อารยธรรมขนมปัง
scoop
เรื่อง : ศรัณย์ ทองปาน
ภาพ : 123rf.com
ภาพ : 123rf.com
ฟาโรห์เซติที่ ๑ (Seti I) ถวายถาดอาหารนานาชนิดเป็นเครื่องสังเวยแด่เทพีแฮทอร์ (Hathor) ภาพสลักระบายสีบนผนังวิหารที่อะบีดอส (Temple of Abydos) อียิปต์ อายุประมาณ ๓,๓๐๐ ปีมาแล้ว
ชุมชนมนุษย์ดึกดำบรรพ์ยุคเก็บของป่า-ล่าสัตว์ คงบริโภคเมล็ดหญ้าที่ขึ้นเองตามธรรมชาติมาช้านาน แต่เนื่องจากฟันและระบบย่อยอาหารของมนุษย์ไม่สามารถจัดการกับเมล็ดหญ้าที่มีเปลือกแข็งได้โดยตรง คนเราจึงต้องหาวิธีแปรรูปให้กลายเป็น “อาหาร” ที่กินได้ง่ายขึ้น ด้วยการนำเมล็ดหญ้าไปบด เอาเปลือกออกเสียก่อน
ประวัติศาสตร์ขนมปังฉบับดั้งเดิม โดยทั่วไปมักอ้างอิงตามหนังสือ ประวัติศาสตร์ของขนมปัง : ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงยุคใหม่ (The History of Bread : From Pre-historic to Modern Times) ของนักเขียนชาวอังกฤษ จอห์น แอชตัน (John Ashton, 1834-1911) ตีพิมพ์ตั้งแต่ปีแรก ๆ ของศตวรรษที่ ๒๐ และแอชตันคือคนที่กล่าวถึงการค้นพบซากธัญพืชและหินบด ซึ่งเชื่อว่าเป็นร่องรอยการผลิตขนมปัง “ยุคก่อนประวัติศาสตร์” จากชั้นดินทับถมก้นทะเลสาบในสวิตเซอร์แลนด์ แต่ปัญหาสำคัญคือหลักฐานเหล่านั้นไม่อาจกำหนดระยะเวลาแน่ชัดได้ว่ามีอายุเก่าแก่เพียงใด
ในงานค้นคว้ารุ่นใหม่ เช่นหนังสือ ขนมปัง : ประวัติศาสตร์โลก (Bread : A Global History) ของ วิลเลียม รูเบล (William Rubel) ตีพิมพ์ใน ค.ศ. ๒๐๑๕ (๒๕๕๘) อ้างอิงข้อมูลจากการขุดค้นแหล่งโบราณคดีโอฮาโล ๒ (Ohalo II) ในอิสราเอล บริเวณที่ราบลุ่มใกล้ทะเลสาบกาลิลี (Sea of Galilee) นักโบราณคดีค้นพบหินบดที่มีร่องรอยแป้งข้าวบาร์เลย์ และไอน์คอร์น (einkorn ข้าวสาลียุคโบราณ) กำหนดอายุได้ถึง ๒๒,๕๐๐ ปีมาแล้ว คือเก่าขึ้นไปจนถึง “ยุคหินเก่า” นอกจากนั้นในบริเวณใกล้เคียงยังพบกองหินที่มีร่องรอยการเผาไหม้ สันนิษฐานว่าน่าจะมีการนำเอาแป้งที่บดแล้วมาทำให้สุกด้วย นี่จึงอาจเป็นหลักฐาน “เก่าแก่ที่สุด” ของขนมปังรุ่นดึกดำบรรพ์
ข้ามมาเมื่อประมาณ ๖,๐๐๐ ปีมาแล้ว ขนมปังกลายเป็นอาหารหลักและหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่ทำให้มนุษย์ตั้งหลักแหล่ง สร้างชุมชนเมือง และก่อร่างอารยธรรมขึ้น ทั้งที่ลุ่มน้ำไทกริสยูเฟรทีสในตะวันออกกลาง (ปัจจุบันคือแถบประเทศอิรักและพื้นที่ใกล้เคียง) และลุ่มแม่น้ำไนล์ในแอฟริกาเหนือ
ในมหากาพย์ กิลกาเมช (Gilgamesh) ของเมโสโปเตเมีย ซึ่งมีอายุราว ๔,๐๐๐ ปี กล่าวถึงวีรบุรุษในเรื่องที่ก้าวพ้นสภาพของสัตว์ขึ้นมาเป็นมนุษย์ได้ด้วยรสชาติของขนมปังและรู้จักเมาเบียร์ สูตรหมักเบียร์เก่าแก่ที่สุดที่หลงเหลือในจารึกดินเผาจากยุคนั้นระบุให้ใช้เศษขนมปังเหลือ ๆ ผสมกับน้ำผึ้ง (แต่แน่นอนว่าขนมปังและเบียร์ในยุคนั้นคงแตกต่างจากที่เรารู้จักกันทุกวันนี้มากมาย)
ประวัติศาสตร์ขนมปังฉบับดั้งเดิม โดยทั่วไปมักอ้างอิงตามหนังสือ ประวัติศาสตร์ของขนมปัง : ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงยุคใหม่ (The History of Bread : From Pre-historic to Modern Times) ของนักเขียนชาวอังกฤษ จอห์น แอชตัน (John Ashton, 1834-1911) ตีพิมพ์ตั้งแต่ปีแรก ๆ ของศตวรรษที่ ๒๐ และแอชตันคือคนที่กล่าวถึงการค้นพบซากธัญพืชและหินบด ซึ่งเชื่อว่าเป็นร่องรอยการผลิตขนมปัง “ยุคก่อนประวัติศาสตร์” จากชั้นดินทับถมก้นทะเลสาบในสวิตเซอร์แลนด์ แต่ปัญหาสำคัญคือหลักฐานเหล่านั้นไม่อาจกำหนดระยะเวลาแน่ชัดได้ว่ามีอายุเก่าแก่เพียงใด
ในงานค้นคว้ารุ่นใหม่ เช่นหนังสือ ขนมปัง : ประวัติศาสตร์โลก (Bread : A Global History) ของ วิลเลียม รูเบล (William Rubel) ตีพิมพ์ใน ค.ศ. ๒๐๑๕ (๒๕๕๘) อ้างอิงข้อมูลจากการขุดค้นแหล่งโบราณคดีโอฮาโล ๒ (Ohalo II) ในอิสราเอล บริเวณที่ราบลุ่มใกล้ทะเลสาบกาลิลี (Sea of Galilee) นักโบราณคดีค้นพบหินบดที่มีร่องรอยแป้งข้าวบาร์เลย์ และไอน์คอร์น (einkorn ข้าวสาลียุคโบราณ) กำหนดอายุได้ถึง ๒๒,๕๐๐ ปีมาแล้ว คือเก่าขึ้นไปจนถึง “ยุคหินเก่า” นอกจากนั้นในบริเวณใกล้เคียงยังพบกองหินที่มีร่องรอยการเผาไหม้ สันนิษฐานว่าน่าจะมีการนำเอาแป้งที่บดแล้วมาทำให้สุกด้วย นี่จึงอาจเป็นหลักฐาน “เก่าแก่ที่สุด” ของขนมปังรุ่นดึกดำบรรพ์
ข้ามมาเมื่อประมาณ ๖,๐๐๐ ปีมาแล้ว ขนมปังกลายเป็นอาหารหลักและหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่ทำให้มนุษย์ตั้งหลักแหล่ง สร้างชุมชนเมือง และก่อร่างอารยธรรมขึ้น ทั้งที่ลุ่มน้ำไทกริสยูเฟรทีสในตะวันออกกลาง (ปัจจุบันคือแถบประเทศอิรักและพื้นที่ใกล้เคียง) และลุ่มแม่น้ำไนล์ในแอฟริกาเหนือ
ในมหากาพย์ กิลกาเมช (Gilgamesh) ของเมโสโปเตเมีย ซึ่งมีอายุราว ๔,๐๐๐ ปี กล่าวถึงวีรบุรุษในเรื่องที่ก้าวพ้นสภาพของสัตว์ขึ้นมาเป็นมนุษย์ได้ด้วยรสชาติของขนมปังและรู้จักเมาเบียร์ สูตรหมักเบียร์เก่าแก่ที่สุดที่หลงเหลือในจารึกดินเผาจากยุคนั้นระบุให้ใช้เศษขนมปังเหลือ ๆ ผสมกับน้ำผึ้ง (แต่แน่นอนว่าขนมปังและเบียร์ในยุคนั้นคงแตกต่างจากที่เรารู้จักกันทุกวันนี้มากมาย)
ซากโรงอบขนมปังยุคโรมันที่เมืองปอมเปอี