้าขาย สะท้อนภาพเมืองหลวง “บางกอก” ในปี ๒๓๖๗ หลังสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ ๔๒ ปี ว่ายังเป็นชุมชนเรือนแพที่อยู่ริมแม่น้ำ มีพระราชวังเป็นศูนย์กลางเมือง มีคลองล้อมรอบ

ภาพถ่ายจากหอกลอง มองเห็นถนนสนามไชย ซ้ายมือคือเขตพระบรมมหาราชวังและวัดโพธิ์ ขวามือคือหัวถนนเจริญกรุง

อ้างอิง : หนังสือ ภาพมุมกว้างของกรุงเทพมหานครในสมัยรัชกาลที่ ๔ : การค้นพบใหม่ โดย พิพัฒน์ พงศ์รพีพร สำนักพิมพ์เมืองโบราณ

ชุมชนและบ้านเมืองกระจุกตัวอยู่บริเวณรอบเกาะรัตนโกสินทร์ ย่านสำเพ็งชุมชนชาวจีน และสถานทูตชาวตะวันตกริมแม่น้ำเจ้าพระยาลงมาทางใต้ นอกนั้นยังเป็นที่นา ที่ไร่ สวนผลไม้ มีคลองมากมายเข้าถึง
(จัดทำโดยกรมแผนที่ หนังสือ แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔)

บ้านเมืองในช่วงเปลี่ยนผ่านสู่ประชาธิปไตย จุดและเส้นสีแดงคือถนน ทางคนเดิน และสิ่งก่อสร้างที่เป็นคอนกรีต แผ่กระจายผสมปนเป จุดสีดำซึ่งหมายถึงสิ่งก่อสร้างด้วยไม้พื้นที่สีเขียวหมายถึงสวน นา และสนามหญ้า และสีเหลืองคือพื้นที่ทำนา
(จัดทำโดยกรมแผนที่ หนังสือ แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔)

กรุงเทพฯ พลิกโฉมหน้าตาเป็นเมืองใหม่อย่างตะวันตก ศูนย์กลางของการปกครองที่เต็มไปด้วยกิจการค้าขายและการให้บริการต่าง ๆ อาคารห้องแถวสองชั้นขึ้นตลอดสองฝั่งถนน เริ่มมีรถราง รถยนต์ ขณะที่ชุมชนตามริมแม่น้ำก็ยังคงอยู่

จากภาพถ่ายโดย ฟรันซิส จิต ในปี ๒๔๐๗-๒๔๐๘ แสดงถึงบ้านเมืองริมน้ำที่เจริญและหนาแน่นขึ้น อาคารบ้านเรือนและวัดที่ขยายตัวเข้าไปในแผ่นดิน ถนนรอบกำแพงพระบรมมหาราชวังที่โอ่อ่ากว้างขวาง ความเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วของชุมชนเมืองและถนนหนทางไปทางทิศตะวันออกยังเห็นได้ชัดเจนบนแผนที่มณฑลกรุงเทพสยาม ในอีก ๓๐ ปีต่อมา (ปี ๒๔๔๔)

ความเจริญเติบโตของเมืองหลวงปรากฏเด่นชัด อาคารสูงหลายชั้นกับบ้านเรือนที่ปลูกสร้างติดกันอย่างหนาแน่น รถราแล่นตามถนน และปรากฏการณ์น้ำท่วมปี ๒๔๘๕ ที่แสดงถึงความเปลี่ยนแปลงที่เมืองเข้ามาครอบครองพื้นที่ธรรมชาติดั้งเดิม

หลังปี ๒๕๑๐ ประเทศไทยเริ่มเติบโตทางเศรษฐกิจและพัฒนาอย่างก้าวกระโดด ชนชั้นกลางขยายตัว คนต่างจังหวัดมุ่งหน้ามาหากินในเมืองหลวง กรุงเทพฯ เป็นศูนย์กลางของทั้งความเจริญและความเสื่อมโทรม อาคารคอนกรีตแทนที่บ้านไม้อาคารเก่า ถนน รถยนต์แทนที่คลองและเรือ
ภาพ : ศูนย์ข้อมูลสารคดี-เมืองโบราณ