ท้ายครัว

เรื่องและภาพ : กฤช เหลือลมัย

เมื่อ ๒ ปีก่อนผมเคยปั่นจักรยานท่องเที่ยว (touring) กับเพื่อนสี่ห้าคน โดยเอาจักรยานใส่รถไฟไปลงสถานีบัวใหญ่ นครราชสีมา ใช้เวลาสัปดาห์เศษๆ ปั่นไปจบที่หนองคาย แต่มีจุดที่อยากชวนเพื่อนนักปั่นว่า ถ้าใครผ่านเขตอำเภอบ้านไผ่ ขอนแก่น ลองปั่นจากตัวอำเภอไปทางตะวันตกเฉียงใต้ราว ๕ กิโลเมตร มีสิมเก่า (โบสถ์แบบอีสาน) อยู่ในวัดสนวนวารีพัฒนาราม บ้านหัวหนอง สร้างเมื่อราว ๑๐๐ ปีก่อน

ที่อยากชวนให้ออกแรงปั่นมาดูก็คือ "ฮูปแต้ม" ฝาผนังที่ด้านในเขียนเรื่องเวสสันดรชาดก ด้านนอกเขียนเรื่อง "สินไซ" วรรณกรรมพื้นถิ่นอีสานไว้อย่างน่าดู ภาพที่เขียนเมื่อปี ๒๔๙๖ นี้ สำแดงฝีมือ สีสัน และอารมณ์อันสนุกสนานเร้าใจ แถมบางภาพมี "ติดเรต" ถ้าใช้มาตรฐาน กบว. อีกด้วยนะครับ

ดูเสร็จแล้ว ปั่นออกนอกหมู่บ้านไปทางตะวันตกเฉียงใต้ จะมี "วัดป่าระงึม" ตั้งบนเนินดินใหญ่ ชายเนินมีเสมาหินอายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๔-๑๕ ปักล้อมพื้นที่รูปวงรี อาจารย์ศรีศักร วัลลิโภดม อธิบายไว้ว่าครั้งมาสำรวจกับวารสารเมืองโบราณ ในปี ๒๕๓๔ ว่าที่นี่เป็นชุมชนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย พบร่องรอยการฝังศพครั้งที่ ๒ ทั้งมีอายุสืบมาจนถึงสมัยทวารวดี สัมพันธ์กับมหกรรมการต้มเกลือสินเธาว์บ่อกระถินที่อยู่ติดกัน

การต้มเกลือแบบบ้านบ่อกระถินนี้นับว่าโบราณมาก ในอีสานยังเหลือทำอยู่ไม่กี่แห่งเฉพาะที่บ่อกระถินนี้ น่าสนใจมากครับ เขาทำแค่พอใช้ในหมู่บ้านและเอาไว้ "แลกข้าว" ในอัตราเกลือ : ข้าวเปลือก ๑:๑ เท่านั้น แล้วเกลือเขาอร่อยมากๆ ครับ ... อันนี้ขอรับรองเลย

ถ้าใครปั่นจักรยานทัวริงไปดูเขาต้มเกลือ คงไม่มีปัญญาแบกถุงเกลือใหญ่ๆ กลับออกมาหรอก แต่ถ้ามีกล่องอะไรติดรถไป ต้องได้รับสินน้ำใจแบ่งปันมาชิมแน่ๆ

ก่อนฝนแรกเดือนพฤษภาฯ มีเวลาอีกเดือนกว่าๆ นะครับ ที่จะไปสังเกตการณ์กิจกรรมทำเกลือสินเธาว์แบบโบราณลิ้มรสผลาหารแห่งแผ่นดิน อันเป็นรากฐาน "วัฒนธรรมปลาแดก" ในภาคอีสานมานานนับปี

โบราณว่า...ของเก่าๆ ไม่เล่ามันลืม ของกินอร่อยๆ ไม่ได้กินบ่อยๆ มันจะพลอยลืมรสชาตินะครับ...