BLACKPINK วงเกิร์ลกรุ๊ปเกาหลีที่เปิดตัวใน ค.ศ. ๒๐๑๖ หลังผ่านการฝึกฝนอย่างหนักมาก่อนหน้านั้น ๔ ปี และใช้เวลาอีก ๓-๔ ปีไต่อันดับขึ้นเป็นวงที่มีผู้ติดตามมากที่สุดในโลกวงหนึ่ง
Soft Power
มายา ความหลงใหลไร้พรมแดน
มายา ความหลงใหลไร้พรมแดน
SCOOP
เรื่อง : สุวัฒน์ อัศวไชยชาญ
ภาพ : ฝ่ายภาพ สารคดี
ภาพ : ฝ่ายภาพ สารคดี
ปี ๒๕๖๔ ต่อเนื่องถึงปี ๒๕๖๕ คำว่า soft power ปรากฏเป็นข่าวมากขึ้นเรื่อยๆ โดยเฉพาะกับกระแสความสำเร็จระดับโลกของซีรีส์และภาพยนตร์เกาหลีใต้ และเมื่อนายกรัฐมนตรีประยุทธ์ จันทร์โอชา เอ่ยปากชื่นชอบ “ลิซ่า” จากวงเกิร์ลกรุ๊ปเกาหลี BLACKPINK ที่ได้สอดแทรกงานศิลปะและสถานที่ท่องเที่ยวไทยใน MV เพลง “LALISA” (“ลลิษา” ชื่อไทยของลิซ่า) ซึ่งมีผู้ชมหลายร้อยล้านวิว ว่าเป็นการสร้าง soft power เผยแพร่วัฒนธรรมไทยไปในระดับโลก
ถ้าใครชม MV ความยาวเกือบ ๓ นาทีครึ่งนี้ จะเห็นช่วงท่อนแรปยาวประมาณ ๓๐ วินาที ซึ่งลิซ่าสวมชฎาในฉากปราสาทหินอีสานใต้ จังหวัดบุรีรัมย์บ้านเกิด แต่ก็เกิดดรามาเสียงวิจารณ์จากคนไทยบางกลุ่มในสื่อออนไลน์ว่าการเต้นชุดขาสั้นสวมชฎาของเธอเป็นภาพที่สร้างความเสื่อมเสีย soft power ร้อนแรงขึ้นอีกเมื่อแรปเปอร์สาวไทย “มิลลิ” ขึ้นแสดงบนเวทีระดับโลก Coachella 2022 หลังวันสงกรานต์เดือนเมษายน ๒๕๖๕ พร้อมกับโชว์กินข้าวเหนียวมะม่วงกลางเวที สร้างกระแสข้าวเหนียวมะม่วงฟีเวอร์ทั่วประเทศ รัฐบาลยังประกาศว่า soft power จะช่วยเพิ่มมูลค่าเศรษฐกิจไทยตามโมเดลเศรษฐกิจสร้างสรรค์ พร้อมประกาศจะเร่งเดินหน้าส่งเสริมอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ใน ๑๕ สาขา และเน้นวัฒนธรรมไทยที่มีศักยภาพ 5F ได้แก่ ๑. อาหาร (food) ๒. ภาพยนตร์และวีดิทัศน์ (film) ๓. ผ้าไทยและการออกแบบแฟชั่น (fashion) ๔. มวยไทย (fighting) และ ๕. การอนุรักษ์และขับเคลื่อนเทศกาล ประเพณีสู่ระดับโลก (festival) ไม่ว่านโยบายของรัฐบาลจะนำไปสู่การปฏิบัติที่จับต้องได้แค่ไหนหรืออย่างไร ทว่าแท้จริงแล้ว soft power ที่พูดกันติดปากหมายถึงอะไรกันแน่ และประเทศไทยอยู่ตรงไหนในกระแส soft power ของโลก
The Means to Success in World Politics
ย้อนกลับไปใน ค.ศ. ๑๘๕๓ (ปี ๒๓๙๖ สมัยรัชกาลที่ ๕) วันที่ ๑๔ กรกฎาคม “เรือดำ” ของสหรัฐอเมริกาปรากฏตัวเหนือท้องทะเลหน้าอ่าวอูรางะของญี่ปุ่น โดยมีผู้บังคับการเรือ แมททิว เพอร์รี (Matthew C. Perry) ยืนมองแผ่นดินเกาะเบื้องหน้าบนเรือที่มีปืนใหญ่ประจำตำแหน่งหันไปทางทิศเดียวกัน เป้าหมายของการข้ามน้ำข้ามทะเลมาคือบังคับให้ญี่ปุ่นซึ่งปิดประเทศมาหลายร้อยปี เปิดประเทศและยอมขายสินค้าให้แก่สหรัฐอเมริกา
กัปตันเพอร์รีคงไม่รู้ว่าเหตุการณ์นั้นจะเป็นจุดเปลี่ยนที่นำญี่ปุ่นปฏิวัติเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ เปิดรับวิทยาการตะวันตกและพัฒนาประเทศอย่างก้าวกระโดด จนสามารถวางตัวเป็นมหาอำนาจทางทหารในดินแดนเอเชียแปซิฟิก แม้จะพ่ายแพ้ยับเยินในสงครามโลกครั้งที่ ๒ ด้วยระเบิดปรมาณูของสหรัฐอเมริกา แต่ญี่ปุ่นก็ยังพลิกกลับมาเป็นมหาอำนาจทางเศรษฐกิจของเอเชียด้วยพลังทางวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์
ปัจจุบันประเทศสหรัฐอเมริกาขาดดุลการค้ากับญี่ปุ่นราว ๕ หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี หรือ ๑.๗ ล้านล้านบาท เท่ากับครึ่งหนึ่งของงบประมาณแผ่นดินประเทศไทย
ตามประวัติศาสตร์นี้ “เรือดำ” ที่บังคับให้ญี่ปุ่นเปิดประเทศทำการค้า และ “ระเบิดปรมาณู” ของสหรัฐอเมริกาในสงครามโลกครั้งที่ ๒ คงเป็นตัวแทนของ hard power ตามคำนิยามในหนังสือ Soft Power : The Means to Success in World Politics ของ โจเซฟ ไนย์ (ชื่อเต็ม โจเซฟ เอส. ไนย์ จูเนียร์-Joseph S. Nye, Jr.) นักรัฐศาสตร์ชาวอเมริกันผู้ให้กำเนิดคำว่า soft power
ส่วนความนิยมในสินค้าญี่ปุ่น ไม่ว่ารถยนต์ อุปกรณ์ไฮเทค เรื่อยมาถึง J-pop การ์ตูนหรือ “มังงะ” ที่บุกเข้าไปอยู่ในแทบทุกบ้านและนำรายได้กลับเข้าประเทศญี่ปุ่น ก็เป็นตัวแทนของ soft power
ไนย์นิยาม power ว่าคือความสามารถในการทำให้เกิดผลลัพธ์ที่เราต้องการจากคนอื่น ทางหนึ่งคือใช้กำลังบังคับหรืออำนาจทางการทหาร อีกทางคือใช้ผลประโยชน์แลกเปลี่ยน หรืออำนาจทางการค้า และทางสุดท้ายคือทำให้คนอื่นชื่นชอบ เห็นดีเห็นงามด้วย สองทางแรกเป็นมาตรการไม้แข็ง hard power และทางที่ ๓ เป็นมาตรการไม้อ่อน soft power
กัปตันเพอร์รีคงไม่รู้ว่าเหตุการณ์นั้นจะเป็นจุดเปลี่ยนที่นำญี่ปุ่นปฏิวัติเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ เปิดรับวิทยาการตะวันตกและพัฒนาประเทศอย่างก้าวกระโดด จนสามารถวางตัวเป็นมหาอำนาจทางทหารในดินแดนเอเชียแปซิฟิก แม้จะพ่ายแพ้ยับเยินในสงครามโลกครั้งที่ ๒ ด้วยระเบิดปรมาณูของสหรัฐอเมริกา แต่ญี่ปุ่นก็ยังพลิกกลับมาเป็นมหาอำนาจทางเศรษฐกิจของเอเชียด้วยพลังทางวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์
ปัจจุบันประเทศสหรัฐอเมริกาขาดดุลการค้ากับญี่ปุ่นราว ๕ หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี หรือ ๑.๗ ล้านล้านบาท เท่ากับครึ่งหนึ่งของงบประมาณแผ่นดินประเทศไทย
ตามประวัติศาสตร์นี้ “เรือดำ” ที่บังคับให้ญี่ปุ่นเปิดประเทศทำการค้า และ “ระเบิดปรมาณู” ของสหรัฐอเมริกาในสงครามโลกครั้งที่ ๒ คงเป็นตัวแทนของ hard power ตามคำนิยามในหนังสือ Soft Power : The Means to Success in World Politics ของ โจเซฟ ไนย์ (ชื่อเต็ม โจเซฟ เอส. ไนย์ จูเนียร์-Joseph S. Nye, Jr.) นักรัฐศาสตร์ชาวอเมริกันผู้ให้กำเนิดคำว่า soft power
ส่วนความนิยมในสินค้าญี่ปุ่น ไม่ว่ารถยนต์ อุปกรณ์ไฮเทค เรื่อยมาถึง J-pop การ์ตูนหรือ “มังงะ” ที่บุกเข้าไปอยู่ในแทบทุกบ้านและนำรายได้กลับเข้าประเทศญี่ปุ่น ก็เป็นตัวแทนของ soft power
ไนย์นิยาม power ว่าคือความสามารถในการทำให้เกิดผลลัพธ์ที่เราต้องการจากคนอื่น ทางหนึ่งคือใช้กำลังบังคับหรืออำนาจทางการทหาร อีกทางคือใช้ผลประโยชน์แลกเปลี่ยน หรืออำนาจทางการค้า และทางสุดท้ายคือทำให้คนอื่นชื่นชอบ เห็นดีเห็นงามด้วย สองทางแรกเป็นมาตรการไม้แข็ง hard power และทางที่ ๓ เป็นมาตรการไม้อ่อน soft power
แรปเปอร์สาวไทย “มิลลิ” เป็นศิลปินเดี่ยวไทยคนแรกที่ได้ขึ้นแสดงบนเวทีระดับโลก Coachella 2022 เนื้อเพลงสะท้อนภาพเมืองไทยหลายด้าน อย่าง เสาไฟกินรีต้นละแสนละซี้... และยังโชว์กินข้าวเหนียวมะม่วงกลางเวที ปี ๒๕๖๔ “มิลลิ” ถูกนายกรัฐมนตรีฟ้องข้อหาหมิ่นด้วยการโฆษณาจากการแสดงความเห็นเกี่ยวกับการบริหารงานของรัฐบาลผ่านทวิตเตอร์