ถ้าให้หลับตานึกภาพ คุณมองเห็นอะไร ?
หาดทราย เตียงผ้าใบ ร้านอาหาร บังกะโล เต็นท์ บ้านพัก หรือโรงแรมหรูสูงหลายสิบชั้นที่มองท้องฟ้ายามพระอาทิตย์ขึ้นหรือตกได้กว้างไกลสุดสายตา

แต่ที่หน้าศูนย์บริการนักท่องเที่ยว อุทยานแห่งชาติเขาลำปี-หาดท้ายเหมือง จังหวัดพังงา กลับ “นำเสนอ” ภาพถ่ายทางอากาศของธรรมชาติชายหาดอันน่าตื่นตาตื่นใจ

แนว “รอยต่อของป่า” ต่างประเภท หรือ ecotone ปรากฏเป็นความหลากหลายของสีสันอันงดงามของพันธุ์ไม้แบ่งเขตเป็นชั้น ๆ คล้ายธงหลากสี  ไล่จากส่วนที่อยู่ติดทะเลอันดามันเป็นป่าชายหาด ถัดเข้าไปในแผ่นดินเป็นป่าสันทรายชายฝั่ง ลึกเข้าไปเป็นป่าชายเลน หากมีสายตามองละเอียดยังแยกย่อยเป็นไม้พุ่ม ทุ่งหญ้า ทุ่งน้ำซับ ฯลฯ

ผู้รู้ด้านพฤกษศาสตร์บอกว่าป่าที่ตั้งอยู่บนเนินทรายชายฝั่งลักษณะเดียวกันนี้เคยปกคลุมทั่วไปตลอดแนวชายฝั่งภาคใต้ แต่ปัจจุบันที่ยังสมบูรณ์ที่สุดตามธรรมชาติ และถูกรบกวนน้อยจากกิจกรรมของมนุษย์ หลงเหลืออยู่เพียงแห่งเดียวเท่านั้น บนคาบสมุทรไทย  การขยายตัวของชุมชน เมือง การท่องเที่ยว ทำให้ผืนป่าสูญหายไปอย่างไม่มีวันกลับ

ปลายปี ๒๕๖๔ มีข่าวว่าประเทศไทยจะนำเสนอพื้นที่อนุรักษ์ในเขตอันดามันเป็น “มรดกโลก”

เอกสารนำเสนอบัญชีรายชื่อเบื้องต้น (tentative list) ของการเป็นแหล่งมรดกโลกระบุว่า ที่นี่เป็นชายหาดและป่าสันทรายชายฝั่งแหล่งสุดท้ายที่ยังคงความเป็นธรรมชาติดั้งเดิมอย่างสมบูรณ์ มีเอกลักษณ์ไม่มีที่ใดเสมอเหมือนภูมิประเทศเป็นชายหาดและสันทรายทอดยาวต่อเนื่องที่มีสังคมพืชชายฝั่ง

รองศาสตราจารย์ ดร. กิติเชษฐ์ ศรีดิษฐ นักพฤกษศาสตร์ผู้เขียนคุณลักษณะของป่าผืนนี้ในเอกสาร บอกกับเราว่าปัจจุบันเขตร้อนของโลกมีป่าสันทรายชายฝั่งเหลืออยู่ไม่มากนักป่าทุ่งน้ำซับนอกเขตอนุรักษ์ก็ถูกทำลายหมดแล้ว ถ้าที่นี่ถูกทำลายลงอีกก็จะหาดูที่ไหนไม่ได้

ทุกวันนี้การศึกษาเรื่องป่าสันทรายชายฝั่งยังอยู่นอกสารบบการเรียนการสอนป่าไม้ ทั้ง ๆ ที่ภูมิประเทศลักษณะนี้เป็นแหล่งกักเก็บน้ำที่สำคัญ และเป็นจุดเริ่มต้นของอารยธรรมในคาบสมุทรไทย

เป็นเหตุผลให้เราเดินทางมาที่หาดท้ายเหมือง

สำรวจป่าสันทรายชายฝั่งดั้งเดิมที่ถูกรบกวนน้อยที่สุดบนภาคพื้นทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ภาคใต้ของประเทศไทยตั้งแต่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ลงไปถึงมาเลเซียมีลักษณะภูมิประเทศเป็นคาบสมุทร ประกอบด้วยชายฝั่งทะเลทั้งด้านตะวันตกและตะวันออก มีเทือกเขาพาดผ่านกลางเป็นกระดูกสันหลัง เป็นต้นธารสายน้ำที่พัดพาตะกอนจากแผ่นดินลงสู่ทะเล  และด้วยอิทธิพลของคลื่นและลม จึงเกิดการพัดพาตะกอนทรายกลับมาสะสมตัวบนฝั่งเป็น “เนินทรายชายฝั่ง” (coastal sand dune)

หากเนินทรายชายฝั่งทอดตัวเป็นแนวขนานไปกับชายฝั่งก็เรียกว่า “สันทราย” (beach ridge)

หนังสือ หาดทราย คุณค่า...ชีวิตที่ถูกลืม อธิบายกระบวนการเกิดเนินทรายเป็นแนวยาวไว้ว่า เกิดจากลมพัดทรายไปในทิศทางเดียวกัน ความเร็วลมที่พอเหมาะอยู่ระหว่าง ๑๖-๓๒ กิโลเมตรต่อชั่วโมง และต้องพัดนานต่อเนื่องเป็นฤดูกาลอยู่หลายเดือน