เอกสารอ้างอิง
“วิถีชนคนปิงโค้ง”. วารสาร เทศบาลตำบลปิงโค้ง. ฉบับที่ ๒ ปีที่ ๑ กันยายน-พฤศจิกายน ๒๕๕๖.

ฐานข้อมูลเรื่อง ชนเผ่าม้ง อ. คลองลาน จ. กำแพงเพชร. กำแพงเพชรศึกษา. สำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัย
ราชภัฏกำแพงเพชร. https://acc.kpru.ac.th

“
พวกเราเคยพบกับความอดอยาก
ต้องกินใบไม้แทนข้าว
ยากแค้นลำบากมาเนิ่นนาน
ความสุขสบายหนีจากเราไป
ทหารป่ามาปล้นเอาทุกสิ่งทุกอย่าง
เก็บภาษี ทั้งเงิน ทั้งข้าว
เดือดร้อนไปทั่ว  
เหมือนกำถ่านไฟแดงเอาไว้ในมือ
พวกเราต้องหนี
ต้องเร่ร่อนลี้ภัย
เราจากมาโดยไม่มีใครรู้
แม้แต่พี่น้องหรือญาติสนิท
เราจากมาโดยไม่ได้ร่ำลา
”

ดาระอั้งเป็นชนเผ่าในตระกูลมอญ-เขมร-ละว้า ถิ่นที่อยู่ดั้งเดิมของพวกเขาคือดอยลาย เป็นพื้นที่เทือกเขาสูงบนฝั่งตะวันตกของแม่น้ำสาละวิน ประเทศพม่า  พวกเขาใช้ชีวิตอยู่ระหว่างเมืองปั่น (เมืองพาน) กับเมืองเชียงตอง เป็นพื้นที่สูงอากาศเย็นสบายตลอดปี มีชีวิตอยู่ด้วยการปลูกข้าว ปลูกชา ปะปนอยู่กับชาวไต  คนพม่าเรียกชาวดาระอั้งว่า “ปะหล่อง” คนไตเรียก “กุนหลอย”

พวกเขาเรียกตัวเองว่าดาระอั้ง หมายถึงฉันคือคน คนไทยกลับเรียกพวกเขาว่าเผ่าปะหล่องหรือว้าปะหล่อง ในประเทศพม่ายังมีกองกำลังนักรบของชาวดาระอั้งด้วย

พวกเขาหนีทหารป่า หนีการสู้รบบนแผ่นดินพม่าที่ยืดเยื้อมานาน เดินเท้าข้ามพรมแดนมาอยู่ฝั่งไทยบนตะเข็บชายแดนดอยอ่างขางที่เรียกว่าบ้านนอแล  ตั้งหมู่บ้านอยู่บนด่านหน้าสู้รบของกองกำลังต่าง ๆ  กลุ่มอื่นแยกย้ายออกไปขายแรงงานให้คนพื้นถิ่นในเขตอำเภอฝางและเชียงดาว เหล่านี้คือชื่อหมู่บ้านพวกเขา นอแล ห้วยหมากเลี่ยม สวนชา เวียงหวายในเขตอำเภอฝาง และบ้านปางแดงใน ปางแดงกลาง ปางแดงนอก ห้วยปง แม่จอนในอำเภอเชียงดาว

ลุงพรม เหียง วัย ๗๔ ปี น้องชายลุงคำ เหียง บ้านปางแดงนอก คว้าดิ่งหรือพิณดาระอั้งที่วางอยู่บนพื้นไม้มาตั้งสาย ราวกับจะหยิบเครื่องมือโบราณมาวางตรงหน้า ก่อนจะเล่นเป็นเพลงให้ฟัง  ด้วยเนื้อหาเพลงบอกถึงความทุกข์ความยาก ลุงพรมบอกว่านาน ๆ จะได้หยิบดิ่งขึ้นมาเล่น ทันทีที่เสียงพิณดังขึ้น สัมผัสได้ถึงเสน่ห์ของเสียง เสียงที่ไม่เหมือนเครื่องดนตรีชิ้นใด ๆ  

นิ้วมือไล่เล่นไปบนสายเหล็กสามสายอย่างชำนาญ รับกับเสียงร้องเป็นภาษาดาระอั้ง

ดิ่งหรือพิณเป็นเอกลักษณ์หนึ่งของเผ่าดาระอั้ง สืบทอดกันมารุ่นต่อรุ่นผ่านคนสนใจเล่น ทั้งลายเพลง เนื้อหาความหมายในเสียง ท่วงทำนองเพลง การร้องการเล่นที่เล่าถึงภาวะลึก ๆ ภายในใจ  ดิ่งทำด้วยไม้เนื้อกลาง ไม่อ่อนไม่แข็งมาก ส่วนมากจะเป็นแก่นไม้ “รัก” ถากเอาส่วนเปลือกกระพี้ออกไปบนตัวพิณแกะสลักส่วนหัวด้วยตัวสัตว์บ้าง เป็นแท่งเป็นเหลี่ยมบ้าง

เนื้อหาเพลงใช้เกี้ยวสาว เพลงเล่นในงานบุญ หรือรำพึงรำพันถึงความทุกข์ความยาก

เครื่องดนตรีอีกชนิดหนึ่งอยู่คู่กับดิ่งนั่นคือวอหรือแคนดาระอั้ง ทำมาจากน้ำเต้าแก่จัด  แกะเอาเนื้อในทิ้ง เจาะรูเอาไม้ไผ่ประกอบเข้าไป อาศัยรูไม้ไผ่กับลมผ่านน้ำเต้า เล่นเป็นเพลงที่มีเสียงทำนองเฉพาะเช่นกัน

ดิ่งกับวอ เครื่องดนตรีสองชิ้นที่บอกเล่าต่อโลก ผู้คนต่างถิ่นถึงศิลปะและอารยธรรมที่เผ่าพันธุ์หนึ่งพึงมีบนโลก  เสียงเพลงดังขึ้นทุกครั้งสะกดจิตสะกดใจคนให้ลุ่มหลงศรัทธาได้ง่าย ๆ ด้วยความง่ายและพลิ้วไหวของเสียง

ในช่วงเวลาทุกข์ยาก เครื่องดนตรีสองชิ้นราวกับจะช่วยปัดเป่า ประคองเยียวยาใจคนอยู่ข้างหลังให้มีกำลังใจสู้ทนกับวิกฤตชีวิต และบอกคนที่ผ่านมาเยี่ยมเยือนให้รู้ว่า พวกเขาเป็นเผ่าชนที่มีอารยะ มีขนบธรรมเนียม มีศรัทธาในศิลปะดนตรีเพลงร้องอยู่ด้วย

หลายปีต่อมา นับเวลานาน ๓๐ กว่าปี... ลุงคำ เหียง ทิ้งร่างไว้บนแผ่นดินบ้านปางแดงในวัย ๘๔ ปี  ดอยลายถิ่นกำเนิดที่ลุงคำเคยบอกว่า พ่อแม่ถูกฝังร่างไว้ที่นั่นริมฝั่งน้ำสาละวินร่างลุงคำกลับละลาจากไปบนฝั่งน้ำปิง เผ่าคนของภูเขา ที่มีชะตาชีวิตทั้งระเหเร่ร่อน เผชิญผจญความยากลำบาก ต้องกินใบไม้แทนข้าว มีชีวิตเหมือนกำถ่านไฟแดงเอาไว้ในมือ ต่างทิ้งรอยไว้บนภูเขาเหมือนใบไม้ในป่า

อาหลับ แม้เกิดมาก็ไม่รู้วันเดือนปีเกิด วันนี้เติบโตเป็นหนุ่มใหญ่ ท่าทางมาดมั่น มั่นอกมั่นใจ เวลาเปลี่ยนแปลงไปบนทางที่ดี มอบความแข็งแรง ยื่นความมั่นใจ ราวกับได้พบแผ่นดินใหม่ดังหวัง  เขาเป็นเจ้าของบ้านไม้หลังใหม่มั่นคง มีครอบครัว ใช้ชีวิตมีความสุขตามอัตภาพ ตอนที่ผู้ใหญ่ ๒๙ คนโดนจับจากหมู่บ้าน เขายังปีนขึ้นรถ อยากติดไปกับรถด้วย วัยไร้เดียงสาจนเจ้าหน้าที่ไล่ลงจากรถ

“ผมขึ้นรถไปสองรอบ เขาบอกยังเด็กอยู่ ขึ้นไปแล้วเขาไล่ลง ขึ้นไปอีก  เขาบอกอย่าขึ้นมาอีกนะ เดี๋ยวเขาจะเอาไปที่อำเภอ เจ้าหน้าที่ดึงแขนให้ผมลงจากรถ จูงแขนผมมาถึงบ้านตาคำ เขาบอกอย่าขึ้นมาอีกนะ  ผมคิดว่าเขาจะแจกผ้าห่ม ผมก็กลับบ้าน” เขาฟื้นความหลังครั้งนั้น

เขาเป็นมือเล่นดิ่งดาระอั้ง แต่วันนี้แทบไม่ได้จับดิ่งขึ้นมาเล่น ยังถือบัตรบนพื้นที่สูง เขาเดินเท้าติดสอยห้อยตามพ่อแม่ข้ามพรมแดนมาฝั่งไทย ในวันที่สถานการณ์หมู่บ้านคลี่คลาย เด็ก ๆ ไปโรงเรียนเรียนหนังสือ เด็กเกิดในเขตประเทศไทยได้บัตรประจำตัวประชาชน

“ไปเมืองเชียงใหม่ต้องทำเรื่องขอออกจากพื้นที่” เขายังเดินทางไกลไปไหนไม่ได้

วันนี้หมู่บ้านปางแดงในเติบใหญ่เป็น ๖๕ หลังคาเรือน ๓๒๐ คน จากแรกเริ่ม ๔๗ ครอบครัว มีไม่ถึง ๑๐๐ คน ครอบครัวขยายใหญ่ขึ้น อาหลับบอกว่าแทบทุกหลังคาเรือนมีที่ดินไว้ปลูกพืชยืนต้น อย่างลำไย มะม่วง ข้าวโพด ถั่วแดง ถั่วดำที่ดินเสื่อมโทรมถูกจับจอง พลิกฟื้นปลูกพืช ครอบครัวหนึ่ง ๆ มีที่ดินนับสิบไร่ บ้างก็ขอเช่าขอซื้อที่ดินจากเผ่าลาหู่ที่อยู่ในละแวกเดียวกัน

นาจืน จากเด็กหนุ่มไร้เดียงสา วันนี้เลี้ยงหมู ทำสวน และยังมีตำแหน่งผู้ใหญ่บ้าน คอยติดต่อประสานงานกับกลุ่มคนภายนอก คอยดูแลความสงบเรียบร้อยในหมู่บ้าน ท่าทีมั่นอกมั่นใจต่อแผ่นดินที่เขายืนอยู่

ช่วงเวลากลางวันของหมู่บ้านปางแดงในเงียบเชียบ ต่างคนต่างออกไปทำงาน ทั้งรับจ้าง ทั้งดูแลสวนของตัวเอง  ความเปลี่ยนแปลงครั้งใหม่แทบจะหาร่องรอยความทุกข์ความยากไม่เจอ เดินผ่านหมู่บ้านสัมผัสได้ถึงต้นไม้พรรณพืชเติบโตกระจัดกระจายทั่วหมู่บ้าน บ้านไม้ขึ้นมาแทนที่บ้านไม้ไผ่หลังคามุงใบหญ้าคา เป็นบ้านไม้หลังคามุงกระเบื้องเหมือน ๆ กัน เป็นหมุดหมายบ้านกลางป่าที่แข็งแรง เช้าเย็นจะมีรถเข้ามารับนักเรียนไปเรียนหนังสือ มีรถยนต์จอดอยู่ในบ้านหลายหลัง มีรถมอเตอร์ไซค์แล่นไปมา เป็นภาพใหม่ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน

พ่อแม่ คนเฒ่าในหมู่บ้าน มักจะเล่าให้ฟังถึงตำนานชาวดาระอั้งที่สืบเชื้อสายมาจากนางหร่อยเงิน นางฟ้าจากสวรรค์ มีห่วงเงินและห่วงหวายเป็นเอกลักษณ์ของผู้หญิงดาระอั้งอยู่กับตัวตั้งแต่เด็กอายุ ๗-๘ ขวบจนถึงผู้ใหญ่ จะใส่เป็นห่วงเงินหรือห่วงหวายแล้วแต่ใครชอบ ใส่กันตลอดชีวิต...

“ชาวดาระอั้งเชื่อว่าตัวเองสืบเชื้อสายจากนางหร่อยเงิน นายพรานมาจับนางหร่อยเงินด้วยบ่วงบาศขณะกำลังลงเล่นอาบน้ำ รุ่นแม่จะใส่ผ้าถุงนุ่งกระโจมอก  หุบผาที่เราอยู่มีคนทำเครื่องเงินโดยเฉพาะ เครื่องแต่งกายเป็นเงิน ตรงแขนเป็นปีกนางหร่อยเงิน เสื้อที่ใส่เป็นปีกนางหร่อยเงิน  ตอนที่นางหร่อยเงินอาบน้ำถอดปีกไว้ นางหร่อยเงินมีปีก  ตรงสะเอวคือเส้นขอบฟ้า วูบ ๆ วาบ ๆ เป็นประกายบนเสื้อคือดวงดาว สีแดงเป็นถนนขึ้นไปบนสวรรค์ ผ้าถุงมีลายขวางนั้นเป็นบันไดขึ้นไปบนสรวงสวรรค์”

นางคำ นายนวล วัย ๔๐ เป็นหญิงดาระอั้งที่มีความคิดความอ่านฉะฉาน พูดภาษาไทยชัดถ้อยชัดคำ เป็นปากเป็นเสียงพูดแทนชนเผ่าตัวเองบ่อย ๆ  นางเงียบไปชั่วอึดใจ ชั่งใจก่อนเล่าถึงภูมิหลังชีวิต

“ตอนที่คำยังเด็กอยู่กับพ่อแม่ พ่อเป็นคนติดฝิ่น  ทำไร่ปลูกผักก็ไม่พอกิน  พอเราไปเขตพม่า เราก็กลัวเหยียบระเบิดไม่รู้ว่าเราจะเหยียบเมื่อไร จะโดนเมื่อไร ทำกินฝั่งไทยมันพื้นที่จำกัด พ่อกับแม่ก็พากันเร่ร่อน  มีครั้งหนึ่งน่าจะทรมานที่สุด คือไม่มีข้าวกิน พ่อก็ไปหาไม้เกี๊ยะ (ไม้สน) แล้วก็พาไปที่ป้อมหน่วยทหาร เอาไม้เกี๊ยะไปแลก เอาไปให้ทหาร ดอยอ่างขางมันหนาว  

บางกลุ่มก็มีข้าวสาร บางกลุ่มมีข้าวที่เขากินไม่หมด เป็นข้าวที่เย็นแล้ว พ่อก็แลกมา  ถ้าเรากินไม่หมดเราก็เอาไปตากแดดไว้ ตากให้แห้ง อีกวันหนึ่งก็เอามาอุ่นให้อ่อนขึ้นแล้วมานั่งกินกัน  อยู่กันไปแบบนั้นเป็นวัน ๆ  บางครั้งไม่มีก็เก็บกินข้าวโพด” บางทีฉากชีวิตจริงเหมือนละครชีวิตที่ไม่มีใครรู้เห็น  

“หลังจากนั้นคำก็เข้าโรงเรียน เรียนบ้างหยุดบ้าง อาทิตย์หนึ่งได้ไปแค่ ๓ วัน นอกนั้นก็ช่วยแม่ทำกิน  อายุ ๑๐ กว่าปีก็มาเชียงดาว  ก่อนนั้นแม่จะแยกกับพ่อ พ่อติดฝิ่น แม่บอกไม่ไหวแล้ว แต่คำรักพ่อมากอยากอยู่ดูแลพ่อ ไม่มีอะไรแทนพ่อได้  มีญาติฝ่ายแม่อยู่เชียงดาว แม่อยู่เชียงดาว ๒ ปี พ่อก็ตามแม่ลงมาอยู่ด้วย คำก็มา พ่อก็เลิกยาฝิ่น”

วิบากกรรมบ้านปางแดง ทั้งปางแดงใน ปางแดงนอก ยังเกี่ยวข้องกับการใช้ที่ดิน การบุกเบิกแผ้วถางป่า ด้วยที่ดินรกร้างรอบ ๆ หมู่บ้านมีสภาพเป็นป่าเสื่อมโทรม เผ่าลาหู่ (มูเซอ) เผ่าลีซู (ลีซอ) ก็ยึดเป็นที่ทำกิน ที่ดินแถบนั้นก็ไม่มีใครรู้ว่าผิดหรือถูกกฎหมายอย่างไร พวกเขารู้เพียงว่าแผ้วถางที่ดินก็มีอาหารมายังชีพได้

หมู่บ้านโดนจับยกหมู่บ้านครั้งแรกปี ๒๕๓๒  โดนจับครั้งที่ ๒ ปี ๒๕๔๑ และครั้งที่ ๓ เกิดกับหมู่บ้านปางแดงนอก ปี ๒๕๔๗  ความขัดแย้งของหมู่บ้านดำเนินมาถึงรุ่นลูกโตเป็นสาวมีครอบครัว นางคำเป็นหนึ่งที่โดนจับปี ๒๕๔๗ เป็นรอบที่ ๓ รอบสุดท้ายของดาระอั้งบ้านปางแดง

ความเปลี่ยนแปลงครั้งใหม่เกิดขึ้น เด็กรุ่นต่อมากลายเป็นผู้ใหญ่ ได้มีส่วนร่วมสร้างหมู่บ้าน ผ่านการติดต่อกับกลุ่มคนอื่นที่เห็นอกเห็นใจ เห็นความสงบเรียบง่าย จารีตประเพณีงดงาม เข้ามาเป็นกัลยาณมิตรเพื่อหาทางออกให้หมู่บ้านปางแดงได้เกิดความสงบสันติสุขเสียที

เมื่อได้พื้นที่ดินสร้างหมู่บ้าน แบ่งที่ดินให้แต่ละครอบครัวเรียบร้อยแล้ว การขยับตัวครั้งใหม่ก็เป็นเรื่องที่ทำกิน ที่ดินใช้ปลูกพืช การรับจ้างปลูกพืชผัก ดอกไม้ในรูปแบบใหม่ ๆ ก็เกิดขึ้น  ชีวิตในหมู่บ้านดูเหมือนคลี่คลายขึ้น การตั้งป้อมเป็นศัตรูต่อกันก็ผ่อนเบาลง สายตาเจ้าหน้าที่ของรัฐมองเห็นด้วยความเข้าใจมากขึ้น พอยืดหยุ่นให้ชีวิตชนเผ่าดาระอั้งได้มีที่อยู่ที่ยืนที่ทำกินได้บ้าง

การปรับตัวของคนในท้องถิ่นที่จะดึงดูดลูกค้าเข้ามาสัมผัสธรรมชาติในท้องถิ่น สัมผัสวิถีชีวิต การเพาะปลูกอย่างใกล้ชิด เครื่องแต่งกายหญิงดาระอั้งก็เป็นแรงดึงดูดหนึ่งที่จะเป็นจุดขายในความแปลกอันมีชีวิตอยู่ร่วมในพื้นที่ด้วยเอกลักษณ์เผ่าที่ไม่อาจปฏิเสธได้นี่เองกลายเป็นสิ่งที่ต้องปรับตัวในฐานะส่วนประกอบหนึ่งของชุมชนนั้น ๆ อันอยู่นอกเหนือจากแรงงาน

เผ่าดาระอั้งที่มีความทุกข์ความยากเป็นอาภรณ์ติดตัวมานานราวกับจะพลัดหลงมาอยู่แผ่นดินอื่น พยายามจะสร้างเนื้อสร้างตัว ดำรงตนให้มีชีวิตอยู่ได้เหมือนคนอื่นทั่วไปในโลกตลอดระยะเวลาหลายปี ความทุกข์ความยากในตัวพวกเขาเหมือนจะยืนยันความแข็งแกร่งในตัวตน ยืนยันในความหมายของ “ดาระอั้ง” เราคือคน ผู้สัญจรมีชีวิตอยู่ตามป่าเขา

บุคคลและเอกสารอ้างอิง 
หนังสือ ดาระอั้ง เราคือผู้สัญจร ของ สุวิชานนท์ รัตนภิมล
หนังสือ สัญจรสู่สาละวิน-ถนนธงชัย ของ คืน ญางเดิม
เพลงอัลบัม “บันทึกคนต้นน้ำ” ของลีซะ-สุวิชานนท์
นายพรม เหียง บ้านปางแดงนอก
อาหลับ บ้านปางแดงใน
นางคำ นายนวล บ้านปางแดงนอก

ท่ามกลางความผันแปรเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตชุมชนชนเผ่าที่ต้องตั้งรับการมาถึงของโลกยุคใหม่ หมู่บ้านชนเผ่าต่างปรับตัว เอาตัวรอด หรือหาช่องทางใหม่ ๆ สำหรับดำเนินชีวิต

เป็นเรื่องใหม่ที่ไม่อาจบอกได้ว่าความลงตัวอันสมดุลจะหยุดอยู่ที่ตรงไหน

ห้วงเวลายามนี้เราไม่อาจปฏิเสธการมีอยู่จริงของชนเผ่าต่าง ๆ ที่ตั้งถิ่นฐานเติบโตเป็นหลักแหล่งมั่นคงขึ้นทุกวัน สืบทอดชีวิตรุ่นต่อรุ่น พร้อม ๆ กับการเพิ่มจำนวนของประชากรขึ้นมาอย่างรวดเร็ว เป็นประชากรที่มีอยู่จริงบนถิ่นภูเขา พวกเขาปรับตัวเองให้อยู่ใช้ชีวิตไปตามสภาพความจริง ระบบสาธารณูปโภคก็เข้าไปหนุนช่วย คนรุ่นใหม่มีสิทธิ์มีเสียง มีความรู้ความสามารถ มีความเข้าใจในระบบโลกที่เป็นไป ท่ามกลางการมีอยู่ของทรัพยากรป่าไม้ ดิน น้ำป่า บนที่เดิม

โลกหมู่บ้านชนเผ่าบนภูเขาเปลี่ยนแปลงไปมาก

คนรุ่นใหม่ที่จะสืบสานวิถีชีวิตดั้งเดิมก็เลือกเอาส่วนที่จะประกอบให้การดำรงชีพสอดคล้องกับตัวเอง ขณะเดียวกันการไหลบ่าของระบบทุนที่ต้องพึ่งพาการซื้อขาย การผลิตเป็นจำนวนมาก ๆ พื้นที่บนภูเขาก็ยังเป็นแหล่งผลิตที่สำคัญ ป้อนวัตถุดิบสู่เมืองใหญ่ การเกาะเกี่ยวกันเช่นนี้นำพาไปสู่การปรับตัวให้สอดรับในกันและกัน หรือรับเอาวัฒนธรรม
ต่างถิ่นเข้ามาสู่วิถีชีวิตเดิมอย่างไม่อาจเลี่ยง นับเป็นการก้าวข้ามสู่ปัญหาใหม่ ขณะปัญหาเดิม ๆ ก็ยังไม่ได้สูญหายไปไหน

จึงไม่แปลกที่จะเห็นรถบรรทุกพืชผัก ผลไม้ ดอกไม้ วิ่งขึ้นลงไปตามถนนหนทางบนภูเขา ขนผลิตผลที่หมู่บ้านผลิตขึ้นลงสู่ตลาดในเมืองอย่างไร้ขีดจำกัด วันแล้ววันเล่าอันไม่อาจจะแยกสายใยสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นใหม่นี้ได้ ผลิตผลมากมายหลายอย่างเกิดขึ้นบนภูเขา ด้วยเหมาะสมทั้งดิน น้ำ อากาศ และกำลังแรงงาน

ความจริงเช่นนี้กำลังประกอบส่วนขึ้นมาใหม่ คนชนเผ่าต้องปรับตัวเองเพื่อโอกาสใหม่ เพื่อความอยู่รอดปลอดภัย และเพื่อความสำเร็จที่อาจจะเกิดตามขึ้นมาได้ ไม่มีทางเลือกมากมายให้กับพวกเขา เมื่อมีโอกาสจัดการชีวิตในแบบใหม่ ๆ อันอยู่รอดได้ พวกเขาจะเดินเข้าไปหาอย่างไม่ลังเล

ไม่ว่าการผลิตทางพืชผัก ไม้ผล การท่องเที่ยว หรือการแปรรูปวัตถุดิบให้มีความหลากหลายขึ้นได้เกิดขึ้นแล้วจริง ๆ ในชุมชนหมู่บ้านที่ครั้งหนึ่งเคยอยู่อย่างโดดเดี่ยวและไร้การเหลียวแล ถนนทุกสายทอดไปตามป่าเขามีจุดมุ่งหมายทั้งนั้น และแน่นอนถนนไปสร้างรวดเร็วยิ่งขึ้น ทุกสิ่งทุกอย่างจึงไหลไปหากันเร็วขึ้น

ทั่วถึงทุกพื้นที่ เรียกว่าแทบจะเหลือพื้นที่ดิบดั้งเดิมน้อยเต็มที

เมื่อดอยหลวงเชียงดาวได้รับการประกาศให้เป็นพื้นที่สงวนชีวมณฑลแห่งใหม่ของโลกจากองค์การยูเนสโก นั่นก็ปฏิเสธไม่ได้ถึงความหลากหลายที่มีอยู่จริงในเขตพื้นที่เขตเชียงดาว ทั้งพืชพรรณ สัตว์ป่า และชนเผ่าต่าง ๆ ล้อมรอบดอยหลวงก็รวมอยู่ด้วย ล้วนเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยประคับประคองการมีชีวิตอยู่จริงต่อศักยภาพด้านต่าง ๆ ของเชียงดาว

สิ่งหนึ่งที่มีการปรับตัวแทบจะคล้าย ๆ กันคือการปลูกไม้ผลบนพื้นที่สูงเพื่อลดวิกฤตหมอกควันไฟ การชะล้างหน้าดิน การใช้สารเคมี ที่เป็นปัญหาเดิม ๆ ทุกปี  การเลี่ยงและลดการปลูกพืชเชิงเดี่ยวอย่างข้าวโพด ถั่วเหลือง จึงเป็นความหวังใหม่ ทางออกใหม่ของชีวิตคนบนภูเขาว่าจะสามารถนำพาความอยู่ดีกินดีมาให้ และลดคำกล่าวหาเรื่องการตัดไม้ทำลายป่า ทำลายสิ่งแวดล้อม และมลพิษทางอากาศ

เอาเข้าจริง ชนเผ่าในอาณาบริเวณพื้นที่เชียงดาวก็ไม่ต่างจากชนเผ่าพื้นที่อื่น ๆ

พวกเขาต่างปรับตัว สัมพันธ์กับเมืองใหญ่อย่างใกล้ชิด เข้าถึงอุปกรณ์เครื่องมือยุคใหม่อย่างใกล้เคียงกัน ความหวังนับจากนี้นอกจากจะดำรงวิถีชีวิตเดิมเอาไว้ โดยเฉพาะความดีงาม ความเรียบง่าย ยังจะต้องเรียนรู้ความซับซ้อนที่จะเกิดขึ้นมาใหม่ และถูกท้าทายอย่างถึงตัวคนมากกว่ายุคสมัยใด ๆ

การเข้าถึงและมีส่วนร่วมในกันและกัน ทั้งทรัพยากรธรรมชาติ และกฎกติกาใด ๆ ที่จะทำให้ชีวิตและชุมชนอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข ไม่ทำร้ายทำลายกัน เห็นความจริงในกันและกัน เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ เห็นอกเห็นใจกันในฐานะมนุษย์จึงมีความสำคัญ ในฐานะประชากรของประเทศ และในฐานะของกำลังแรงงานที่หนุนช่วยกันและกัน